بيش از سه دهه است كه ميليونها نفر در سراسر جهان با حضور بيش از ۵ هزار سازمان غيردولتي در بيش از ۱۸۰ كشور جهان ۱۵ الي ۲۲ آوريل را به عنوان هفته زمين و روز ۲۲ آوريل را با نام روز زمين گرامي مي دارند
امروز خطرات و تهديدات بي شماري سلامت زمين را به عنوان يك سياره زنده آن هم با تمامي اشكال متنوع حيات، هدف قرارداده است. رشد فزاينده فقر و بي عدالتي، كاهش شديد منابع طبيعي، بروز و شيوع انواع بيماري هاي مهلك و كشنده و تهديد سلامت و بهداشت جوامع و تخريب شتابناك محيط زيست در كنار پديده هاي ناهنجاري همچون جنگ و نابرابري و پيامدهاي زيانبار ناشي از آن،زنگ خطررا در سراسر اين كره خاكي به صدا در آورده است.
در كشوربا فقدان برنامه ريزي هاي اصولي و تدوين و تبيين استراتژي هاي كارآمد در پيشبرد برنامه هاي توسعه كشور مواجه هستيم. براي برون رفت از اين بحران، بايد به عمل روي آورد.
هدف از نامگذاري «روز زمين» چه بوده است؟ در واقع ايده نامگذاري روز زمين و برگزاري جشن روز زمين از سال ۱۹۶۲ شكل گرفت و طي يك دوره هفت ساله تكامل يافت. گيلورد نلسون آمريكايي، پدر روز زمين نام گرفته است. او با اين ايده يكبار براي هميشه مقوله محيط زيست را به صحنه سياست كشاند.
گيلورد نلسون گفت وگو و مذاكرات زيست محيطي خود را با طيف گستره اي از مردم در ۲۵ ايالت آمريكا و نيز جلب توجه رئيس جمهور كندي از سال۱۹۶۲ آغاز كرد. در سراسر كشور آمريكا تخريب و تباهي زيست محيطي ظهور يافته بود و جز دستگاه سياسي كشور تقريباً همگان به عمق فاجعه آگاه شده بودند.
او با روشنگري افكار عمومي و به ياري تفكرات ضدجنگ دانشجويان سرانجام توانست موضوع محيط زيست را در بحث هاي اصلي سياست كشور وارد كند در آن هنگام دانشگاه هاي آمريكا صحنه تظاهرات  ضدجنگ ويتنام بود و اين حركت ها با همكاري طرفداران حقوق بشر و طرفداران محيط زيست منجر به سازماندهي حركتي عظيم در دفاع از محيط زيست اين كشور و در تنگنا قرار دادن دولتمردان اين كشور شد.
او در كنفرانسي در سياتل در ماه سپتامبر ۱۹۶۹ اعلام كرد بهار سال ۱۹۷۰ ديگر بهار خاموش نخواهد بود و تظاهرات گسترده اي در دفاع از محيط زيست در سراسر كشور برگزار خواهد شد.
كاركنان مجلس سنا آمريكا نيز به تدريج به اين حركت پيوستند. ۵ ماه پيش از روز زمين در ۳۰ نوامبر ۱۹۶۹، نيويورك تايمز اقدام به چاپ مقاله اي از گلدوين هيل نمود كه در آن حوادث و وقايع زيست محيطي مورد بحث واقع شد و اينچنين بود كه مردم دريافتند نسبت به آنچه بر سطح زمين، رودها، درياچه ها و هوايشان آمده است مي بايست معترض شوند.
سرانجام در ۲۲ آوريل سال ۱۹۷۰ با ابتكار عمل گيلورد نلسون و همكاري دنيس هايز و گروه كثيري از دانشجويان دانشگاه بركلي، در روزي كه نلسون از قبل آن را به نام زمين نامگذاري كرده بود، سراسر آمريكا به صحنه بزرگترين تظاهرات مردمي بدل گشت. بيش از ۲۰ ميليون نفر در سراسر آمريكا از گروه ها و اقشار مختلف مردم با نژادها و فرهنگ هاي مختلف به خيابان ها و پارك ها آمدند و نسبت به آنچه برسر سرزمين شان آمده معترض شدند.
نلسون مي گويد: «ما پرچمدارمعرفي ويا پايه گذاري روز زمين بوديم، روزي كه مشخص بود گسترش آن تنها به ايالات متحده محدود نخواهد شد. سرانجام روز زمين به صورت يك حركت خودجوش ظهور يافت، چرا كه ما نه از زمان و نه از منابع كافي براي سازماندهي ۲۰ ميليون تظاهر كننده و هزاران مدرسه و دانشگاه و جامعه ملي شركت كننده در اين تظاهرات برخوردار بوديم. اين روز بزرگ زمين بود كه خودش را سازماندهي كرد.»
و همانطور كه پيش بيني مي شد روز زمين و مراسم آن به سرعت در سراسر جهان گسترش يافت. در آمريكا چندي بعد آژانس ملي حفاظت از محيط زيست تشكيل شد و نسبت به تدوين دستورالعمل هاي مؤثر در جلوگيري از آلودگي آب و هوا و خاك و نيز انقراض گونه هاي زيستي به سرعت اقدام كرد. منابع آلاينده و نقاط بحراني شناسايي شد و ليست كاملي از گونه هاي در خطر انقراض تهيه شد و در فاصله زماني كوتاهي نسبت به رفع معضلات موجود اقدامات شايان توجهي صورت پذيرفت.
در سال ۱۹۹۰ حدود ۲۰۰ ميليون نفر از ۱۴۱ كشور جهان در برگزاري مراسم روز زمين شركت كردند و از سال ۱۹۹۱ جشن ها و مراسم «روز زمين» به «هفته زمين» تبديل شد. تنها در سال ۲۰۰۰ ميلادي صدها ميليون انسان و هزاران سازمان غيردولتي و دولتي در ۵ قاره جهان ۲۲ آوريل را جشن گرفتند.
تاكنون دانشمندان، هنرمندان، نويسندگان، سياستمداران و دولتمردان زيادي بيانيه روز زمين را به امضا رسانده اند و بر ضرورت حفاظت از زمين بيش از پيش توجه نشان داده اند. جيمز لاولاك از دانشمندان عصر حاضر است كه با ارائه نظريه اي بنيادين درباره زمين موسوم به «گايا» با تغيير تفكر ما نسبت به زمين، جنبش سبز را بنيان نهاد.
محيط زيست ايران و جهان از زبان آمار
- براساس آمارهاي بين المللي هم اكنون روزانه بيش از ۵۰ هزار هكتار از جنگل هاي جهان نابود مي شود و اين جنگل زدايي در سايه نظارت  دولت هاي محلي صورت مي پذيرد و اگر ارقام مربوط به قاچاق فراورده هاي جنگلي را به آن اضافه كنيم رقمي بين ۳-۲ برابر آنچه اعلام شده است، خواهد برد.
- حدود ۱۰ درصد جنگل ها در مراتع جهان به بيابان تبديل شده اند و ۲۵ درصد ديگر از اين منابع نيز در خطر نابودي قرار دارند.
- حدود ۸۰ درصد تپه هاي مرجاني در جنوب شرق آسيا، ۵۴ درصد در اقيانوس هند و ۴۱ درصد در اقيانوس آرام به دليل بهره برداري هاي بي رويه و بالا آمدن آب در نتيجه تشديد پديده گرمايش جهاني به طور جدي در معرض خطر هستند.
- گسترش حفره ازون برفراز قطب جنوب همچنان ادامه دارد.
- بيش از يك ميليارد و يكصد ميليون نفر در سراسر جهان از دسترسي به آب نوشيدني سالم محروم هستند و حدود ۴۰ درصد جمعيت دنيا با كمبود آب مواجه هستند كه تا سال ۲۰۵۰ اين ميزان به ۵۰ درصد افزايش مي يابد.
- حدود ۸/۲ ميليارد نفر از مردم جهان زندگي خود را با كمتر از ۲ دلار در روز اداره مي كنند و ۸۰ درصد ثروت جهان تنها در دستان ۱۵ درصد از جمعيت جهان انباشته شده است.
- مالاريا سالانه يك ميليون نفر را مي كشد كه ۷۰ درصد از اين افراد را كودكان زير ۵ سال تشكيل مي دهند.
- از زمان شيوع بيماري ايدز تاكنون بيش از ۶۰ ميليون نفر با ويروس HIV آلوده شده اند.
- ۹۹ درصد كساني كه از بيماري سل رنج مي برند از كشورهاي در حال توسعه هستند و هر ساله حدود هشت ميليون و هشتصد هزار نفر به اين بيماري مبتلا مي شوند كه از اين ميان يك ميليون و ۷۰۰ هزار نفر جان خود را از دست مي دهند.
- توليد جهاني كربن تنها در فاصله سه دهه با افزايش متوسط ۱/۲ درصد رشد در سال، به ۲ برابر افزايش يافته است.
- از سال ۱۹۶۰ تاكنون ۱۰ درصد يخ هاي قطبي آب شده است.
- شمار قربانيان فجايع طبيعي در مقايسه با دهه ۱۹۶۰ سه برابر افزايش يافته است و تعداد آنان هرساله به طور متوسط به ۱۳۶ ميليون نفر رسيده است.
- تا كمتر از يك قرن ديگر نيمي از گونه هاي زنده در  آستانه انقراض قرار
مي گيرند.
- از سال ۱۹۷۶ به بعد ميزان گرمايش جهاني بيش از ۲ برابر افزايش يافته است.
و اين تنها گوشه ناچيزي از روند رو به  رشد تخريب محيط زيست جهاني و گسترش فقر و بي عدالتي در دنياي امروز است، خوشبختانه در كشورهاي توسعه يافته تخريب محيط زيست و گسترش فقر و بي عدالتي تا حد زيادي كنترل شده است به طوري كه امروز ديگر در اين كشورها كمتر معضلي در ارتباط با آلودگي آب و هوا و ضعف بهداشت به چشم مي خورد و تنها مشكل اساسي شايد به واقع افزايش گازهاي گلخانه اي و تشديد فرايند گرمايش جهاني باشد. در حالي كه در كشورهاي در حال توسعه وضع به گونه ديگري است.
سطح جنگل هاي ايران در دهه ۵۰ ، ۱۸ ميليون هكتار برآورده شده بود كه در حال حاضر بنابر گزارش فائو ۰۱/۵ ميليون هكتار جنگل واقعي در ايران باقي مانده است. متوسط سهم سرانه پوشش جنگلي در دنيا يك هكتار، در آمريكاي شمالي ۱/۴ هكتار، در آسيا ۴/۰ هكتار و در ايران تنها ۰۸/۰ هكتار است.
هر ساله بيش از دو ميليارد تن از خاك كشور به دليل تخريب پوشش جنگل ها و مراتع فرسايش مي يابد. به گفته مقامات رسمي در حال حاضر تنها ۲/۱ميليون هكتار از جنگل هاي شمال كشور باقي مانده و وقوع سيل در شمال كشور در مقايسه با دو دهه قبل ۹ برابر و خسارات آن ۲۰ برابر شده است.
روزانه سه ميليارد ريال از توليد ناخالص ملي صرف جبران خسارت هاي ناشي از سيل و خشكسالي در كشور مي شود. آلودگي هوا و خسارات ناشي از حوادث رانندگي سالانه حدود ۴۰۰ ميليارد تومان به اقتصاد كشور زيان وارد مي سازد. دوسوم منابع طبيعي ايران طي نيم قرن اخير تخريب شده است.
سالانه بيش از ۱۰ هزار هكتار جنگل و باغ در حاشيه شهرهاي بزرگ و ۱۰۰ هزار هكتار از مراتع به بيابان و مخروبه تبديل مي شود.
آيا به راستي اين آمار آنقدر تكان دهنده نيست تا ما را نسبت به آنچه كه برسر زمين مان روا داشته ايم به تأمل وا دارد. اينكه بيش از ۷۰ درصد مراتع كشور فقير و تنها ۱۰ درصد آنها از وضعيت مطلوب برخوردارند و اينكه تنها ۶۰۰ هزار هكتار جنگل مخروبه در شمال كشور وجود دارد به اندازه كافي گوياي حقيقت نيست؟ كشور ژاپن با برخورداري از ۶۷ درصد جنگل از مجموع كل مساحت كشور، ۸۰ درصد چوب مورد نياز خود را از طريق واردات تأمين مي كند در حالي كه ايران با داشتن تنها۵/۳ درصد جنگل تا چندي پيش پنجمين صادر كننده چوب در دنيا بود.
حجم سالانه آب مصرفي كشور تا سال ۱۴۰۰ با ۱۶۰ درصد رشد بر ۵/۷ ميليارد متر مكعب افزايش خواهد يافت و اين در حالي است كه چندي پيش سازمان ملل با توجه به رشد جمعيت در ايران نسبت به بحران آب و كم آبي در اين كشور تا سال ۲۰۲۵ هشدار داد. براي جلوگيري از هدر رفت منابع آب شيرين و جلوگيري از آلودگي آنها كدام استراتژي و برنامه مدون را به اجرا گذاشته ايم و اگر به اجرا گذاشته ايم تا چه حد مؤثر بوده است؟
روزانه بيش از ۴۰ هزار تن زباله شهري در كشور توليد مي شود كه بدون هيچگونه تدبيري تنها دفن مي شوند تا باقيمانده آبهاي زيرزميني را هم آلوده سازند. هرروزه بيش از ۲۰ ميليارد ليتر فاضلاب شهري بدون آن كه وارد شبكه فاضلاب شود يا به رودخانه ها و درياچه ها سرريز مي شود و يا از طريق چاههاي جذبي دفع مي شود.
آلودگي هوا يكي از مشكلات مهم محيط زيست شهرها به ويژه شهر بزرگ تهران است و۹۲ درصد از بيماران ريوي و تنفسي و ۲۰ درصد بيماران قلبي در كشور در اثر آلودگي هوا به اين بيماريها مبتلا شده اند.
زمان آن فرا رسيده است كه برنامه هاي اساسي و كاربردي براي حفظ محيط زيست ونجات منابع طبيعي كشوركه متعلق به همه نسلها است،به اجرا سپرده شوند .
اگر براي حفظ محيط زيست كشورمان ،سياست هاي پايدار و استراتژي هاي كلان را به جاي سياست هاي ناپايدار و جزئي نگرانه جايگزين كنيم، آن روز، روز زمين ما خواهد بود.
مژگان جمشيدي