فريد قادري
مصرف گاز طبيعي در جهان
اگرچه مصرف گاز طبيعي كل جهان با رشدي ۲۰ درصدي از سال ۹۱ تا ۲۰۰۱ به حدود ۲ هزار و ۴۰۴ ميليارد مترمكعب رسيده است، اما نوسان قيمت هاي جهاني رشدهاي بيش از ۱۰۰ درصد را حتي در چند ماه گذشته تجربه كرده است.
گاز طبيعي به دليل محدوديت هاي خاص در انتقال بيش از ۳ كيلومتر از طريق لوله همواره در بازارهاي بين المللي بيش از ساير حامل هاي انرژي متأثر از تغييرات و تحولات ناشي از روابط ديپلماتيك كشورها بوده است؛ هرچند كه هيچ گاه جنجال هاي موجود در بازار گاز به اندازه بازار جهاني نفت و يا حتي بهره برداري از انرژي اتمي به بيرون از حوزه روابط اقتصادي كشورها درز نكرده است.
هم اكنون كشورهاي آمريكاي شمالي در تقسيم بندي جغرافيايي جهان، بيشترين سهم مصرف گاز دنيا را به خود اختصاص داده اند كه در سال ۲۰۰۱ به رقم ۷۲۲ ميليارد مترمكعب رسيده است. در اين ميان سهم ايالات متحده آمريكا به تنهايي بيش از ۶۰۰ ميليارد مترمكعب است كه تقريباً ۲۵ درصد مصرف گاز جهان را شامل مي شود.
براساس گزارش ترازنامه انرژي سال ۸۰، كشورهاي مستقل مشترك المنافع يا حوزه شوروي سابق در مجموع ۵۴۸ ميليارد مترمكعب گاز در سال ۲۰۰۱ مصرف كرده اند كه حدود ۲۳ درصد از كل مصرف در اين سال را تشكيل مي دهد.
پس از كشورهاي اروپايي كه حدود ۱۹ درصد از مصرف گاز طبيعي دنيا را به خود اختصاص داده اند، آسيا و اقيانوسيه با ۷/۱۲، خاورميانه با ۴ / ۸ و آفريقا با ۲ / ۸ درصد رده هاي بعدي در مصرف گاز طبيعي جهان را در آغاز هزاره سوم ميلادي به خود اختصاص داده اند.
نكته جالب آن كه ۱۵ كشور عضو اتحاديه اروپا در سال ۲۰۰۱، ۱۵ درصد گاز طبيعي موجود را مصرف كرده اند.
ظرفيت ذخيره سازي گاز طبيعي
شكي نيست كه فعاليت هاي صنعتي و اقتصادي مرتبط با گاز طبيعي نيازمند يك ذخيره قابل اعتماد براي تداوم فعاليت ها و تدوين سياست ها در آينده است.
در پايان هزاره دوم ايالات متحده آمريكا با ظرفيت ذخيره سازي ۱۱۰ ميليارد مترمكعب فاصله بسيار زيادي را با ديگر كشورها به وجود آورده است به گونه اي كه پس از آمريكا، آلمان با ظرفيت ذخيره سازي ۱۸ ميليارد مترمكعب در رديف دوم كشورهاي داراي توان ذخيره سازي گاز طبيعي جهان قرار دارد.
كانادا، ايتاليا و فرانسه در رتبه هاي بعدي قرار گرفته اند. جدا از ظرفيت ذخيره سازي، يكي ديگر از فاكتورهاي مهم در اين زمينه توان خروجي سيستم است تا به صورت مداوم به واحدهاي صنعتي تزريق شود.
در اين زمينه نيز حداكثر خروجي آمريكا با حدود ۲/۲ ميليارد مترمكعب در روز، بيشترين حجم خروجي گاز از سيستم هاي ذخيره سازي اين كشور است.
كانادا، آلمان، ايتاليا و فرانسه با فاصله نسبتاً زياد پس از آمريكا، حداكثر توان خروجي را در اختيار دارند.
قيمت هاي پرنوسان گاز طبيعي
در ماه آوريل گذشته قراردادهاي ماهانه در دنيا به طور متوسط
۲۹ /۶ دلار آمريكا به ازاي هر ۸۴/۲۶ مترمكعب گاز طبيعي به امضا مي رسيد. در حالي كه در ماه مارس به ازاي اين مقدار گاز طبيعي ۷۸ / ۹ دلار آمريكا قراردادهاي ماهانه به امضا مي رسيد.
در قراردادهاي سالانه اين نوسان به دليل طولاني بودن مدت قرارداد بسيار كمتر بوده و از ۵۲/۷ دلار در ماه مارس به ۲۶ /۶ در ماه آوريل به ازاي هر ۸۴/۲۶ مترمكعب گاز طبيعي رسيده است.
نبايد فراموش كرد كه آغاز جنگ آمريكا و متحدانش قيمت گاز طبيعي در دنيا را به شدت افزايش داد. در حالي كه در ژانويه و فوريه به عنوان ماه هاي سرد سال در قراردادهاي يك ماهه هر
۸۴/۲۶ مترمكعب گاز طبيعي ۲۸/۶ و ۹۷/۶ دلار معامله مي شد. در هشتمين ماه ميلادي و در اوت ۲۰۰۲ هر ۸۴/۲۶ مترمكعب گاز طبيعي ۷۸/۲ دلار خريداري مي شد.
در هر حال پس از ژانويه و فوريه سال ۲۰۰۱ كه بازار انرژي
دنيا به شدت دستخوش تغيير و تحول شد و قيمت تمام حامل هاي انرژي افزايش چشمگيري داشت، قيمت گاز طبيعي نيز از اين قاعده مستثني نبود و افزايش بيش از ۱۰۰ درصد را نسبت به تابستان سال ۲۰۰۰ تجربه كرد.
آن گونه كه از جدول نيز مي توان دريافت، رابطه خريداران و عرضه كنندگان گاز دنيا به دليل محدوديت هاي خاص انتقال گاز طبيعي بيشتر به سود خريداران بوده و جز در مواقع حساس بين المللي قيمت ها نه تنها رشد چنداني نداشته بلكه با يك روند مداوم اما كند به نفع خريداران كاهش يافته است.
حركت كشورهاي داراي ميدان هاي گازي غني و دارندگان ذخاير عمده گاز دنيا به سوي داخلي كردن مصرف گاز و انتقال به شيوه هايي غير از خط لوله مانند مايع كردن گاز (LNG)، استحصال فرآورده هاي سوختي مايع از گاز طبيعي (GTL) و ديگر روش هاي جديد بهره گيري از گاز طبيعي بيانگر موضع گيري اين كشورها در قبال كاهش مداوم قيمت هاست.
در هر صورت كشورهاي مصرف كننده نيز كه عموماً كشورهاي صنعتي دنيا هستند در تلاشند تا حامل هاي انرژي و
از جمله گاز طبيعي را به ارزان ترين قيمت ممكن به دست بياورند.
كشمكش دو طيف خريدار و توليدكننده كه معمولاً اولي در دنياي صنعتي و دومي در فضاي غيرصنعتي قرار دارند، جز در مواقع خاص به سود خريداران بوده است.
آيا تغيير روش انتقال گاز مي تواند راهي براي جلوگيري از
يك سويه شدن كشمكش به نفع خريداران باشد؟
مقايسه مناطق داراي ذخاير تثبيت شده گاز جهان و مصرف گاز طبيعي مي تواند به يافتن پاسخ اين پرسش كمك كند.
خاورميانه ۳۶ درصد، كشورهاي شوروي سابق ۳۶ درصد، آسيا و اقيانوسيه حدود ۸ درصد و آفريقا ۷ درصد از سهم كل ذخاير تثبيت شده گاز جهان را در اختيار دارند.
قرارداد يك ماهه (دلار به ازاي ۸۴/۲۶ مترمكعب گاز طبيعي)
|
قرارداد يك ساله از نوامبر تا اكتبر (دلار به ازاي۸۴/۲۶ مترمكعب گازطبيعي)
|
|
۲۹/۶
|
۲۶/۶
|
آوريل ۲۰۰۳
|
۷۸/۹
|
۵۲/۷
|
مارس ۲۰۰۳
|
۹۷/۶
|
۹۲/۵
|
فوريه ۲۰۰۳
|
۲۸/۶
|
۷۶/۵
|
ژانويه ۲۰۰۳
|
۳۷/۵
|
۲۲/۵
|
دسامبر ۲۰۰۲
|
۵۳/۵
|
۴۲/۵
|
نوامبر ۲۰۰۲
|
۵۳/۴
|
۳۱/۵
|
اكتبر ۲۰۰۲
|
۵۷/۳
|
۰۴/۵
|
سپتامبر ۲۰۰۲
|
۷۸/۲
|
۸۴/۴
|
اوت ۲۰۰۲
|
۳۶/۳
|
۵
|
جولاي ۲۰۰۲
|
۱۳/۴
|
۳۴/۵
|
ژوئن ۲۰۰۲
|
۵۱/۴
|
۱۰/۵
|
مه ۲۰۰۲
|
۴۰/۴
|
۹۰/۴
|
آوريل ۲۰۰۲
|
۲۹/۳
|
۳۷/۳
|
مارس ۲۰۰۲
|
۰۱/۳
|
۱۰/۴
|
فوريه ۲۰۰۲
|
۶۹/۳
|
۷۴/۳
|
ژانويه ۲۰۰۲
|
۶۸/۳
|
۰۱/۴
|
دسامبر ۲۰۰۱
|
۵۱/۳
|
۸۹/۳
|
نوامبر ۲۰۰۱
|
۵۰/۲
|
۸۴/۳
|
اكتبر ۲۰۰۱
|
۳۴/۳
|
۴۷/۴
|
سپتامبر ۲۰۰۱
|
۵۷/۳
|
۶۱/۴
|
اوت ۲۰۰۱
|
۲۳/۴
|
۲۳/۵
|
جولاي ۲۰۰۱
|
۴۵/۵
|
۰۲/۶
|
ژوئن ۲۰۰۱
|
۰۲/۷
|
۱۶/۷
|
مه ۲۰۰۱
|
۵۸/۷
|
۹۷/۶
|
آوريل ۲۰۰۱
|
۶۱/۷
|
۶۹/۶
|
مارس ۲۰۰۱
|
۴۶/۱۰
|
۷۳/۶
|
فوريه ۲۰۰۱
|
۹۰/۱۲
|
۳۰/۶
|
ژانويه ۲۰۰۱
|
۷/۸۱
|
۷۷/۵
|
دسامبر ۲۰۰۰
|
|