فريد قادري
تقاضا براي نفت خام تا سال ۲۰۲۵، بيش از ۵۰ درصد افزايش خواهد يافت. آخرين گزارش اداره انرژي آمريكا در خصوص پيش بيني روند مصرف انرژي در دنيا نشان مي دهد كه نسبت به شرايط كنوني، مصرف انرژي افزايشي بيش از ۵۰ درصد را پشت سر خواهد گذاشت.
در اين گزارش كه اول ماه جاري ميلادي منتشر شده است تلاش دولت ها براي افزايش مصرف انرژي به خوبي منعكس شده است.
محيط زيست؛ دغدغه اصلي
سال هاست كه تمام كارشناسان و دست اندركاران انرژي دنيا، حفظ محيط زيست و استفاده از انرژي هاي سازگار با محيط زيست را در چگونگي استفاده از انرژي هاي موجود مدنظر قرار داده اند،در حالي كه همچنان نفت خام و ساير انواع سوخت هاي فسيلي مهمترين منابع تأمين انرژي اوليه در صنايع مختلف به شمار مي روند. با توجه به آن كه كاهش حجم استفاده از سوخت هاي فسيلي در شرايط كنوني امكان پذير نيست و منابع توليد انرژي هاي تجديدپذير نيز همچنان حدود ۱۰ درصد از كل منابع دنيا را شامل مي شوند، صاحب نظران بر اين نكته متفق القولند كه بالا بردن بهره وري تنها راه استفاده مناسب و مداوم از سوخت هاي موجود است.
در هر حال و با تمام فيلترهايي كه براي كاهش آلودگي محيط زيست در دنيا به كار گرفته مي شود، افزايش سهم كشورهاي در حال توسعه از مصرف انرژي و در عين حال توجه كمتر به مقوله حفظ محيط زيست در اين كشورها باعث شده است كه روند آلودگي در جهان همچنان رو به افزايش باقي بماند. آنچه كشورهاي توسعه يافته كنوني در سال هاي نه چندان دور به آن دامن زدند و اينك خود به دنبال كاهش اثرات استفاده از سوخت هاي فسيلي در دنيا هستند، به كشورهاي در حال توسعه منتقل شده است؛ در حالي كه معلوم نيست اين چرخه، در كدام كشورها پايان خواهد پذيرفت. روند فعلي نشان مي دهد كه تا پايان سال ۲۰۲۵ ميلادي دي اكسيد كربن توليدي نيز ۵۹ درصد افزايش خواهد داشت. در همين حال سهم منابع توليد انرژي سازگار با محيط زيست حدود ۸ درصد افزايش خواهد داشت.
همسويي سياست و انرژي
اگر زماني از ديد سياستمداران انگليسي ارزش هر قطره نفت با ارزش خون سربازان حاضر در جنگ جهاني اول برابر بود و قدرت هاي بزرگ در قرن حاضر در هر كجا كه وجود منابع غني توليد انرژي به ويژه نفت خام به اثبات مي رسيد سريعاً حاضر مي شدند، در ابتداي قرن كنوني نيز از شدت اين مسأله كاسته نشده است. اگر زماني ارتباط تنگاتنگ اقتصاد و سياست چندان به چشم نمي آمد، امروزه مديران بزرگ اقتصادي دنيا، يا از بزرگترين مديران سياسي جهان هستند و يا از مهمترين حاميان مديران سياسي مطرح به شمار مي روند.
گفته مي شود كه طرح تسلط بر خاورميانه از ميانه دهه ۱۹۹۰ ميلادي در دستور كار دولت وقت آمريكا قرار گرفته است. شكي نيست كه تسلط بر نحوه استخراج، توليد و فروش منابع انرژي اين منطقه قسمت مهم اين طرح را تشكيل داده و خواهد داد.
اگر در سال ۲۰۰۰ تقاضا براي نفت در جهان حدود ۷۶ ميليون بشكه در روز بود، در سال ۲۰۰۵ به حدود ۸۳ ميليون بشكه در روز و در سال ۲۰۱۵ به بيش از ۱۰۰ ميليون بشكه در روز خواهد رسيد. پيش بيني مي شود در سال ۲۰۲۰، تقاضا براي نفت جهان به ۱۱۲ ميليون بشكه در روز برسد. در اين ميان سهم كشورهاي توسعه يافته چه در شرايط كنوني و چه در پيش بيني هاي موجود حدود ۶۰ درصد كل تقاضاي دنيا را تشكيل مي دهد.
دنياي صنعتي و غيرصنعتي با شتاب در حال بهره گيري از منابع انرژي موجود است.
چرخ هاي صنايع مختلف تندتر از گذشته به حركت درمي آيند و در آينده نيز سريع تر خواهند چرخيد. در حالي كه تلاش براي بهره گيري از منابع جديد توليد انرژي به شدت در حال افزايش است، هنوز هزينه هاي اقتصادي توليد انرژي از اين منابع انرژي به اندازه اي بالاست كه جز تا زماني كه توليد هر واحد انرژي از اين منابع توجيه اقتصادي نداشته باشد، ما شاهد حركت هاي جدي براي بهره برداري مستقيم نخواهيم بود. هم اكنون منابع نفت غني در برخي نقاط دنيا شناسايي شده اند كه هزينه استخراج و توليد به ازاي هر بشكه نفت بيش از قيمت كنوني بازارهاي نفت دنياست. مطمئناً اين منابع زماني به چرخه توليد خواهند پيوست كه قيمت هاي جهاني افزايش يابد. انرژي هاي نو نيز تا زماني كه استفاده از آنها كاملاً اقتصادي نباشد به طور محدود مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
به اين ترتيب سياستمداران و مديران اقتصادي دنيا در ارتباطي تنگاتنگ با يكديگر براي كسب امتياز بهره برداري از منابع انرژي دنيا فعاليت خواهند كرد. فراموش نكنيم كه در شرايط كنوني بسياري از سياستمداران و مديران اقتصادي دنيا به ويژه در حوزه انرژي، با حفظ سمت بين دو موقعيت فعاليت خود را ادامه مي دهند.
افزايش قيمت انرژي در سال هاي آينده
كميسيون اروپا در گزارشي با عنوان «سياست هاي جهاني، انرژي، فناوري و آب و هوا» پيش بيني كرد كه مصرف انرژي در سال ۲۰۳۰ دو برابر شده و سوخت هاي فسيلي به ويژه نفت همچنان سوخت اصلي خواهند بود.
در اين گزارش پيش بيني شده كه توليد نفت جهان در سال ۲۰۳۰ با حدود ۶۵ درصد افزايش به ۱۲۰ ميليون بشكه در روز خواهد رسيد كه سه چهارم اين مقدار توسط كشورهاي عضو اوپك توليد خواهد شد. سهم اوپك از توليد نفت در سال ۲۰۳۰ به ۶۰ درصد توليد جهاني مي رسد كه اين مقدار توليد نسبت به سهم ۴۰ درصد اوپك در سال ۲۰۰۰، ۵۰ درصد افزايش خواهد داشت.
براساس اين گزارش، پيش بيني شده است كه تقاضاي جهاني براي انرژي در فاصله سال هاي ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰ هر ساله ۸/۱ درصد افزايش مي يابد و توليد گاز طبيعي در دنيا نيز در اين مدت ۲ برابر خواهد شد. اين گزارش حاكي است كه بهاي نفت و گاز افزايش چشمگيري خواهد داشت و بهاي نفت در سال ۲۰۳۰ به حدود ۳۵ يورو به ازاي هر بشكه مي رسد.
كميسيون اروپا در گزارش خود مناطق خاورميانه و كشورهاي مستقل مشترك المنافع را دو منبع اصلي توليد گاز جهان معرفي و تصريح كرده كه بيشتر گاز مصرفي كشورهاي آسيايي از منطقه خاورميانه تأمين خواهد شد.
بر پايه اين گزارش اروپا بيش از نيمي از گاز مورد نياز خود را از كشورهاي مستقل مشترك المنافع وارد خواهد كرد. در حالي كه ممكن است اتحاديه اروپا با خطراتي در مورد تهيه گاز مصرفي خود روبه رو شود. سازمان مطالعات بين المللي انرژي نيز پيش بيني كرد كه مصرف جهاني انرژي در سال ۲۰۲۰ با ۶۰ درصد افزايش نسبت به سال ۱۹۹۷ از ۹ ميليون و ۵۷۲ هزار تن معادل نفت خام به ۱۵ ميليون و ۳۱۴ هزار تن معادل نفت خام افزايش يابد.
اين سازمان پيش بيني كرده است كه مصرف انرژي كشورهاي آسيايي و آمريكاي جنوبي و مركزي تا سال ۲۰۲۰، ۵۴ درصد افزايش يابد.
منابع نفت، گاز طبيعي، زغال سنگ، انرژي هسته اي و انرژي هاي تجديدپذير بيشترين ميزان توليد انرژي را خواهند داشت.
راه هاي جديد
استفاده از انرژي ئيدروژني براي به حركت درآوردن خودروهاي آمريكا در دو دهه آينده در دستور كار حكومت كنوني اين كشور قرار گرفته است.
نكته جالب توجه اين كه كارشناسان معتقدند استفاده از اين سوخت و فراگير شدن مصرف اين سوخت در حمل و نقل جاده اي در ميان كشورهاي بزرگ مصرف كننده نفت ملموس نخواهد بود.
انرژي هسته اي نيز تا پايان سال ۲۰۲۵ حدود ۱۲ درصد از انرژي برق دنيا را تأمين خواهد كرد.
انرژي هاي جديد اگرچه درراهند اما سوخت هاي فسيلي و شناخته شده كنوني همچنان يكه تازي خواهند كرد تا دنياي اقتصادي در بازار كالاهاي متنوع انرژي، رقابتي پايان ناپذير را شاهد باشد.
برآورد تقاضاي انرژي در جهان
(ميليون تن معادل نفت خام)
|
۲۰۲۰
|
۲۰۲۰
|
۲۰۱۵
|
۲۰۱۵
|
۲۰۱۰
|
۲۰۱۰
|
۲۰۰۵
|
۲۰۰۵
|
سال
|
|
سهم (درصد)
|
مقدار
|
سهم (درصد)
|
مقدار
|
سهم (درصد)
|
مقدار
|
سهم (درصد)
|
مقدار
|
نوع سوخت
|
|
۲/۳۹
|
۹/۵۰۶۷
|
۴۰
|
۴۸۰۲
|
۳/۴۰
|
۴۴۳۶
|
۳/۴۱
|
۷/۳۷۰۳
|
نفت
|
|
۸/۲۵
|
۵/۳۳۳۵
|
۲۶
|
۳۱۶۶
|
۳/۲۶
|
۸/۲۸۹۵
|
۱/۲۶
|
۶/۲۳۳۹
|
سوخت هاي جامد
|
|
۵/۲۶
|
۴/۳۴۳۶
|
۲۵
|
۳/۳۰۳۰
|
۱/۲۴
|
۴/۲۶۵۲
|
۴/۲۲
|
۸/۲۰۱۱
|
گاز
|
|
۵/۸
|
۸/۱۰۹۷
|
۹
|
۱/۱۰۶۸
|
۳/۹
|
۴/۱۰۲۶
|
۳/۱۰
|
۷/۹۲۰
|
هيدرو هسته اي
|
|
۱۰۰
|
۶/۱۲۹۳۷
|
۱۰۰
|
۸/۱۲۰۶۶
|
۱۰۰
|
۶/۱۱۰۱۰
|
۱۰۰
|
۸/۸۹۷۵
|
جمع
|
|
برآورد قيمت نفت خام، رشد اقتصادي، رشد مصرف انرژي و تقاضا براي نفت در جهان
|
۲۰۲۰
|
۲۰۱۵
|
۲۰۱۰
|
۲۰۰۵
|
۲۰۰۰
|
شرح/ سال
|
|
۲۲
|
۵/۲۱
|
۲۱
|
۵/۲۰
|
-
|
۱- قيمت نفت خام (دلار هر بشكه)
|
|
۸/۲
|
۸/۲
|
۸/۲
|
۸/۲
|
۸/۲
|
۲- رشد متوسط سالانه اقتصاد جهانGDP) درصد)
|
|
۲/۲
|
۲/۲
|
۲/۲
|
۲/۲
|
۲/۲
|
- كشورهاي توسعه يافته
|
|
۸/۳
|
۸/۳
|
۸/۳
|
۸/۳
|
۸/۳
|
- شوروي سابق
|
|
۷/۴
|
۷/۴
|
۷/۴
|
۷/۴
|
۷/۴
|
- كشورهاي در حال توسعه
|
|
۲
|
۲
|
۲
|
۲
|
۲
|
۳- رشد متوسط سالانه تقاضا براي انرژي (درصد)
|
|
۹/۱
|
۹/۱
|
۹/۱
|
۹/۱
|
۹/۱
|
- نفت
|
|
۱/۳
|
۱/۳
|
۱/۳
|
۱/۳
|
۱/۳
|
- گاز طبيعي
|
|
۶/۱
|
۶/۱
|
۶/۱
|
۶/۱
|
۶/۱
|
- زغال سنگ
|
|
۲/۰-
|
۲/۰-
|
۲/۰-
|
۲/۰-
|
۲/۰-
|
- انرژي هسته اي
|
|
۸/۱
|
۸/۱
|
۸/۱
|
۸/۱
|
۸/۱
|
- انرژي تجديدپذير و غيره
|
|
۸۰/۱۱۲
|
۴/۱۰۳
|
۵/۹۳
|
۹/۸۳
|
۴/۷۶
|
۴- تقاضا براي نفت جهان (ميليون بشكه در روز)
|
|
۵/۵۴
|
۳/۵۲
|
۹/۴۹
|
۳/۴۷
|
۱/۴۳
|
- كشورهاي توسعه يافته
|
|
۴/۹
|
۱/۸
|
۷
|
۶
|
۵/۵
|
- شوروي سابق
|
|
مبناي قيمت: متوسط واردات نفت خام به آمريكا در سال ۱۹۹۸
مأخذEIA/DOE :
