دكتر مجيد مخدوم، استاددانشكده محيط زيست دانشگاه تهران
از سال ۱۳۵۵ برنامه آمايش سرزمين در ايران با انتشار گزارشها و نقشه هاي مرحله پايه آمايش سرزمين آغاز شد. پس از پيروزي انقلاب، در سالهاي ۱۳۶۲ و ۱۳۶۴ دفتر آمايش سازمان برنامه و بودجه آن برنامه را به هنگام و اسلامي نموده و دوباره در ۵ جلد (حاوي گزارشها و نقشه هاي وضع موجود و خط مشي آينده براي افق ۱۳۸۱ آينده) منتشر كرد. در همان سال (۱۳۶۴) مرحله دوم آمايش سرزمين (طرح آمايش مناطق) شروع شد. نكته قابل توجه آن است كه در سال ۱۳۶۴ دفتر آمايش سازمان برنامه و بودجه بررسي براي تهيه طرح آمايش مناطق را با روش مكتب اروپايي كه تنها بر حسب اطلاعات اقتصادي اجتماعي انجام مي شود آغاز نمود. در حالي كه اين روش در طي سالهاي ۱۳۶۴-۱۳۵۵ در جهان منسوخ شده و روش جديدي تحت عنوان مكتب انگلوساكسون كه برنامه ريزي آن بر حسب آميخته اطلاعات اكولوژيكي و اقتصادي اجتماعي است به وجود آمد. دانشگاه تهران در سالهاي ۱۳۶۳ و ۱۳۶۷ با روش جديد انگلوساكسون آمايش سرزمين دشت سيستان را به سرانجام رسانيد. نتايج بررسي دانشگاه تهران نشان داد كه طرح توسعه محور شرق كه تحت عنوان طرح آمايش مناطق توسط دفتر آمايش سازمان برنامه و بودجه پي ريزي شده بود، به واسطه آن كه توانهاي طبيعي را ناديده گرفته بود، چقدر از واقعيت فاصله دارد. يافته هاي دانشگاه تهران در هيأت دولت وقت مطرح و به پيشنهاد دانشگاه تهران ايجاد سازمان عمران سيستان به تصويب هيأت دولت رسيد. تبعات آن كنترل سيل سيستان (۱۳۶۹-۱۳۷۶) و بازگشت مجدد مهاجرين سيستاني از ساير استانها به سيستان و رونق اقتصادي سيستان در سالهاي ياد شده است. در سال ۱۳۶۹ وزارت مسكن و شهرسازي نيز به خاطر نتايج مطلوب روش انگلوساكسون، طرح  ريزي كالبدي در گيلان و مازندران را با اين روش با همكاري دانشگاه تهران آغاز نمود. دفتر مهندسي و مطالعات سازمان جنگلها و مراتع كشور در ۱۳۶۹ و دفتر طرح و برنامه معاونت آبخيزداري وزارت جهاد سازندگي (۱۳۷۶) نيز طرحهاي مشابهي را به واسطه ياري رساني به طرح آمايش مناطق كشور ولي با عنوانهاي متفاوت (اخيراً با GIS) آغاز نموده و اكنون تقريباً سه چهارم خاك كشور را پوشش داده اند. اما دفتر آمايش سازمان برنامه و بودجه (سازمان مديريت و برنامه ريزي) هنوز هم با همان روش قديمي و منسوخ شده مكتب اروپايي، به خاطر آن كه شورايعالي اداري كشور در ۱۳۷۰ كار آمايش سرزمين را به سازمان برنامه و بودجه و طرح ريزي كالبدي (مكان يابي شهرهاي جديد) را به وزارت مسكن و شهرسازي واگذار نموده بود، به انجام مرحله اول آمايش در دهه ۷۰ اقدام مي نمايد (طرح پايه آمايش ۱۳۷۸-۱۳۷۹).
در وضعيتي كه ۳ نهاد كشور به طور جداگانه به همراه وزارت جهاد كشاورزي، كه انجام سنتز ملي طرح جامع كشاورزي را در دست اقدام دارد، به انجام يك هدف (برنامه ريزي آمايش سرزمين كشور) مي پردازند، معلوم نيست تكليف محوريت برنامه سوم كشور كه براساس برنامه ريزي منطقه اي آمايش سرزمين بر حسب فراستاني در شرف تكوين است، با اين همه متولي به كجا خواهد انجاميد. همچنين در زماني كه پيروان سابق مكتب اروپايي در جهان، خود مكتب جديدي را از دل مكتب انگلوساكسون به وجود آورده (مكتب اكولوژي زمين)  و همانند اصول مكتب انگلوساكسون برنامه ريزي منطقه اي را انجام مي  دهند، باز هم روشن نيست كه سازمان مديريت و برنامه ريزي چه اصراري در انجام آمايش سرزمين ايران با روشي منسوخ شده دارد و در عين حال بودجه بررسي ۳ نهاد ياد شده را [وزارت مسكن و شهرسازي، وزارت جهاد كشاورزي (معاونتهاي جنگلها و مراتع كشور و آبخيزداري) و (مركز مطالعات اقتصادي توسعه كشاورزي)] براي انجام برنامه ريزي منطقه اي با روش مكتب انگلوساكسون (هم اكنون ايراني شده است) را مي پردازد. دوباره كاري، صرف بودجه هاي هنگفت از بيت المال و تلف شدن انرژي و دست آخر باز هم بي برنامگي تا كي بايد ادامه يابد؟ براي حل اين معضل، دانشكده محيط زيست دانشگاه تهران يك راه حل منطقي براي برنامه ريزي منطقه اي آمايش سرزمين كشور پيشنهاد مي نمايد.
راه حل منطقي برنامه ريزي منطقه اي (آمايش سرزمين فرااستاني) كشور
۱. ايجاد ستاد برنامه ريزي كشور متشكل از استراتژيست ها و كارشناسان برنامه ريزي وزارتخانه ها، ارگانها و نهادهاي زير كه به طور ثابت به مدت ۵ سال انتخاب مي شوند.
كارشناسان برنامه ريزي:
از دفتر آمايش و مركز پژوهش هاي برنامه ريزي سازمان مديريت و برنامه ريزي، سازمان حفاظت محيط زيست، وزارت مسكن و شهرسازي، وزارت جهاد كشاورزي (معاونتهاي جنگلها و مراتع و آبخيزداري) و مركز مطالعات اقتصادي توسعه كشاورزي ،  ۴ نفر از استادان رشته هاي برنامه ريزي دانشگاههاي كشور و ۳ نماينده سازمانهاي غير دولتي.
استراتژيست ها:
۱. وزارت صنايع، وزارت  امور خارجه،  وزارت كشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، بنياد مستضعفان و جانبازان و وزارت مسكن و شهرسازي و مجمع تشخيص مصلحت.
۲. واگذاري انجام طرح پايه آمايش سرزمين كشور به دفتر آمايش سازمان مديريت و برنامه ريزي.
۳. واگذاري ارزيابي توان طبيعي سرزمين به وزارت جهاد كشاورزي و وزارت نيرو.(طرح آمايش منطقه ۱)
۴. واگذاري ارزيابي توان و نياز اقتصادي اجتماعي- فرهنگ به وزارت مسكن و شهرسازي. (طرح آمايش مناطق ۲)
۵. واگذاري انجام برنامه ريزي منطقه اي آمايش سرزمين كشور (تلفيق ارزيابي توان طبيعي و اقتصادي اجتماعي) و تهيه فهرست مجاز توسعه براي برنامه هاي پنج ساله كشور به ستاد برنامه ريزي كشور كه با كمك كارشناسان برنامه ريزي نهادهاي ياد شده، مهندسين مشاور و دانشگاهها در دفتر آمايش سرزمين سازمان مديريت و برنامه ريزي اين مهم را در طول برنامه سوم انجام مي دهند.
ان شاءالله از برنامه چهارم شاهد انجام يك پارچه برنامه ريزي منطقه اي آمايش سرزمين در كشور خواهيم بود.
اخيراً نيز مجمع تشخيص مصلحت، در كميسيون توليدي و زيربنايي خود، استراتژي كشوري براي آمايش سرزمين را تصويب كرده است.

زنان در شكل گيري تشكلهاي زيست محيطي ايران كه نزديك به ۱۵ سال از آغاز فعاليت آنها مي گذرد ، سهم عمده اي دارند .
شهر كرمانشاه در منطقه اي سرشار از اكوسيستمهاي كم نظير واقع شده است . رودخانه ها ، چشمه ها و دره ها و دشتهاي كم نظير ، بخشي از اين تعادل زيستي را تشكيل مي دهند . اين غناي طبيعي نياز به مراقبت دائمي دارد و تشكلهاي زيست محيطي كرمانشاه مي توانند در اين عرصه نقش بسيار فعالي داشته باشند .
جمعيت حفظ و احياء محيط كوهستان (پراو) كه در شهر كرمانشاه فعاليت دارد، از ميان زنان دوستدار حفظ محيط زيست تشكيل شده  است. در بولتن شماره يك جمعيت كه در نخستين مراحل فعاليت آن، تهيه و منتشر شده است، مي خوانيم:«حفظ، احياء و حمايت از محيط كوهستان يك وظيفه ملي است.»جمعيت حفظ و احياء محيط كوهستان (پراو) ابراز اميدواري كرده است كه با همدلي انسان هاي آگاه و مسئول از فشار فزاينده و بحران زايي كه بر مظاهر زنده طبيعت همچون هوا، منابع آب شيرين، جنگل و گياهان، حيات وحش، معادن، كوهستان و... وارد مي آيد تا حدي كاسته شود...
همچنين در اين مجموعه مي خوانيم:
نيمي از نفوس جوامع را زنان تشكيل مي دهند؛ به عبارتي نيمي از انرژي، استعداد توان و تفكر جوامع انساني كه در ارتباط مستقيم با گروههاي سني كودكان، نوجوانان و جوانان و نيز در مقام تأثير بر نيم ديگر جمعيت يعني مردان هستند در تشكيلات اجتماعي در برنامه هاي توسعه ناديده انگاشته شده و يا در حوزه هاي حاشيه اي، غيرضروري و غيرعادلانه به كار گرفته مي شوند. جهش هاي تفكر برانگير در جامعه شناسي و علوم اجتماعي مبين اين نظريه اند كه جوامع انساني و كشورها، در سياست هاي كلي خود ناگزيرند سهم بيشتري را براي مشاركت زنان در برنامه ريزي هاي توسعه پايدار قايل شوند و از آنجا كه هيچ برنامه بلندمدت توسعه اي بدون لحاظ كردن منافع محيط زيست و كاهش آسيب هاي آن قابل طرح ريزي نمي باشد، حضور جمعيت فعال زنان را در اين عرصه بيش از پيش ضروري مي سازد.
اين جمعيت در ساخت قرارگاه كوهنوردي پراو، كاشت بذر درختان بومي نظير بادام كوهي، بلوط، ارجن و... در ارتفاعات طاق بستان و پراو، ايجاد نهالستان  اختصاصي جمعيت و طرح هايي از اين قبيل فعاليت داشته  است.
«پراو» نام بخشي از ارتفاعات بسيار سرسبز و خرم بيستون مي باشد.

در پايان اجلاس دوهفته اي كشورهاي عضو پيمان جنوبگان در شهر مادريد پايتخت اسپانيا اعلام شد كه با محدود شدن ديدار جهانگردان از قطب جنوب تصميم بر اين است كه اين ذخيره گاه بزرگ زيستكره، همچنان بكر باقي بماند. رئيس هيأت نمايندگي استراليا در اين اجلاس، دليل اصلي ايجاد محدوديت براي ديدار جهانگردان از قطب جنوب (جنوبگان) افزايش شديد تورهاي بين المللي و پيش آمدن خطر آلودگي اين ذخيره گاه ذكر كرده است. «انجمن بين المللي تور جنوبگان» كه براي نخستين بار در سال ۱۹۹۱ ميلادي به وجود آمد تا برنامه هاي بازديد علاقمندان به طبيعت را از مناطق بكر جنوبگان سامان دهد، اينك هشدار مي دهد كه شمار ديداركنندگان از قطب جنوب پيوسته در حال افزايش مي باشد به طوري كه از هم اكنون ۲۲ هزار نفر براي سال ميلادي آينده جهت ديدن پنگوئن ها، فوك ها، كوه هاي يخ و يخچال هاي طبيعي قطب جنوب ثبت نام كرده اند كه در مقايسه با سال ۱۹۹۰ شمار بازديدكنندگان حدود ۵ برابر شده است.
«تروور هيوز»، عضو واحد سياستگذاري جنوبگان نيوزيلند، مي گويد:كشور من در سياستگذاري محدودسازي توريسم در جنوبگان پيشقدم بوده است. وي مي افزايد: گرچه كشورهاي عضو انجمن بين المللي تنظيم كنندگان تور جنوبگان تاكنون استاندارد بالايي را در اين تورها داشته اند، اما مقررات دقيق تري براي حفظ ساختار طبيعي جنوبگان لازم است. به خصوص وقتي كه كشتيهايي با ظرفيت هزار مسافر و پر از سوخت كشتي به جنوبگان مي روند اين منطقه را بيش از پيش در معرض آلودگي قرار مي دهند.
به همين دليل اعضاي پيمان بايد مسئوليت مؤثرتر و بيشتري براي مديريت و تنظيم برنامه ها به عهده گيرند.
يكي از نكته هاي توافق شده در مادريد از سوي اعضاي پيمان ۴۴ ساله جنوبگان، انتخاب نروژ به عنوان ميزبان نشست كارشناسان در آغاز سال ميلادي آينده براي بررسي اثرات توريسم بر محيط زيست بكر و دست نخورده جنوبگان مي باشد.
ترجمه : سعيد علوي نائيني