Hamshahri Newspaper

شركت توانير در سال ۱۸۷۱ ميلادي ( ۱۲۵۰ هجري شمسي ) ماشين گرام اختراع شد . اين اختراع گامي اساسي در راه ايجاد صنعت برق تجاري بود ، زيرا پس از آن تبديل انرژي مكانيكي (و هر نوع انرژي ديگري كه بتوان از آن كار مكانيكي به دست آورد ) به انرژي برقي ممكن گرديد يازده سال پس ازآن، درسال ۱۸۸۲ ميلادي ( ۱۲۶۱ هجري شمسي ) توماس اديسون نخستين موسسه برق تجاري خود را براي تامين روشنايي در يكي از خيابانهاي نيويورك افتتاح كرد بيان دو واقعه مهم بالا براي درك رابطه زماني بين تاريخ پيدايش صنعت برق در جهان و در ايران خالي از فايده نيست . چنانكه خواهد آمد ، اولين مولد برق در ايران ، سه سال بعد از موسسه برق توماس اديسون به كار افتاد در گاه شما ر حاضر ، رويدادهاي مهم در تاريخ صنعت برق ايران را به ترتيب تا ريخ هجري شمسي آورده ايم . براي چند واقعه قديمتر كه تاريخ آنها دراسناد اصلي به هجري قمري مي باشد، سال هجري قمري در پرانتز آمده است. ۱۲۶۴ (۱۳۰۲قمري) در زمان ناصرالدين شاه قاجار ، مولدي به قدرت تقريبي ۳ كيلووات به منظور تامين روشنايي بخشي از كاخ سلطنتي براي نخستين بار وارد ايران شد و به بهره برداري رسيد . از مدارك تاريخي چنين برمي آيد كه كار خريد و وارد كردن اين مولد به ايران ، از يكي دو سال پيش از آن در جريان بوده است موتور اين مولد ظاهرا از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبديل زغال سنگ بود . بدين ترتيب ملاحظه مي شود كه بهره برداري از نخستين مولد برق در ايران به۱۴ سال پس از اختراع ماشين گرام و سه سال بعد از موسسه برق رساني توماس اديسون برمي گردد ۱۲۸۲ (۱۳۲۰ قمري) يك دستگاه مولد برق با موتور نوع اتو- دويتس Otto-Deutz باقدرت ۱۲ اسب براي تامين روشنايي حرم حضرت رضا به بهره برداري رسيد . اين مولد در سال ۱۲۷۹ به دستور مظفرالدين شاه قاجار خريداري شده بود . سه سال بعد مولد ديگري با قدرت ۲۵ اسب بخار خريداري و در كنار مولد اول نصب شد ۱۲۸۳ (۱۳۲۲قمري) امتياز تاسيس كارخانه چراغ برق ( و آجر و اسباب نجاري ) به حاجي حسين امين الضرب واگذار گرديد. در امتيازنامه براي نخستين بار به توليدروشنايي برق به عنوان يك فعاليت تجاري و خدمت رساني عمومي نگريسته شده بود ۱۲۸۵ (۱۳۲۴ قمري ) كارخانه برق حاجي امين الضرب تقريبا شش ماه بعد از صدور فرمان مشروطيت آماده بهره برداري گرديد و بر طبق اعلاميه اي آماده پذيرش مشتركان شد . چنان كه ازاسم موسسه، يعني اداره چراغ برق بر مي آيد ، انرژي برق درابتدا تنها براي تامين روشنايي به كار مي رفت و به همين علت توليد برق تنها به پنج تا هفت ساعت اول شب محدود مي شد . مولد كارخانه حاجي امين الضرب به قدرت ۴۰۰ كيلو وات ، سه فازه و با ولتاژ ۲۲۰/۳۸۰ ولت بود و برق آن مستقيما به شبكه فشارضعيفي كه تا شعاع ۸۰۰ متري اطراف كارخانه واقع در خيابان چراغ برق (اميركبير كنوني ) كشيده مي شد تزريق مي گرديد . تامين روشنايي معابر نيز در محدوده فعاليت اداره چراغ برق در مقابل دريافت قيمت عادله در تعهد اداره بود. كار احداث شبكه ، واگذاري انشعاب ،سيم كشي داخلي مشتركان و نصب چراغ تماما« بر عهده اداره چراغ برق بود واين وضع تا سالها پس از افتتاح كارخانه ادامه داشت بهاي برق بر حسب تعداد شعله ها و قدرت چراغهاي نصب شده ( ۱۶، ۲۵، يا ۳۲ شمسي ) محاسبه و از مشتر كان دريافت مي گرديد از ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ از اوايل سالهاي ۱۳۰۰ به بعد ، با آگاهي و علاقه مند شدن بخش خصوصي به مزاياي برق ، رفته رفته در شهرهاي بزرگ و كوچك ايران ، تاسيساتي براي توليد و توزيع و فروش برق ايجاد شد. اين گونه فعاليتها عموما« درمقياسهاي كوچك ومحدود وبه طور كلي منفك از يكديگر انجام مي گرفت و البته نياز به هماهنگي هم در شرايط آن روزهاي نخستين احساس نمي شد درهمين دوران برخي ازكارخانه هاي صنعتي جديدالتاسيس هم داراي تجهيزات برق اختصاصي شدند كه داد و ستدهايي نيز با موسسات برق شهري داشتند سال ۱۳۱۰ براي نخستين بار ، شبانه روزي كردن برق در تهران در ميان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اوليه براي تحقق آن صورت گرفت سال ۱۳۱۶ پس از شش سال و با گذراندن نشيب و فراز هاي بسيار ، بلاخره در تاريخ ۲۵ /۶ / ۱۳۱۶ نيروگاه بخاري ساخت كارخانه اشكوداي چكسلواكي با قدرت ۴x1600= ۶۴۰۰ كيلو وات در محل كنوني شركت برق منطقه اي تهران نصب شد و به بهره برداري رسيد با وجود آن كه در تهران به علت وسعت شهر و موقعيت سياسي و اجتماعي آن ، سرمايه گذاري دولتي در كار برق رساني پيش از همه شهرهاي ديگر آغاز شد ، بخش خصوصي هم در امور برق رساني در تهران فعاليت قابل توجهي داشت به نحوي كه در سال ۱۳۴۱ يعني سال تاسيس سازمان برق ايران تعداد شركتهاي خصوصي كه هر يك در بخشي از شهر تهران فعاليت داشتند به ۳۲ شركت رسيده بود از ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۴ برنامه هفت ساله اول عمراني كشور به اجرا در آمد كه در آن سهمي هم براي توسعه صنعت برق در كشور با هدف تامين مصارف خانگي شهرها و فراهم كردن رفاه اجتماعي منظور شده بود. دراين دوران،سازمان برنامه تعدادي مولدهاي ديزلي ۵۰و ۱۰۰و ۱۵۰ كيلو واتي را خريداري كرد و با بهره ۳ درصد به شهرداريها و شركتهاي برق خصوصي فروخت و چون دريافت كنندگان كمك سازمان برنامه مي بايست تواناييهاي لازم را براي تقبل ۵۰ درصد از سرمايه گذاريها داشته باشند ، طبعا« اعطاي كمكها ، به امكانات مالي شهرها و موسسه هاي وام گيرنده بستگي داشت . به هر صورت در پايان برنامه اول،جمع قدرت نامي نصب شده در كشور به ۴۰ مگاوات و ميزان انرژي توليدي سالانه به حدود ۲۰۰ ميليون كيلو وات ساعت رسيد از ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۱ در اين سالها برنامه هفت ساله عمراني دوم كشور اجرا شد . سهم برق در اين برنامه ، با هدف افزايش توليد برق ، كاهش هزينه هاي توليد و پايين آوردن سطح عمومي نرخها درنظر گرفته شده بود دراين برنامه بنابر توصيه كارشناسان خارجي و داخلي، براي توسعه تاسيسات برق چهار حوزه فعاليت به شرح زير منظور گرديد - منطقه خوزستان - منطقه تهران - شهرهاي بزرگ - شهر هاي كوچك بدين ترتيب مي توان گفت كه انديشه فراتررفتن از محدوده هر شهر در كار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شكل گرفت. شروع به كاراحداث نيروگاههاي برق آبي مهم كشور شامل سد دز (با ظرفيت اوليه ۱۳۰ مگاوات ) ، سد كرج (با ظرفيت ۹۱ مگاوات ) و سد سفيدرود (با ظرفيت اوليه ۳۵ مگاوات) همچنين نيروگاه حرارتي طرشت (به قدرت ۵۰ مگاوات)ازدستاوردهاي اين دوره است