غلامرضا رفيع
اشاره: در حال حاضر ضرورت بهبود اداره كلان شهرها و ارائه سريع، آسان و فراوان تسهيلات به شهروندان، مديران شهري را ناگزير از جست وجوي راه هايي تازه براي كاهش و رفع مشكلات و معضلات موجود ساخته است. در اين بين تأثير تحولات شگرف و چشمگير ناشي از كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در ساماندهي امور شهري و تحقق شهرهاي الكترونيكي و هوشمند در جهان، مديران شهري تهران را نيز براي استفاده از تجارب جهاني و اداره الكترونيكي تهران به وسوسه انداخته است. لذا طرح اين موضوع در يكي از جلسات اخير شوراي اسلامي شهر تهران بهانه اي شد براي تهيه گزارشي كه در پي مي آيد:
***
«شهر الكترونيكي» يا شهر هوشمند و ضرورت گسترش فناوري اطلاعات و ارتباطات براي بهبود اداره كلان شهر تهران، موضوعي بود كه چندي پيش براي نخستين بار در شوراي اسلامي شهر تهران مطرح شد.
يك عضو شوراي شهر كه خود متخصص الكترونيك است و در اين زمينه مطالعاتي دارد، اوايل شهريور ماه در جلسه اي علني با ارائه پيش درآمدي بر مفاهيم شهر الكترونيكي و تأثير آن بر روان تر شدن امور شهري و خدمات رساني به شهروندان، خواستار تدوين برنامه هاي راهبردي و جامع در زمينه توسعه و گسترش اطلاعات در تهران شد.
دكتر مهنوش معتمدي آذري، استفاده از فناوري اطلاعات را براي فائق آمدن بر مشكلات و معضلات موجود اجتناب ناپذير مي داند و مي گويد: تهران در حال حاضر به دليل مركزيت سياسي، فرهنگي و اقتصادي در كشور، نيازمند توجه ويژه مديران كلان به برنامه ريزي و توسعه خدمات شهري مبتني بر فناوري اطلاعات و ارتباطات است.وي معتقد است كه باتوجه به اهداف توسعه اي شوراي شهر و شهرداري تهران در زمينه به كارگيري فناوري اطلاعات با ۲ نگرش «ساماندهي شهري» (اعم از وظايف و خدمات شهرداري) و نيز «آماده سازي بستر توسعه اطلاعاتي شهر»، تدوين چنين برنامه اي، گسترش اطلاعات شهري و روان تر شدن اداره امور را در پي خواهد داشت.به گفته وي شهر الكترونيكي يا شهر هوشمند ناشي از تأثير فناوري اطلاعات بر ابعاد مختلف شهري است كه با استفاده از زيرساخت هاي سخت افزاري و نرم افزاري، خدمات شهري را فراهم مي سازد. البته اين موضوع تاكنون نه از سوي مديران شهري كه در سطوح بالاي مديريتي كشور نيز جدي گرفته نشده و شايد در وهله نخست نوعي رؤيا و بلندپروازي تلقي و گفته شود: كه تهران را چه به اين حرف ها، «شهر الكترونيكي» پيشكش با همان شيوه قديمي و سنتي دست كم سروساماني به وضعيت آشفته شهر بدهيد.
واقعيت اين است كه به دليل قديمي بودن ساختار اداري و مديريت شهري در كشور و فقدان بسترهاي لازم اعم از قانوني، اجرايي و مخابراتي، تهران تا رسيدن به مرحله يك شهر هوشمند و اداره الكترونيكي فاصله زيادي دارد. ولي براساس تجربه جهاني، بهبود اداره كلان شهرها علاوه بر زيرساخت هاي فيزيكي و سخت افزاري، نيازمند ساز و كارها و نرم افزاري هاي نظم دهنده اي است كه خواه ناخواه بخش عمده آن در گرو توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات مي باشد. بسياري از شهرهاي بزرگ دنيا اكنون با استفاده از همين فناوري تا حد زيادي مشكلات خود را در زمينه هاي ترافيكي و آلودگي هوا كاهش داده اند و از طريق شاهراه هاي اطلاعاتي، دسترسي سريع و آسان شهروندان به اطلاعات، تسهيلات و خدمات را در خانه و محل كار فراهم ساخته اند.
اين عضو شوراي شهر مي گويد: جامعه مبتني بر فناوري اطلاعات، ارائه كننده مدلي از جامعه اي است كه در آن مفاهيم سنتي آموزش، كسب و كار، اقتصاد و تجارت متحول و ارزش هاي اطلاعاتي جايگزين ارزش  هاي مادي مي شود و اطلاعات به سرعت توليد و در اختيار همگان قرار مي گيرد.
با گسترش شبكه هاي ارتباطي و اطلاع رساني و فراگير شدن اينترنت، نياز به ارتباطات حضوري و رودررو با سازمان ها، ادارات و ساير مراكز كاهش يافته و در حال حاضر تقريبا استفاده از پول نقد روبه منسوخ شدن است و جاي خود را به كارت هاي اعتباري مي دهد. هم اكنون در برخي نقاط دنيا، تجارت الكترونيكي جاي تجارت سنتي را گرفته است و پرداخت عوارض، ماليات، هزينه آب و برق و گاز و تلفن و خريد خانه تا كارخانه و ارائه آموزش و بهداشت از طريق اينترنت و شبكه هاي ارتباطي به صورت امري عادي درآمده است. با اين حال حضور فناوري اطلاعات در اداره امور كشور بسيار ناچيز است و علاوه بر آن مكانيزم قانوني و مشخصي هم براي رسميت يافتن و ترويج و گسترش كاربرد آن در ادارات، نهادها و سازمان ها، وجود ندارد. هنوز براي انجام كارهاي بسيار ساده مانند ارائه كپي شناسنامه و يا دريافت اطلاعات اوليه بايد مستقيما به اين مراكز مراجعه كرد، كه حاصلي جز افزايش ترافيك، آلودگي هوا، اتلاف وقت و صرف هزينه هاي زايد نخواهد داشت. به بيان ديگر تاكنون چيزي به نام شناسنامه مجازي و يا استعلام الكترونيكي در مناسبات بين شهروندان با اين گونه مراكز رسميت نيافته است. تصور كنيد اگر در تهران براي پرداخت قبوض آب، برق، تلفن و يا عوارض و ماليات و يا ثبت نام مراكز آموزشي و به دست آوردن اطلاعات مورد نياز، انجام برخي خريدها و امور مربوط به شهرداري ها و دهها مورد ديگر، نيازي به مراجعه مستقيم مردم به ادارات و بيرون رفتن از منزل نباشد، تأثير آن تنها بر كاهش ترافيك تا چه اندازه خواهد بود؟
معتمدي آذري پيشرفت فناوري اطلاعات و ارائه سرويس هاي عمومي از طريق اين فناوري به شهروندان را در كاهش هزينه ها و صرفه جويي در وقت مردم بسيار مؤثر مي داند.
نقش اطلاع رساني در كاهش ترافيك
از سوي ديگر نصرالله جهانگرد دبير شوراي عالي اطلاع رساني نيز چندي پيش در «نخستين همايش استفاده از فناوري اطلاعات در فرآيند شهرسازي» هدف عمده بسياري از رفت و آمدهاي شهري را به دست آوردن اطلاعات دانست و اعلام كرد: طبق بررسي هاي انجام شده ۷۰ درصد سفرهاي درون شهري براي كسب اطلاعات و تنها ۳۰ درصد آن براي دسترسي به خود كالا و خدمات است.
به گفته وي اگر به مردم خوب و به موقع اطلاعات بدهيم از طول سفر و به تبع آن از آلودگي هوا و ترافيك به شدت كاسته خواهد شد.
حال با توجه به آمار فوق و در نظر گرفتن روزانه ۱۲ ميليون سفر درون شهري، حضور ۲ ميليون خودرو و نيز مصرف روزانه ۱۰ ميليون ليتر بنزين در تهران، با يك حساب سرانگشتي مي توان پي برد كه فراگير شدن فناوري اطلاعات صرفا چه تأثيري بر كاهش مصرف سوخت، بهبود ترافيك و آلودگي هوا خواهد داشت.
جهانگرد همچنين مزاياي استفاده از ICT (فناوري اطلاعات و ارتباطات) براي توسعه شهري را شامل اثربخشي برنامه هاي شهري، مشاركت بهتر در برنامه ريزي و افزايش مقبوليت اجتماعي و بهبود شرايط اكولوژيكي مي داند.
حيدر محمدي دبير اين همايش نيز معتقد است كه قابليت فوق العاده فناوري اطلاعات در انباشت و مديريت اطلاعات و تحليل محتواي آنها، توانمندي مديران را در تصميم گيري هاي كلان و راهبردي گسترش مي دهد. وي مي افزايد: شهرداري به عنوان نهادي كه با حجم گسترده اي از اطلاعات شهري روبه رو بوده و خدمات شهري بخش عمده اي از فعاليت هاي آن را تشكيل مي دهد، نمونه مناسبي از سازمان هايي است كه مي تواند با استفاده از فناوري اطلاعات، تحولات گسترده اي را در خدمات رساني به شهروندان ايجاد كند.
محمدي درباره مفهوم «شهرداري شيشه اي» نيز مي گويد: در شهرداري الكترونيك همه اطلاعات مربوط به شهر و مديريت شهري در فرآيند گردش كاري در سريع ترين زمان به صورت الكترونيكي ذخيره مي شوند و پس از ارزيابي بلافاصله براي ساير سازمان ها و شهروندان قابل دسترسي است كه به اين ترتيب شعار «شهرداري شيشه اي» محقق خواهد شد.
شبكه اينترنت جايگزين معابر شهري
يك برنامه ريز شهري نيز با تأكيد بر اجتناب ناپذير بودن استفاده از فناوري هاي هوشمند براي ساماندهي امور شهري به ويژه امور ترافيكي مي گويد: در حال حاضر عدم كارايي سياست عرضه تسهيلات گسترده ترافيكي نظير ساخت بزرگراه ها و معابر در حل مشكل ترافيك اثبات شده است و كشورهاي پيشرفته به جاي آن به ساماندهي مديريت تقاضا و كاهش سفر درون شهري با استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات روي آورده اند.
دكتر منوچهر تشت زر با اشاره به اهميت و نقش اينترنت در اين زمينه مي گويد: اينترنت و تأثير پديده هاي فناوري اطلاعات هم اكنون سفرهاي الكترونيكي را جايگزين سفرهاي درون شهري كرده است و برخي كشورها با همين جايگزيني شبكه ها و شاهراه هاي اطلاعاتي، ميليون ها دلار در ساخت بزرگراه ها و معابر جديد صرفه جويي مي كنند ولي در ايران هنوز هم مي خواهند مشكل ترافيك را تنها با ساخت بزرگراه و معابر حل كنند.وي مي افزايد برخي شركت ها و سازمان ها هم اكنون پذيرفته اند كه نيازي به حضور فيزيكي افراد در محل كار نيست، مي توان كارمند بود و كار را از طريق همين فناوري در خانه انجام داد.به گفته اين برنامه ريز شهري، با اين كه سيستم هاي هوشمند اكنون انقلابي شگرف در ساماندهي امور شهري از جمله ترافيك ايجاد كرده است ولي مسئولان شهري در ايران هنوز از اين امر غافلند كه گويي تماس آنها با دنياي خارج قطع است.
تشت زر با تأكيد بر لزوم به كارگيري فناوري اطلاعات و بسترسازي براي اداره الكترونيكي تهران مي گويد: بالاخره كار را بايد از جايي شروع كرد، زيرا استفاده از دانش فناوري اطلاعات براي ساماندهي امور شهري اجتناب ناپذير است. اين كه گفته شود فرهنگ اين كار را نداريم، حرف بي ربطي است و تاكنون در موارد مختلف آن را بهانه كرده اند، زيرا در موردمترو هم اوايل همين حرف را مي زدند، ولي ديديم كه راه اندازي مترو فرهنگ استفاده از آن را نيز با خود به همراه آورد. با اين حال كارشناسان ضمن گوشزد كردن خلاءهاي قانوني در اين زمينه و نبود يك مكانيزم مشخص براي شناسايي و رسميت يافتن كاربري اين فناوري در مناسبات متقابل مردم با سازمان ها و نهادهاي دولتي و حكومتي، همگاني نشدن اينترنت و فقدان دانش كافي در زمينه كاربرد آن و كيفيت نامناسب بسترهاي مخابراتي در كشور را از جمله چالش ها و موانع موجود بر سر راه تحقق اداره الكترونيكي تهران مي دانند و معتقدند مجلس، دولت و ساير دستگاه هاي ذي ربط، بايد با درك واقعيت هاي موجود با تصويب قوانين موردنياز جهت ترويج و گسترش كاربرد اين فناوري در مناسبات بين مردم و دستگاه هاي اداري و قرار دادن اطلاعات سازمان ها و مراكز بر روي سايت ها و شبكه هاي اطلاع رساني براي استفاده عموم و نيز حذف قوانين و آيين نامه هاي دست و پاگير، راه بهره گيري از فناوري اطلاعات را براي بهبود اداره شهرها هموار سازند. آنان همچنين معتقدند كه شهرداري به عنوان بزرگترين سازمان خدمات رساني مي تواند با قراردادن اطلاعات مورد نياز مردم بر روي شبكه هاي اطلاع رساني و حذف برخي بروكراسي ها، در اين راه پيشقدم و در حد امكان موجب كاهش مراجعه حضوري و مستقيم مردم به شهرداري هاي مناطق شود.

مدير عامل شركت بازرگاني دولتي در گزارشي اعلام كرد: سال گذشته از محل يارانه تخصيصي خريد كالاهاي اساسي (۲۳۰ ميليارد ريال) يك ريال هم پرداخت نشده است. به گزارش خبرنگار اقتصادي خبرگزاري فارس، مجتبي انصاري مدير عامل شركت بازرگاني دولتي ايران يادآور شد:« مصوبات شوراي اقتصاد مقرر مي دارد كه سازمان حمايت بابت سال ۸۲ مبلغ ۶/۶۸۷ ميليارد ريال به عنوان يارانه پرداخت كند كه تاكنون فقط مبلغ ۱۰۰ ميليارد ريال پرداخت گرديده است .» وي هشدار داد: «گزارش اوليه حسابرسي اين شركت طي سالهاي ۷۹ -۸۰ و ۸۱ مويد ضرر و زيان اين شركت بوده كه بالطبع بايستي تامين شود.» وي گفت:با توجه به نياز شديد نقدينگي و ماموريت خريد برنج داخلي و همچنين پرداخت جهت خريد شكر داخلي با چالش جدي مواجه است.