وقتي ماري به كودك يك ساله خود ساندويچ كره بادام زميني داد و سپس فرزند خود را به مهد كودك فرستاد؛ ناگهان فرزندش دچار شوك حساسيتي شد. مربي مهد كودك؛ بدون اطلاع از مسأله اما بدون دستپاچگي؛ كودك را به نزديكترين بيمارستان منتقل كرد. پزشكان پس از نجات كودك؛ به ماري درباره حساسيت فرزندش به كره بادام زميني هشدار دادند! حساسيتهاي غذايي؛ يكي از مهمترين مباحث علم پزشكي و صنايع غذايي است. به ويژه در رابطه با كودكان؛ چرا كه گاهي مصرف يك غذاي حساسيت زا باعث مرگ كودك مي شود. بنابراين شناسايي و كنترل حساسيتهاي غذايي دركودكان و بزرگسالان مهم و حياتي است.
حساسيت غذايي چيست؟
وقتي شخصي به يك نوع غذا حساسيت پيدا مي كند در صورت مصرف آن ماده خوراكي، بدن او سريعاً به آن واكنش نشان مي دهد. چون اين ماده غذايي براي بدن مضر است. در حقيقت سيستم ايمني بدن؛ براي مقابله با اين مسأله؛ آنتي بادي ترشح مي كند (آنتي بادي يك ماده ترشحي از سيستم ايمني بدن است كه به مقابله با عوامل خارجي و بيماريزا مي پردازد.)
دفعات بعدي؛ اگر دوباره اين ماده حساسيت زا وارد بدن شود؛ سيستم ايمني، آنتي هيستامين (ضد حساسيت) ترشج مي كند.آنتي هيستامين روي سيستم هاي نقل و انتقال مواد در بدن (مثل گردش خون)، دستگاه گوارش به ويژه معده و روده ها، پوست و سيستم قلبي- عروقي اثر گذاشته و عامل مزاحم را دفع مي كند.
طبق نظريه واعلام سازمان غذا- دارو در آمريكا؛ ۶ درصد كودكان زير ۳ سال درآمريكا به حساسيت غذايي مبتلا هستند. حساسيت غذايي در افراد بالغ كمتر ديده مي شود.
عوامل حساسيت زا
پزشكان نمي توانند پيش بيني كنند كه يك كودك به حساسيت غذايي مبتلا است يا خير. اما بعضي عوامل، كودكان را در معرض خطر جدي قرارمي دهد و حساسيت غذايي را در آنها افزايش مي دهد. دكتر مايكل يانگ عقيده دارد: «ابتلا به حساسيت غذايي تا حدودي ارثي است.» بسياري از كودكان به صورت ارثي؛ حساسيت غذايي دارند اما تا زماني كه از آن خوراكي استفاده نكنند، حساسيت بروز نمي كند.
به علاوه؛ گاهي اوقات وجود برخي از مشكلات در بدن، باعث افزايش ابتلاء به حساسيت غذايي مي شود. مثلاً در افراد مبتلا به «آسم»؛ خطر ابتلا به حساسيت غذايي بيشتر بوده و در صورت بروز خطرناكتر است.
يك راه حتمي براي كنترل و جلوگيري از ابتلاء كودكان به حساسيت غذايي وجود ندارد؛ ولي در بعضي از كودكاني كه به شير خشك يا شير پاستوريزه حساسيت دارند؛ مصرف شير مادر؛ راه حل مناسبي است. در كودكاني كه فقط از شير مادر تغذيه مي كنند و يا تغذيه كرده اند؛ حساسيت غذايي بروز نمي كند و يا بسيار خفيف است. بعضي از پزشكان توصيه مي كنند كه تا شش ماهگي، كودكان فقط از شير مادر و غذاهاي مايع مصرف كنند. با اين روش مي توان جلوي حساسيت غذايي را گرفت.
غذاهاي حساسيت زا
كودكان ممكن است به مواد غذايي مختلفي حساسيت نشان دهند ولي در كل هشت ماده خوراكي است كه ۹۰ درصد كودكان به آنها حساسيت نشان مي دهند. اين مواد خوراكي شامل موارد زير است:
۱- شير ۲- تخم مرغ ۳- كره بادام زميني ۴- انواع آجيل ها خصوصاً خام آنها (مخصوصاً گردو و پسته) ۵- انواع ماهي ۶- غذاهاي دريايي و صدفدار (مثل ميگو؛ صدف و...) ۷- سويا ۸- گندم (گاهي غلات ديگر هم جزء اين گروهند).
دكتر يانگ مي گويد: «به طور عموم اغلب حساسيت ها به شير؛ گندم و سويا درسنين كودكي بروز مي كند. در سن ۵ سالگي ۸۰ تا ۸۵ درصد كودكان به شير و تخم مرغ حساسيت نشان مي دهند.»
حساسيت ها؛ در نقاط مختلف بدن بروز مي كنند. معمولاً دقايقي يا حداكثر دو ساعت پس از مصرف غذاي حساسيت زا، بدن به آن واكنش نشان مي دهد. معمولاً اولين نشانه بروز حساسيت؛ كهير (لكه هاي بزرگ قرمزرنگ گاهي با خارش روي پوست) است.
پس از آن علايمي مانند؛ احساس درد و پيچش در معده و روده؛ حالات تهوع؛ استفراغ، اسهال؛ اختلال در تنفس ، تورم در نقاط مختلف بدن خصوصاً گلو و زبان بروز مي كند. تورم لبها، گلو و زبان؛ باعث تنگي نفس مي شود. درد معده و روده از آخرين علايم بروز حساسيت است.
گاهي «آنافيلاكسي» هم در كودكان ديده مي شود. آنافيلاكسي حالتي است كه كودك به يك ماده خوراكي شديداً حساسيت نشان داده و به علايم بسيار شديد و سريع مبتلا مي شود كه گاهي نيز باعث شوك مي شود. اگر كودك سريعاً به اورژانس منتقل نشود؛ به علت افزايش ضربان قلب؛ اختلال در كار ريه ها و گردش خون، مرگ حادث مي شود. به اين حالت؛ شوك آنا فيلاكسي گويند.
تشخيص وجود حساسيت غذايي در كودكان
اگر فرزند شما تا به حال به هيچ ماده غذايي حساسيت نشان نداده ولي شما نسبت به وجود حساسيت در كودكان مشكوك هستيد؛ به پزشك مراجعه كنيد. پزشك ازشما درباره رژيم غذايي فرزندتان سؤال خواهد كرد .
نكته مهم اين كه؛ پزشك، فرزند شما را ازجهت ابتلا به آلودگيهاي احتمالي ديگر نيز معاينه مي كند. مثلاً اگر فرزند شما پس از نوشيدن شير، دچار اسهال مي شود؛ الزاماً به شير حساسيت ندارد. شايد يك آلودگي باكتريايي يا مسموميت غذايي، فرزند شمارا دچار مشكل كرده است.
گاهي حساسيت به جهت افزودني هاي موجود در خوراكيها است. مثلاً رنگهاي طبيعي و خوراكي موجود در پفك؛ بيسكويت؛ آبنبات، شكلات و... و يا افزودني ها مانند منوسديم گلوتامات (كه در اغلب غذاهاي آسيايي وجود دارد)؛ از جمله اين افزودني ها است.
راه درمان هر يك از انواع اين حساسيتها متفاوت بوده و تحت نظر پزشك مشكل بايد برطرف شود. عده اي از كودكان؛ به حساسيت غذايي به نام «سليكات» دچار هستند. فردي كه به اين مشكل دچار است، توانايي هضم گلوتن (پروتئين موجود در غلات) را ندارد.
نوع ديگر حساسيت مربوط به حساسيت به پنير و ماهي است. اين حساسيت به علت بالا بودن هيستامين (يك ماده شيميايي) اين دو ماده غذايي است. هيستامين به طور طبيعي در بدن وجود دارد ولي ازدياد آن از طريق مصرف زياد از حد پنير و ماهي؛ مشكل ساز است.
پزشكان براي شناسايي عامل حساسيت زا و كنترل آن؛ يك رژيم غذايي خاص براي كودك تجويز مي كنند. اگر با مصرف اين رژيم غذايي؛ حساسيت برطرف شود؛ عامل حساسيت شناسايي شده است. اين روش، راه موفقيت آميزي است. گاهي نيز براي تشخيص حساسيت؛ از «تست پوستي» استفاده مي كنند. اگر كودك به ماده خوراكي كه روي پوست او تست مي شود حساسيت داشته باشد، ۱۵ دقيقه پس از آزمايش، اطراف محل آزمايش؛ پوست متورم و قرمزشده و كهير مي زند. البته اين روش براي كودكاني كه حساسيت شديد به يك ماده غذايي دارند، توصيه نمي شود. در اين موارد از آزمايش خون استفاده مي كنند. چرا كه آزمايش خون خطرساز نيست.
درمان
براي درمان قطعي حساسيت غذايي، داروي خاصي وجود ندارد. پزشك با شناسايي مورد حساسيت زا و حذف كامل آن ماده خوراكي از غذاي فرزندتان، او را درمان مي كند. بنابراين تنها راه درمان، نخوردن آن ماده خوراكي است.
دكتر يانگ مي گويد:براي جلوگيري از ابتلاء كودكان به كمبود و فقر مواد غذايي؛ بهتر است با مشورت پزشك از مواد غذايي جايگزين استفاده شود.
بايد توجه داشت كه؛ بروز حساسيت به يك ماده غذايي، گاهي نشانه وجود حساسيت به فرآورده هاي ديگر اين ماده غذايي نيز به شمار مي رود. مثلاً حساسيت به شير؛ زنگ خطري نسبت به حساسيت به مواد مشتق شده از شير است.
بعضي از داروها؛ مي توانند عوارض ايجاد شده در اثر حساسيت غذايي را كاهش دهند.
آنتي هيستامينها: (ضد حساسيتها)؛ مصرف اين گروه از داروها؛ باعث از بين رفتن كهير و كنترل آبريزش بيني مي شود.
برونكوديلائورها: اين گروه از داروها، براي افرادي كه در اثر بروز حساسيت دچار تنگي نفس و حملات آسم مي شوند، تجويز مي شود. از معروفترين داروهاي اين گروه مي توان به «آلبوترول» اشاره كرد.
مصرف اين داروها، بدون تجويز پزشك اصلاً توصيه نمي شود. ابتدا كودك را به اورژانس منتقل كرده و سپس از اين داروها استفاده كنيد. خصوصاً در ارتباط با گروه دوم داروها؛ چرا كه اثر مستقيم بر روي دستگاه تنفسي دارند.
اپي نفرين: اين دارو بهتر است هميشه در دسترس باشد. در مدارس، منازل، مهد كودكها و... . چرا كه يكي از داروهاي اورژانس بوده و سريعاً و بعداز بروز حساسيت به بيمار تزريق مي شود (توجه كنيد: با تجويز پزشك تزريق شود) در انتهاي اين بخش به علايم شايع ناشي از حساسيت غذايي اشاره مي شود.
۱- احساس گرما، سرخ شدن و يا خارش در دهان ۲- بروز نقاط قرمزرنگ و ملتهب در سطح پوست (به طورموضعي يا سراسر بدن) ۳- كهير (لكه هاي بزرگ ملتهب روي پوست) ۴- احساس گيجي و سبكي در سر ۵- تنفس مقطع مقطع (نفس زدن) ۶- تنگي نفس شديد ۷- شروع حملات آسم (در افراد مبتلا به آسم) ۸- احساس اضطراب ۹- دل پيچه و درد معده ۱۰- اسهال و استفراغ
بروز هر يك از اين علايم؛ پس از صرف غذا؛ اگرچه الزاماً نشانه بروز حساسيت نيست و گاهي از پرخوري ناشي مي شود، ولي آنها را جدي گرفته و پيگري كنيد. در اغلب موارد حساسيت غذايي وجود دارد. از كنار اين قبيل علايم به راحتي نگذريد.
كنترل مصرف غذاهاي حساسيت زا در كودكان مبتلا به حساسيت
ترديدي نيست كه مصرف غذاهاي حساسيت زا براي كودك مبتلا به حساسيت، خطرناك است. بنابراين براي جلوگيري از ابتلاء كودكان به حساسيت غذايي، بايد از مصرف مشتقات آنها نيز پرهيز كرد. بنابراين براي حفظ جان فرزندتان به توصيه هاي زير توجه كنيد:
۱- حساسيت به شير: اگر فرزندتان به شير حساسيت دارد؛ از خوردن پنير (انواع پنير حتي پنير پيتزا)؛ كره؛ خامه وماست، او را منع كنيد. بايد از شير بدون لاكتوز و همه غذاهايي كه به نحوي در آنها از شير و مشتقات آن استفاده شده پرهيز كرد. حتي آش رشته اي كه كشك دارد نيز مضر است.
۲- حساسيت به تخم مرغ: كودك را از خوردن انواع كيك ها، شيريني ها، سوسهاي مايونز و هر چيزي كه در تهيه آن از تخم مرغ استفاده شده، منع كنيد. حتي گاهي در سوپهاي حاضري و يا غذاهاي كنسروي؛ از تخم مرغ به مقدار كم استفاده شده است؛ خوردن آنها نيز منع شده است.
۳- حساسيت به سويا: خوردن جوانه سويا، روغن سويا، سس سويا، پروتئين سويا و توفو(يك محصول پروتئيني سويا در خاور دور)؛ خطرناك است. غذاهايي كه لستين دارند نيز جزو همين گروه بوده و خوردن آنها مضر است.
۴- حساسيت به بادام زميني: فرزندتان را از خوردن بادام زميني؛ مصرف شكلاتها، آبنباتها يا كيك ها و شيريني هايي كه بادام زميني دارند يا از اسانس آنها را دارند، منع كنيد. كره بادام زميني نيزجزء همين گروه است. ۳۰درصد كودكان مبتلا به حساسيت، به بادام زميني حساسند.
۵- حساسيت به انواع آجيلها: خوردن آجيلهايي مثل گردو، پسته، فندق وبادام، استفاده از كره يا روغن اين گياهان: براي فردمبتلا به حساسيت مضر است. خوردن بستني با طعم اين آجيلها و يا وجود تكه هايي از آنها در هر ماده خوراكي مثل بستني، شكلات، آبنبات، غذا و... مضر است.
۶- حساسيت به غذاهاي دريايي: فرزندتان را از خوردن ماهي (انواع ماهي متعلق به هر منطقه)؛ ميگو، صدف دريايي، خرچنگ و... منع كنيد. البته گاهي بعضي از ماهيها؛ در فرد مبتلا به حساسيت، مشكلي ايجاد نمي كنند ولي آنها نيز بايد با اجازه پزشك مصرف شوند. مصرف كنسرو اين قبيل موجودات دريايي نيز بسيار خطرناك است. سوسيس يا كالباس تهيه شده از اين موجودات نيز خطرناك است.
به طوركلي بهتر است از مصرف غذاهاي فرايند شده (مثل سوسيس، كالباس، انواع كنسرو...) پرهيز شود. افزودني هاي موجود در اين غذاها؛ اكثراً حساسيت زا است. اما با توجه به اينكه منع كودكان از خوردن بعضي از غذاها به دليل علاقه شان دشوار است ولي با راه حل هايي مي توان مشكل را برطرف كرد. مثلاً مي توان به جاي شير از آب ميوه استفاده كرد. حتي مي توان از شكلاتهاي بدون تكه هاي آجيل و يا بستني بدون طعم آجيلي استفاده كرد.
استفاده از غذاهاي بسته بندي شده و حاضري نيز احتمال بروز حساسيت را چند برابر مي كند. مثلاً سفارش يك همبرگر مي تواند مرگبار باشد. چرا كه گاهي براي ايجاد طعم بهتر؛ بعضي افزودنيها را به گوشت اضافه مي كنند و بدون اطلاع از آن افزودني، همبرگر را مصرف كرده كه باعث بروز حساسيت مي شود. گاهي ظروفي كه غذا را در آن بسته بندي كرده اند، عاملي براي تشديد حساسيت است. (اكثر بسته بنديها فلزي و يا پلاستيكي بوده و از مشتقات مواد شيميايي هستند). بنابراين مصرف غذاي كنسروي و حاضري توصيه نمي شود.
با يك برنامه ريزي صحيح مي توانيد نيازهاي فرزندتان را پاسخگو باشيد. مثلاً بهتر است به جاي صرف يك خوراكي به عنوان ناهار، شام يا عصرانه از بيرون؛ غذا را تهيه كرده و آن را همراه خود برده و به كودك بدهيد. به او بياموزيد كه در مهد كودك، مدرسه، كوچه و خيابان، منزل اقوام و... از هيچ كس هيچ خوراكي را قبول نكند. اگر به رستوران رفتيد، كمك كنيد تا با راهنمايي شما غذايي را كه برايش ضرري ندارد، انتخاب كند. حتي پس از اينكه غذاي سفارشي شما آماده شد و آن را سر ميز آوردند، باز هم غذا را كنترل كنيد مبادا اشتباهي رخ داده باشد.
مسافرت معمولاً يكي از موارد مشكل آفرين براي كودك و والدين است. چرا كه در هتل، هواپيما، قطار و... نمي توان كنترل كافي روي غذاها داشت. بنابراين تا حد ممكن غذا همراه خود ببريد. اگر در مكاني اقامت داشتيد كه تهيه غذا برايتان مقدور نبود؛ از مرغ استفاده كنيد، چرا كه گوشت مرغ بي ضررترين غذاي ممكن است.
اما در ارتباط با مدرسه، مهد كودك و...؛ حتماً مسئولين را از وضعيت خاص فرزندتان مطلع كنيد. براي اطمينان بيشتر بهتر است فرزندتان از غذايي كه شما در منزل تهيه كرده ايد يا تنقلابي كه شما براي او خريده ايد استفاده كند. سعي كنيد، غذا را شبيه غذاي مدرسه تهيه كنيد. مثلاً اگر آنها همبرگر به بچه ها مي دهند، شما از گوشت مرغ همبرگر تهيه كنيد و آن را در اختيار مدرسه بگذاريد تا به فرزندتان بدهند. به اين ترتيب فرزندتان مسأله تفاوت بين خود و همسالانش را فراموش مي كند.
راههاي ديگر كنترل حساسيت غذايي
كليد موفقيت در مبارزه با حساسيت غذايي؛ آمادگي در كنترل آن است. پزشك فرزندتان براي كاهش اثرات حساسيت؛ از اپي نفرين و آنتي هيستامين استفاده مي كند. وجود اين داروها در منزل و همراه شما در هر كجا كه هستيد، ضروري است. بهتر است فرزندتان يك مشخصه خاصي همراه خود داشته باشد تا اگر در جايي نياز به كمك داشت ولي نتوانست ابراز كند؛ ديگران از روي آن مشخصه به او كمك كنند، پس همراه داشتن يك كارت ويژه، يك دستبند، گردنبند و موادي از اين دست... مفيد است. از معلمين مدرسه يا مهد كودك بخواهيدتا در مورد اين مشكل در كلاس صحبت كنند. با باز شدن و مطرح شدن موضوع و راهنمايي هاي صحيح معلمين، بسياري ازمشكلات حل مي شود.
اگر فرزندتان شيرخوار است و از شير شما تغذيه مي كند، اگر از حساسيت غذايي او آگاه هستيد، ازآن ماده غذايي مصرف نكنيد ولي اگر حساسيت او را نمي دانيد، بهتر است در دوران شيردهي، از مصرف غذاهاي حساسيت زا (گفتيم چه غذاهايي هستند) بپرهيزيد. هر غذايي كه مادر مصرف كند، به طور مستقيم از طريق شير به كودك شيرخوار منتقل مي شود. با پزشك مشورت كنيد و به جاي مصرف غذاها و تنقلات حساسيت زا، از مواد جايگزين استفاده كنيد چرا كه يك مادر در دوران شيردهي نبايد با كمبود مواد غذايي روبه رو شود.
نكته آخر اين كه؛ بهترين راه كنترل حساسيت غذايي؛ آگاهي و مراقبت خود شخص است.
بنابراين با فرزندتان صحبت كرده و او را آگاه كنيد. از او بخواهيد تا از قبول هرگونه خوراكي، از هر شخصي و در هر مكاني بپرهيزد. اگر فرزندتان در سني است كه خواندن بلد است؛ به او بياموزيد قبل از خريد يا خوردن هرغذا يا تنقلاتي؛ مشخصات ماده غذايي موجود در بسته را به دقت بخواند و اگر ضرري برايش نداشت، خريداري كند. اگر خواندن بلد نيست، فهرستي از مواد مضر را برايش نوشته و به او بدهيد تا هميشه همراهش داشته باشد و از ديگران بخواهد در هنگام خريد به او كمك كنند. اما بهتر از همه اين است كه هميشه همراه شما به خريد برود.
به او بياموزيد بدون شما براي صرف غذا به رستوران نرود(اين مسأله براي كودكان سالهاي آخر دبستان مطرح است) و از همه مهمتر؛ او را آگاه كنيد كه خوردن هيچ خوراكي؛ برابر با ارزش سلامتي و زندگي او نيست.
مترجم: مهتاب صفرزاده خسروشاهي
منبع: www. Yahoo health.com
