كشوري كه باثبات ترين دمكراسي غربي خوانده مي شود اين روزها دچار آشفتگي سياسي بي سابقه اي شده كه از حضور دو نخست وزير در قدرت ناشي شده است. يكي به تازگي براي رهبري حزب حاكم برگزيده شده و ديگري ناخشنود از اين انتخاب در برابر كناره گيري از قدرت مقاومت مي كند.
در كانادا نظام سياسي حاكم نظامي پارلماني شبيه به انگليس است. در اين نظام رهبر حزب اكثريت در مجلس عوام به صورت خودكار و به شيوه معمول نخست وزير مي شود.
كانادا دومين كشور پهناور دنيا بعد از روسيه است كه جمعيتي اندك و تنها يك پنجم جمعيت روسيه دارد. نزديك به ۹۰درصد كانادايي ها در ۲۰۰ كيلومتري مرز اين كشور با آمريكا زندگي مي كنند. پيمان تجارت آزاد آمريكاي شمالي (نفتا) كه ميان كانادا، آمريكا و مكزيك برقرار است موجب شكوفايي تجاري كانادا شده است اما اين كشور با بزرگترين شريك تجاري خود يعني آمريكا همچنان مشكلات تجاري دارد همچون يارانه هاي صادرات و واردات.
سياست خارجي اين كشور تقريبا مستقل از آمريكاست. كانادا هيچگاه از تحريم هاي تجاري آمريكا عليه كوبا حمايت نكرده است.
حضور مهاجران در كانادا، اين كشور را به يكي از ثروتمندترين كشورهاي دنيا تبديل كرده است مردم بومي كانادا تنها دو درصد از جمعيت اين كشور را تشكيل مي دهند.
جان كرتين نخست وزير كنوني كانادا در اكتبر سال ۱۹۹۳ بعد از به دست گرفتن رهبري حزب ليبرال و پيروزي در انتخابات به اين سمت انتخاب شد. در انتخابات آن سال محافظه كاران حاكم شكست غيرمنتظره اي خوردند و شمار كرسي هاي آنها در پارلمان از ۱۶۹ به ۲ كرسي رسيد.
كرتين در دو انتخابات بعدي در سالهاي ۱۹۹۷ و ۲۰۰۰ نيز پيروز شد. او اهل كبك، ايالت سركش و جدايي طلب كاناداست اما با استقلال اين ايالت مخالف است و يكي از سرسخت ترين حاميان وحدت ملي است.
تا سال گذشته مهمترين موضوع داخلي كه خاطر سياستمداران كانادايي و مردم اين كشور را مكدر مي كرد، نداهاي استقلال طلبي از ايالت كبك بود.
اما وقايع سال گذشته آغازگر كشمكش سياسي كم سابقه اي در اين كشور بود كه امروز به حضور دو نخست وزير در صحنه قدرت منجر شده است.
كرتين در تابستان سال گذشته در كابينه اش تغييراتي داد و چند وزير را جابه جا كرد. در كانادا تقريبا همه سياستمداران مي دانستند كه هدف از اين كار نخست وزير حذف رقيب سياسي و شخصي اش از كابينه بود. پل مارتين وزير دارايي سالها بود كه براي كنارزدن كرتين از رهبري حزب حاكم و گرفتن جاي او توطئه مي كرد.
نخست وزير كه از اين موضوع به شدت احساس خطر مي كرد در ژوئن سال گذشته مارتين را از كابينه كنار گذاشت و معاون خود را جايگزين وي كرد.
اين تصميم در پي شدت گرفتن تنش ميان اين دو رقيب طي هفته هاي پيش از تغيير كابينه صورت گرفت. كرتين تصريح كرده بود كه حداقل تا سه سال آ ينده قصد كناره گيري از قدرت را ندارد و به اين ترتيب خشم مارتين را برانگيخته بود.
مارتين كه در بازارهاي مالي اعتبار بسياري داشت، با اميد اينكه نخست وزير دوران بازنشستگي را آغاز كند، تيم تبليغاتي تشكيل داده بود و فعاليتهاي انتخاباتي اش را شروع كرده بود.
كرتين هنگام اعلام تغيير كابينه گفت: رقيبش بخشي از همكاري درون حزبي بود كه به پيروزي حزب طي سه سال پي در پي منجر شده و اقتصاد كشور را متحول كرده است.
او خطاب به مارتين گفت: اين باعث ناراحتي است كه بايد بگويم شما كابينه را ترك مي كنيد. متاسفانه موضوعاتي غيرمرتبط با دولت پيش آمده و راه همكاري ما را با مشكل روبرو كرده است؟
او تصميم به بركناري مارتين را رد كرد و گفت: خروج او از كابينه نتيجه توافق دوجانبه بوده است.
مارتين و هوادارانش، نخست وزير را به دليل برنامه ريزي هاي كوتاه مدت و عدم هدايت درست دولت متهم كردند.
علي رغم رقابت سياسي شديد ۹ سال همكاري مارتين و كرتين در دولت از سوي تحليلگران و ناظران موفقيت آميز ارزيابي مي شود.
اما چنين كشمكشي در صحنه سياست كانادا بي سابقه است. مارتين تلاش براي جانشيني كرتين را در خارج از كابينه و بدون محدوديت هاي قبلي آغاز كرد.
نگراني نخست وزير و مشاورانش از احتمال شديد و مستقيم شدن حملات مارتين درست بود . اين انتقادها درون حزب ليبرال هم شكاف ايجاد كرد . كرتين سياستمداري است كه به مبارزه طلبي شهرت دارد و در محافل خصوصي گفته بود كه آماده مبارزه با وزير دارايي سابق است. اما چندي بعد نظرسنجي ها نشان داد كه كانادايي ها ترجيح مي دهند كرتين از قدرت كناره گيري كند.
سه ماه بعد كرتين در يك اقدام سياسي و براي آزمودن ميزان حمايت مردمي و حزبي از خود به ونكوور رفت. او براي افتتاح يك بزرگراه در محله چيني ها به اين بندر رفته بود. همزمان مطبوعات كانادا نوشتند، كرتين مردي ترش رو و ناپخته است. مي گويند: او انگليسي و فرانسه را كه از زبانهاي رسمي كاناداست طوري صحبت مي كند كه گويي زبان خارجي اوست.
كرتين در اين سفر دريافت كه اوضاع براي ادامه كار چندان مناسب نيست. همزمان با ورود او چند تظاهرات اعتراض آميز برگزار شد. همه مطبوعات كانادا تصوير مردي را چاپ كردند كه پلاكاردي در دست داشت كه روي آن نوشته شده بود: لطفا بازنشسته شويد آقاي كرتين.
حزب او در ونكوور هم حمايتي از نخست وزير نكرد. بعد از بازگشت از آن سفر او گفت كه از قدرت كناره گيري مي كند، دو سال ديگر يعني وقتي ۷۰ ساله مي شود.
ناظران سياسي در آن زمان گفتند كه اين سخن نخست وزير يك بلوف سياسي است چون اگر قصد كناره گيري داشت مي توانست همان زمان انتخابات زودرس برگزار كند. پيروزي حزب ليبرال در اين انتخابات قطعي بود. مارتين رفته رفته حمايت اكثريت ليبرال ها در پارلمان را بدست آورد به طوريكه اكنون ۸۹درصد از هيأت رهبري حزب ليبرال از او حمايت مي كنند. اين هيات قرار است در ۱۵ نوامبر (۲۴ آبان) رهبر جديد حزب را انتخاب كند.
هفته گذشته خبرنگاران از كرتين پرسيدند كه قدرت را ترك مي كند او جواب داد: روزي ترك مي كنم.
اين روزها مارتين كه اطمينان دارد به زودي به جاي كرتين به دفتر نخست وزيري مي رود، از هم اكنون همچون نخست وزيرها رفتار مي كند. به طوري كه اكنون بعضي نمايندگان پارلمان و ناظران سياسي در كانادا مي پرسند: چه كسي در راس است؟ كرتين گفته است كه در ماه فوريه از قدرت كناره گيري مي كند در حاليكه حزب ليبرال مصمم است رهبر حزب را ماه آينده انتخاب كند.
اكثر كانادايي ها اكنون مارتين را رهبر جديد خود مي دانند. اين سياستمدار ۶۵ ساله كانادايي چندي پيش براي بررسي خسارت وارده در اثر آتش سوزي در بريتيش كلمبياي كانادا به اين منطقه سفر كرد.احزاب مخالف و محافظه كاران هم از اين فرصت براي سازماندهي خود استفاده مي كنند. آنها هر روز از مارتين درباره برنامه هاي دولت در خصوص موضوعات حساسي چون لايحه قانوني كردن ازدواج هم جنس ها و جرم ندانستن استفاده يا حمل مقدار كمي ماري جوانا سئوال مي كنند.
آنها خواستار تشكيل جلساتي شده اند كه مارتين در آن درباره اينكه چگونه مي خواهد دولت را اداره كند توضيح دهد.
برخي كانادايي ها بلاتكليفي سياسي موجود در كانادا را شرم آور مي دانند.
يكي از نويسندگان مطبوعاتي اين كشور اخيرا در يادداشتي نوشت: ما در شرف تبديل شدن به يك كشور بي ثبات هستيم. در ۱۵ نوامبر رهبر جديدي خواهيم داشت در حاليكه رهبر حزب اكثريت در پارلمان نخست وزير است. كرتين هم سرسختانه مي گويد تا چهارم فوريه كناره گيري نمي كند. يعني طي چهار ماه ما دو نخست وزير خواهيم داشت.
طبق قوانين كانادا نخست وزير مي تواند طي دوره پنج ساله قدرت خود زماني را براي كناره گيري انتخاب كند. كرتين در نوامبر سال ۲۰۰۰ انتخاب شده و دوره رهبري اش تا سال ۲۰۰۵ ادامه مي يابد.
كرتين و مارتين رابطه بسيار پرتنشي دارند. از سال گذشته كه مارتين از كابينه كنار گذاشته شد اين دو اصلا با هم صحبت نكرده اند.
كرتين به سرسخت بودن شهره است. نزديكان او مي گويند وقتي كسي براي كاري به او فشار مي آورد، او را سخت تر مي كند. او در درون نوجواني از سوي پدر و مادرش به يك مدرسه كاتوليك فرستاده شد. كرتين از اين مكان بيزار بود. او شنيده بود كه سال گذشته پسري به دليل بيماري آپانديس سه ماه به مدرسه نرفته بود. به همين دليل ادعا كرد كه آپانديس دارد و طوري وانمود كرد كه از درد شديدي رنج مي برد. پزشكان هيچ نشانه اي كه ادعاي او را ثابت كند نيافتند، اما او همچنان تأكيد مي كرد كه درد دارد و بيمار است.
پزشكان او را مورد عمل جراحي قرار دادند و دريافتند كه آپانديس او سالم است. اما ديگر دير شده بود. اين كله شقي او را نشان مي دهد و همين واقعه نشان مي دهد كه او به اين راحتي در مقابل مارتين تسليم نمي شود.
كرتين «جان منلي» معاون خود را براي جانشيني اش آماده مي كرد. او سال گذشته در جريان تغيير كابينه منلي را با حفظ سمت به جاي مارتين منصوب كرد.
اما در ماه هاي اخير منلي اعتراف كرد كه نمي تواند مارتين را در رقابت رهبري حزب ليبرال شكست دهد. كرتين چندي پيش به خبرنگاران گفت: درباره انتقال قدرت هيچ صحبتي نكرده ايم. وقتي زمان اين كار برسد به شيوه اي منتقدانه درباره آن گفتگو مي كنيم اين موضوع آنقدرها هم پيچيده نيست.
ترجمه و تنظيم: نيلوفر قديري
