تهيه و تدوين: معصومه وهابي
كارشناس مركز مطالعات و تحقيقات زنان دانشگاه تهران
اشاره: فلسفه ايجاد رشته مطالعات زنان در دانشگاههاي دنيا، شناخت و تحليل مسائل زنان با ديدگاههاي عملي و توليد دانش براي رفع عقب ماندگيهاي آنها در جريان توسعه است. مطالعات زنان سعي دارد به بررسي تجارب، موقعيتها، مسائل و تواناييهاي زنان با تحليل علمي درباره جنسيت و در جوامع مختلف بپردازد.
با توجه به ضرورت آشنايي با مراكز آموزشي و تحقيقاتي مطالعات زنان در دانشگاههاي مختلف دنيا، بخشي از اطلاعات بانكهاي اطلاعاتي موجود در اين مقاله استخراج و به صورت خلاصه ارائه مي شود. در بررسي بانكهاي اطلاعاتي با حذف اسامي كالج ها و مؤسسات غيردانشگاهي موجود از ۳۶۳ مركز دانشگاهي و مطالعه دقيق تر سرفصل ها و عناوين دروس
۲۵ دانشگاه در دنيا، اين نتيجه حاصل مي شود كه بسياري از دانشگاهها پس از تأسيس مركز تحقيقات زنان نسبت به ايجاد رشته مطالعات زنان اقدام نموده اند و اين رشته در دنيا به عنوان يك برنامه «ميان رشته اي» با تأكيد بيشتر بر حوزه علوم انساني و مباحث اجتماعي مطرح شده است. به اين ترتيب در اين مرحله ۲۵ دانشگاه از كل دانشگاههاي آسيا، اروپا، آفريقا، استراليا و آمريكا، براساس معيارهاي زير به طور دقيق تر بررسي شدند:
۱. دانشگاههايي كه به فارغ التحصيلان خود مدرك مي دهند.
۲. حذف دانشگاههايي كه دوره هاي آموزشي كوتاه مدت و موقتي دارند.
۳. انتخاب دانشگاههاي مشهور كه در قاره هاي مختلف فعاليت مي كنند.
معرفي دانشگاههايي كه داراي رشته مطالعات زنان هستند:
۱. آفريقاي جنوبي
University of the Western Cape
هدف اين دانشگاه تربيت دانشجوياني است كه در نهايت بتوانند به عنوان كارشناسان جنسيتي با مهارتهاي وسيع در حوزه نظري، تحليلي و عملكردي به عنوان يك تحليلگر، محقق يا گزارش نويس كار كنند. اين دانشگاه براي رسيدن به اين هدف برنامه اي ميان رشته اي طرح كرده است كه در آن حوزه هاي زير منظور شده اند:
زنان و بهداشت، زنان، جنسيت و مديريت، جنسيت و سياست اجتماعي و مطالعات فرهنگي در اين دانشگاه دروس اصلي (روش شناسي تحقيق، تئوريهاي فمينيسم، پايان نامه) و دروس انتخابي (زنان در جامعه صنعتي، همجنس خواهي و كنترل اجتماعي، بحثهايي در مطالعات جنسيتي و فرهنگي، بهداشت و سلامتي در آفريقا، خشونت، تئوريهاي مردسالاري) براي رسيدن به اهداف دانشگاه طراحي شده است و در نهايت به فارغ التحصيلان خود مدرك ليسانس و فوق ليسانس در مطالعات زنان و مطالعات جنسيتي ارائه مي شود.
http://www.uwc.ac.za/arts/gender/index/htm
۲. استراليا:
2-1. Australia National University
رشته مطالعات زنان در سال ۱۹۷۶ با هدف تبيين موقعيت زنان در استراليا و ساير جوامع و بررسي تواناييها و تجارب زنان تأسيس شد. اين رشته به دليل آن كه مطالعات جنسيتي، فرهنگي و بين المللي را در خود دارد ميان رشته اي محسوب مي شود. برنامه آموزشي آن دربردارنده نظريه هاي فمينيسم، مطالعات فرهنگي- انتقادي، سياستهاي بين الملل، توسعه و مطالعات فمينيستي و پزشكي است.
http://www.anu.edu.au/womens_studies¯
2-2.Adelaid University
با پيشرفت روزافزون علوم و تحولات جهاني، برنامه اين رشته به منظور ارتقا درك دانشگاه براي ارائه اين رشته عبارت است از:
*گسترش آگاهي دانشجويان، ارتقا درك انتقادي آنها
* بسط ظرفيت ديدگاههاي ميان رشته اي قابل كاربرد در مسائل فمينيستي
* بسط و گسترش تفكر تحليلي و مهارتهاي پژوهشي و نوشتاري به منظور تدوين پايان نامه و گزارشهاي تحقيقي
http://www.arts.adelaide.edu.au/social_inquiry/programs.htm#GS
۳. استوني
University of Tartu
هدف از ارائه برنامه ميان رشته اي مطالعات زنان و مطالعات جنسيتي در اين دانشگاه عبارت است از:
* پيشرفت و هماهنگي مطالعات جنسيتي با ساير رشته ها
* تحقيق درباره ويژگي هاي زنان و مردان
* اطلاع رساني و مشاوره در حوزه مطالعات جنسيتي (در نهادهاي دولتي، سازمانهاي غيردولتي زنان و ديگر گروهها)
* مستندسازي نتايج تحقيق ها و پژوهشها
* برنامه ريزي براي سمينارها و دوره هاي مطالعات جنسيتي و نيز دوره هايي كه براي گروههاي خاصي از زنان طراحي مي شوند.
http://www.psych.ut.ee/stk/gender/index.htm
۴. انگلستان University of York
اين دانشگاه در سال ۱۹۸۴ به منظور تحقيق و آموزش با جهت گيري هاي جنسيتي و فمينيستي ايجاد شد و در هر سال به طور متوسط ۵۵ فارغ التحصيل دارد. هدف كلي اين دانشگاه ارائه يك تفكر انتقادي درباره تجارب زنان و مردان و به اصطلاح تفاوتهاي جنسيتي، جنسي، نژادي، طبقاتي، قوميتي و ملي است. رشته مطالعات زنان در اين دانشگاه مشاركت در سطح وسيع و ديدگاه ميان رشته اي را براي آموزش پيشنهاد مي كند و به فارغ التحصيلان خود مدرك فوق ليسانس و دكتراي پژوهشي ارائه مي كند.
http://www.york.ac.uk/inst/cws
۵. دانشگاه هاي ايالات متحده
United State s Universities
5-1. Appalachian State University:
رشته مطالعات زنان به عنوان دومين برنامه در ايالت كاروليناي شمالي در سال ۱۹۷۶ و با هدف رهبري دانشگاه هاي ديگر اين ايالت در حوزه مطالعات زنان و بحث هاي جنسيتي ايجاد شد. جنبه هاي مختلف اين برنامه عبارتند از:
* ايجاد ديدگاههاي جديد در رشته هاي دانشگاهي سنتي
* ايجاد يك مدل ميان رشته اي در حوزه زنان و موضوعات جنسيتي
* ايجاد فضايي باز براي تبادل ايده ها و نظرات مربوط به حوزه وسيع بحثهاي زنان در جامعه آمريكا
http://www.womenstudies.appstate.edut/
5-2. Indiana University:
برنامه مطالعات زنان در دانشگاه اينديانا سعي دارد به دانشجويان براي يادگيري بيشتر در زمينه هاي زير كمك نمايد:
* تاريخ زنان
* روابط جنسيتي، نژادي، سني
* تفاوتهاي بين فرهنگي
* تاريخ و عملكرد فمينيستها
* سياستهاي آموزش
هدف از برگزاري اين رشته عبارتند از:
* تحليل علمي دانشگاهي درباره ديدگاههاي فمينيسم
* ارائه و هدايت تحقيق درباره زنان با جهت گيريهاي جنسيتي، نژادي و طبقاتي
* تكميل خودشناسي با مهارتهاي دانشگاهي
* پيشرفت ديدگاه انتقادي در يادگيري و آموزش
* افزايش آگاهيها درباره تجارب زنان
http://baby.indstate.edu/art_sci/womenstudy/
5-3.American Women
صs Studies Program-DC:
برنامه مطالعات زنان در اين دانشگاه يك برنامه ميان رشته اي است كه بر بحث گرايشهاي زنان در دنياي امروز، اهميت جنسيت در شكل گيري تجربه ها و فعاليتهاي زنان تأكيد دارد. مطالعات زنان يك برنامه آموزشي- فرهنگي است كه ديدگاههاي متنوع و گوناگون را به طور منسجم با يكديگر تلفيق مي كند و به تقويت بينش دانشجويان بر تفكر انتقادي توجه دارد.
رشته مطالعات زنان و جنسيت در اين دانشگاه هم به عنوان رشته اصلي و هم در قالب يك برنامه انتخابي (گرايش) براي رشته هاي ديگر محسوب مي شود. در واقع دانشجويان مشغول به تحصيل اين دانشگاه تركيبي از بحثهاي مطالعه زنان و جنسيت را براي دريافت مدرك فوق ليسانس و دكترا مي آموزند.
http://www.american.edu/academic.depts/cas/wgs/html
5-4.African Women
صs Studies in Clark Atlanta University :
دانشگاه كلارك آتلانتا رشته مطالعات زنان را در سال ۱۹۸۲ با ايده مطالعات تطبيقي زنان آفريقايي در سطوح فوق ليسانس و دكترا تأسيس كرد.
اين دانشگاه با كشورهاي مختلف از جمله اريتره، سنگال، تانزانيا، سيرالئون، ليبريا، ماداگاسكار، آفريقاي جنوبي، مصر و بسياري مناطق ديگر ارتباطاتي برقرار كرده است. به طور مثال با برخي از كشورهاي آفريقاي جنوبي قراردادهاي طولاني مدت در زمينه هاي مختلف از جمله تأسيس مركز ائتلاف ملي زنان، مركز حمايت زنان، حقوقدانان و حقوق بشر، مركز مطالعات سياسي- اقتصادي، مؤسسه مطالعات بين المللي، مؤسسه زنان خوداشتغال، انجمن زنان رسانه ها و يا برنامه شبكه فمينيستي تانزانيا منعقد كرده است.
http://www.ckarku.edu/departments/womensstudies/
5-5.Duke University-NC:
اين رشته در ۱۹۸۳ به منظور ايجاد حوزه اي دانشگاهي با محور بحثهاي جنسيتي و با هدف آموزش و تحقيق تأسيس شد. دانشجويان مي توانند مدرك ليسانس و فوق ليسانس و يا دكترا در اين رشته بگيرند.
مطالعات زنان برنامه اي ميان رشته اي در اين دانشگاه است و در مجموعه دروس آن، موضوع مشاركتهاي زنان، پايگاههاي آنان و نيز پويايي نقشهاي جنسيتي و ايده آل هاي جنسيت در گذشته و حال بررسي مي شود.
http://www.duke.edu/womstud
5-6. Vanderbilt University-TN:
در اين دانشگاه مطالعات زنان يك برنامه ميان رشته اي است كه تجربيات جنسيتي را به عنوان زيربناي معضلات اجتماعي- تاريخي مي داند و درصدد است كه چگونگي بازسازي باورهاي سنتي را به دانشجويان بياموزد. ايجاد ديدگاه انتقادي نسبت به عملكردهاي زنان و مردان در زندگي و نيز آموزش روشهاي جديد تحقيق از اهداف ديگر اين رشته مي باشد.
برنامه مطالعات زنان براي كساني كه در مدارس تخصصي در رشته هاي حقوق، داروسازي، بازرگاني و ... كار مي كنند و يا كساني كه مي خواهند در يكي از رشته هاي علوم انساني و اجتماعي ادامه تحصيل دهند، زمينه لازم را فراهم مي كند.
http://www.vanderbilt.edu/AnS/womens_studies/index.html
5-7. University of Washington
مطالعات زنان در سال ۱۹۷۰ به عنوان يك واحد دانشگاهي در دانشكده علوم و هنرها ايجاد شد و در واقع اولين گروه آموزش دانشگاهي بود كه در سال ۱۹۷۶ به طور رسمي در ايالات متحده برنامه مطالعات زنان را ارائه كرد. مداركي را كه اين گروه آموزشي به فارغ التحصيلان خود ارائه مي كند شامل: ليسانس، فوق ليسانس و دكترا در مطالعات زنان است. دانشجويان اين رشته از چارچوب منسجمي براي مطالعه زنان و مرداني كه داراي پيش زمينه هاي تاريخي متفاوتي هستند و همچنين از ديدگاههاي چند فرهنگي در آموزش و تحليل مسائل، بهره مي برند.
http://depts.washington.edu/webwomen/
5-8. Western Coneticut State University
در اين دانشگاه رشته مطالعات زنان از حوزه هاي ديگر متفاوت است و با ديد انتقادي بر تجربه هاي زنان و آنچه كه درباره زنان است، به بررسي مي پردازد.
در اين رشته اطلاعات، مفاهيم و سؤالات جامعه بشري، فرهنگ و ارزشها درباره زنان بررسي مي شود. مطالعات زنان با رهيافت ميان رشته اي بر مسائل زنان در جهان تأكيد دارد.
http://vax.wcsu.edu/womensstudies/homepage.html
5-9. University of Virginia
مركز مطالعات زنان در دانشگاه ويرجينيا در سال ۱۹۸۰ با هدف تحول آگاهي ها، در چارچوب مطالعات علمي فمينيسم تأسيس شد. اين رشته سعي دارد بين هويتهاي اجتماعي مانند طبقه، نژاد، توانايي، سن، قوميت و جهت گيريهاي جنسي تلفيق ايجاد نمايد.
مطالعات زنان نقشها، تجربه ها و دستاوردهاي زنان را به طور تاريخي و فرهنگي مي آزمايد. پيش از اين نيز مسائل زنان در دانشگاه ويرجينيا مورد مطالعه قرار گرفته بود، اما اكنون روشهاي تحقيق جديدي براي اين مطالعات پيشنهاد مي شود.
http://www.virginia.edu%7Ewomenst/home.htm.
5-10. Winona State University
رشته مطالعات زنان در دانشگاه وينونا برنامه اي ميان رشته اي است كه بحثهايي را درباره زنان با به كارگيري علوم ديگر مانند تاريخ، هنر، روانشناسي، اقتصاد، بهداشت عمومي و ... دنبال مي كند. سعي دارد چگونگي تأثيرگذاري جنسيت بر تجارب زنان و مردان را در فرهنگهاي جهاني به دانشجويان بياموزد.
http://www.winona.edu/womensstudies/default.htm
۶. بلژيك University of Antwerp
هدف از تأسيس رشته مطالعات زنان در اين دانشگاه ايجاد ديدگاههاي تحليلي و نظري درباره تأثير جنسيت در متون اجتماعي عنوان شده است. همه دانشكده هاي اين دانشگاه و اساتيد در برنامه ريزي براي دانشجويان اين رشته مشاركت دارند.
http://women_www.uia.ac.be/women/noise/antwerio.html
۷. تايلند Asian Institute of Technology
مطالعات جنسيتي و توسعه به عنوان يك واحد دانشگاهي در مدرسه محيط زيست، منابع و توسعه ايجاد شده است. اين دانشگاه در حوزه تحليل جنسيتي به فارغ التحصيلان مدرك فوق ليسانس و دكترا مي دهد. همچنين دوره هاي كوتاه مدت و كارگاههاي آموزشي درباره برنامه ريزي، تحليل جنسيتي و نقش زنان در توسعه ارائه مي كند.
اين برنامه در دو بخش طراحي شده است:
بخش اول: دروس مورد نياز در جنسيت و توسعه كه دانشجويان مهمترين موضوعات تحليل جنسيتي، روشهاي تحقيق، فناوري، محيط زيست و توسعه پايدار را مي آموزند.
بخش دوم: دروس انتخابي كه براي كمك به ارتقاء آگاهي و پيشرفت دانشجو در مسائل جنسيت، كشاورزي، محيط زيست، فناوري و توسعه شهري ارائه مي شود.
http://www.gendev.ait.ac.th/
۸. تركيه:
۸-۱. دانشگاه خاورميانه
Middle East Technical University
در سال ۱۹۹۴ يك رشته مطالعات زنان در قالب برنامه ميان رشته اي به عنوان بخشي از علوم اجتماعي در دانشگاه خاورميانه ايجاد شد. اين برنامه چارچوب منسجمي از دروس تخصصي تعيين شده از سوي گروههاي آموزشي مختلف دانشگاه را كه داراي بخش نظري و علمي در مطالعات جنسيتي و زنان است، ارائه مي كند. در پايان دوره به فارغ التحصيلان رشته مطالعات زنان و جنسيت درجه فوق ليسانس داده مي شود.
http://www.metu.edu.tr/home/www810
8-2. Kazaum Ankara University
در سالهاي اخير، مطالعات زنان هم در داخل و هم در خارج از اين دانشگاه به سرعت گسترش يافته است. در اين دانشگاه در سال ۱۹۹۶ مركز مطالعات زنان تأسيس شد و سپس در دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه آنكارا به كار خود ادامه داد. طراحان اين رشته با توجه به فرآيند انتقال و نوآوري علوم دانشگاهي، مطالعات جنسيتي و زنان را به صورت ميان رشته اي برگزار مي كند و از بسياري از رشته ها و علوم ديگر مانند: تاريخ، جامعه شناسي، حقوق، پزشكي، علوم سياسي، ارتباطات، هنر و ... كمك مي گيرد.
http://www.kasaum.ankara.edu.tr/
۹. دانمارك
University of Odense
اين دانشگاه در سال ۱۹۸۱ ابتدا يك مركز تحقيقاتي به نام «مركز مطالعات زنان و فمينيسم» ايجاد كرد كه اكنون در همه دانشگاههاي دانمارك اين رشته وجود دارد. هدف اين دانشگاه طراحي برنامه اي براي تبيين الگوهاي فرهنگي براساس تفاوتهاي جنسيتي است.
محور دروس برنامه عبارت است از: مفاهيم جنسيت، جسم و طبيعت، روانشناسي اجتماعي در ديدگاههاي كهن و نو، تأثير اين نظرات بر شكل گيري هويت جنسيتي و روابط افراد.
محتواي اصلي برنامه نظري و تحليلي است كه ارتباطي بين فرآيندهاي ذهني و عملي ايجاد مي كند. در نهايت به دانشجويان اين دانشگاه پس از گذراندن برنامه آموزشي در حوزه جنسيت، مدارك ليسانس و فوق ليسانس داده مي شود.
۱۰. سري لانكا
Center for Womens Research
در سال ۱۹۸۴ مركز تحقيقات زنان اين كشور در قالب يك مؤسسه غيرانتفاعي با هدف كسب جايگاه يكسان براي زنان و مردان در همه حوزه هاي زندگي ايجاد شد. اين مؤسسه متشكل از گروهي از محققان حوزه زنان بود.
http://www.cenwor.lk/pages/index.html
۱۱. شيلي The Women Studies Center
مركز مطالعات زنان يك بخش مستقل و سازمان غيرانتفاعي است كه در سال ۱۹۸۴ توسط دانشمندان علوم اجتماعي و اقتصادداناني كه به بحثهاي جنسيتي علاقه مند بودند، با هدف كاربرد ديدگاههاي جنسيتي در تحليل انتقادي بحثهاي معاصر درباره تغييرات اجتماعي و تحليلهاي جنسيتي بين فرهنگي تأسيس شد.
سازمانهاي تحقيقات اجتماعي كشور شيلي با همكاري اين مركز يك برنامه تخصصي براي مطالعات زنان و جنسيت طراحي كرده اند. مشاركت كنندگان در اين برنامه پديده هاي فرهنگي- اجتماعي را به شكل انتقادي از ديدگاه جنسيتي تحليل مي كنند.
http://www.cem.cl/english.htm
۱۲. كانادا:
12-1. Acadia University
يكي از اولين دانشگاههايي كه در كانادا مطالعات زنان را به عنوان يك برنامه ميان رشته اي ارائه كرد دانشگاه آكاديا بود كه بر جنسيت به عنوان يك مقوله تحليلي در مسائل اجتماع، فرهنگي و نظامهاي سياسي تأكيد مي نمايد.
http://ace.acadiau.ca/arts/ws/HOME.HTM
12-2. Athabasca University
مطالعات زنان در اين دانشگاه شامل: مطالعه تمامي مسائل مربوط به زنان، تجربه ها، ديدگاهها و موقعيتهاي آنان تعريف شده است. از اين رو مباحث درسي بسيار گسترده شامل مباني مطالعات زنان، تاريخ زنان، فمينيسم در سنت غرب، روشهاي تحقيق فمينيسم، تفكر فمينيستي معاصر و ... است.
http://www.athabascau.ca/wmst
12-3 Simon Fraser :niversity
از سال ۱۹۷۶ اين دانشگاه برنامه تدريس مطالعات زنان را شروع كرد. دانشجويان اين رشته مي توانند دروس ميان رشته اي را از پهنه وسيع و متنوعي از علوم گوناگون انتخاب كنند. اين دروس به دانشجويان كمك مي كند تا شناخت بهتري از نقش زنان داشته باشند و راههاي مناسب براي درك موقعيت زنان را شناسايي كنند.
http://www.stfu.ca/womens-studies/
