ابراهيم وحيدزاده فيلمسازي گزيده كار است او با وجود تجربه و سابقه چشمگيرش در عرصه سينما اصراري بر ساخت فيلم بلند سينمايي ندارد .فيلم «تحفه ها» و «مجسمه» آثاري هستند كه اغلب مخاطبين سينما آنها را مي شناسند. وحيدزاده سومين تجربه بلند خود «عشق فيلم» را بر پرده سينما دارد.
وي درحال حاضر مشغول كارگرداني فيلم «معادله» است. در ميان فشار كار روزانه توليد اين فيلم دعوت ما را پذيرفت. با او پيرامون نوع مخاطب فيلم و ارتباط «عشق فيلم» با مخاطب عام گفت وگو كرده ايم و او علاوه بر اين درمورد علايق شخصي اش به سينما كه فيلم را شكل داده سخن گفت.
گفت وگو از : علي اكبر عبدالعلي زاده
*براي آنكه تكليف ما با شما و فيلم مشخص شود. در ابتدا بفرماييد خودتان چقدر از حاصل كار راضي هستيد؟
- وقتي بعداز مدتي در پهنه هاي هنري كار كني خواهي ديد صددرصد خواسته ات عملي نمي شود اما اگر اين راندمان به هفتاد و پنج درصدبرسد كار موفقي خواهد بود. بيش از اين نسبت ،كار خيلي موفق و كمتر از آن كار ضعيف است.
اين فيلم براي من موفق تر از كارهاي قبلي ام بود يعني حدود هشتاد و سه درصد از توقعات من در عشق فيلم برآمده شد كه اگر دستم باز بود و بخاطر محدوديت هاي زماني و مالي صحنه هايي از فيلم حذف نمي شد حتما اين موفقيت تا حدود نود درصد هم پيش مي رفت. در آخر، همين نتيجه بدست آمده امروز بسيار اميدواركننده است.
*فيلمسازاني كه تجربه در زمينه هاي مختلف تدوين، طراحي صحنه و ... دارند از عناصر فني فيلم در زمان نگارش فيلمنامه استفاده مي كنند. در عشق فيلم از طراحي صحنه، توانايي هاي دوربين، لابراتوار و حتي صداها هم استفاده شده تا فيلم روايت دلخواه شما را داشته باشد چقدر تجربيات عملي يا تئوري در اين كار شما را ياري كرده است؟
- وقتي در ابتداي راه هستيد مي توانيد انديشه هاي جالبي داشته باشيد اما چون تجربيات كمي داريد گاه اصلا خطر نمي كنيد و گاه به آنها دست مي زنيد بنابراين كارها ناپخته جلوه مي كند. اما وقتي مدتي كار كنيد ابزار كار برايتان ملموس تر مي شود. اين تجربه ها باعث مي شود سختي كار نرمش پيدا كند. پس وقتي نرمش پيدا شد شكل پذيرتر مي شود و مي توانيم راحت تر بيان مقصود كنيم. تجربه ساخت هر فيلم بخشي از دستور زباني را كه در آن هنرهست براي شما سهل تر مي كند و به شما بيشتر مي آموزد تا در كارهاي بعد با آسودگي و آسايش ذهني بيشتر و بهتري كار كنيد. بنابراين حرفه اي تر به نظر مي آييد، من هم از اين قاعده دور نيستيم و از تجربيات گذشته خودم در نگارش فيلمنامه و پس از آن ساخت فيلم بهره بردم.
*آيا اين فيلم تمام فيلمنامه اي است كه نوشته شده و قرار بود ساخته شود. چيزي از آن كم و يا به آن اضافه نشده است؟
- چيز خاصي به آن اضافه نشده اما بخش هايي از فيلمنامه را در فيلم نمي بينيد.
به خاطر مشكلات اقتصادي بعضي از بخش ها اصلا فيلمبرداري نشد.بعضي ديگر را كه فيلمبرداري شده بود بخاطر حذف قسمت هاي فيلمبرداري نشده حذف كرديم.
* كدام بخش حذف شد آيا مربوط به شخصيت خاصي در فيلم بود يا به آنچه داستان هاي آن مربوط مي شود؟
- شخصيت خاصي حذف نشد بلكه قسمت هايي از قصه دچار حذف و تغيير شد. صحنه هايي كه مي توانست به ايجاد شناخت بهتر شخصيت ها و ملموس شدن فضاها كمك كند وقتي قرار است قصه اي را در صد كلمه بگوييد و از آن صد كلمه دوازده تا برداريم طبيعتا آن قصه تأثير مطلوب قبلي را نخواهد داشت. بلكه تنها خط كلي القاء مي شود. اما آن ظرافت ها و تأثيراتي كه مجموع تمام آن كلمات مي توانست روي بيننده بگذارد با حذف بخش هايي از آن كم مي شود.
* در بسياري از نماها با به كاربردن عكس يا نام بعضي از دست اندركاران سينما قصد خاصي داشتيد در تيراژ فيلم و... حتي در يك پلان شوخي بسيار ظريفي هم با اين اسامي داشتيد، در نمايي كه «مقدم» سه بازيگر انتخابي فيلم خودش را كه اسامي شناخته شده اي هستند نام مي برد اما پشت سر او ما تصوير سه بازيگر جوان ديگر را مي بينيم.
- بله اين به نظرم نوعي اداي احترام به افراد نام برده در فيلم بود. در اين صحنه كه اشاره كرديد با خودم گفتم اگر اسامي بازيگران امروز را كه درحال كاركردن هستند نام ببرم اما تصاوير آنها را نشان ندهم جنبه طنز نخواهد داشت بلكه براي تماشاچي اين سئوال پيش مي آيد كه چه شده است كه نتوانستيم آن سه نفر را نشان دهيم و منظور اصلي مرا درك نمي كردند . فكر كردم و با بكاربردن اسم هوشنگ سارنگ و اكبر مشكين كه تصويرشان را در ميان عكس هاي تيتراژ نديديم به اين مقصود برسم ضمن اينكه با بردن نامشان به نوعي نسبت به آنها اداي دين كرده باشم.
* در داستان فيلم صداي آژير خطر شنيده مي شود آيا منظور از استفاده بعضي از اين فاكتورها اشاره به سالهاي خاصي در سينماي ايران است.
- بله. در حقيقت داستان فيلم سه دوره از زندگي محمود مقدم را دربر مي گيرد. اول دوره دانشجويي، دوم زماني كه تجربه اي دارد و به عنوان كارگردان به سراغ تهيه كننده مي رود و سوم زماني كه سرخورده از حوادث گذشته خودش را به يك بيمارستان رواني معرفي مي كند با استفاده از عناصر مختلف سعي كردم اين مقاطع زماني را از يكديگر تفكيك كنم.
* در بعضي صحنه ها مستقيم و در بعضي غيرمستقيم به انتقاد از سيستم نظارت بر سينما پرداختيد آيا زمان نگارش فيلمنامه نگران نبوديد اين مسائل باعث بروز كدورتي بين شما و دوستانتان در خانواده سينما شود؟
- در اين گونه كارها نوع ارايه مهم است. زماني شما به دنبال هجوكردن يك حادثه مي رويد يك زمان به سراغ طنز مي آييد. طنز نوع متعالي هجو است. يعني از ديدن يا شنيدن طنز به خنده مي افتيم اما اين خنده هوشمندانه و براساس دريافت فرهنگي آدمهاست. هدف سازنده طنز يك نوع تعليم است. هدف انجام يك كار مشفقانه است. مشكلي را بازگو كند بدون آنكه راه حل ويژه ارايه دهد بلكه مي خواهد بگويد اين مشكل هست بگرديم و براي آن راه حل پيدا كنيم. وقتي با اين ديد و نيت با قضيه برخورد شود ايجاد كدورت و مشكل نمي كند.
* مثلا در اين فيلم با معاونت سينمايي شوخي شده، معمولا در هر سيستمي كه كار مي شود افراد به يك محافظه كاري هايي مي رسند. شما نگراني ردشدن يا بروز موانع احتمالي بر سر راه توليد اين فيلم را نداشتيد؟
- وقتي فيلمنامه را مي نوشتم به نحوه برخوردها فكر نمي كردم. با خود فكر مي كردم به هرحال من كه توانايي و جايگاه «عبيد زاكاني» را ندارم. اما درحد توانايي ام از ابزار طنز براي نقد نواقص بهره ببرم. ايشان در آن زماني كه فضاي اختناق وجود داشت كاري كرد، كارستان. اگر قرار باشد من كه در فضايي به مراتب بازتر از زمان عبيد زاكاني بخواهم خود را سانسور كنم اصلا نبايد كار كنم. مضاف بر اينكه سعي مي كنم يك سري حقايق را با لايه شيرين و برداشت طنز بازگو كنم. اصلا گرايش من به سمت ساخت فيلم كمدي از مقطعي شروع شد كه احساس كردم اگر حرفهايم را با طنز بگويم در عين تأثيرگذاري كسي آن را جدي نمي گيرد و مي توانم حرف بزنم. اين جدي نگرفتن ها هم حسن است و هم عيب ،از طرفي مي شود به راحتي حرف زد از طرف ديگر به همان راحتي مخاطب مي تواند آن را نشنيده بگيرد و حرف كامل شنيده نمي شود.
* در فيلم تهيه كننده (سيروس ابراهيم زاده) به اصرار آريا شاهين را كه سري تاس دارد وارد ماجرا مي كند. اين شخصيت به نوعي شوخي با جمشيد هاشم پور و فضاي فيلم هاي سال هاي ۶۰ تا ۷۰ به نظر مي رسد. عكس العمل ايشان نسبت به اين موضوع چگونه است.
- آقاي هاشم پور آدم شوخ طبعي است و خودشان به اين موضوع مي خنديد ،حتي اخيرا ايشان را كه ديدم گفت: «شنيدم با ما يك شوخي هايي كردي». ضمن اينكه بايد بدانيد قبلا ايشان فيلمنامه كامل را خوانده و از آن اطلاع داشت. يكي از ويژگي هاي كساني كه كار هنري مي كنند. ظرفيت دريافت طنز است. آدم هايي كه اين قابليت ها را دارند تفاوت بين زندگي هنري و زندگي واقعي را به راحتي احساس مي كنند و مي دانند كه هركدام جايگاه و ويژگي هاي خودش را دارد. نبايد اين دو را باهم ادغام و مرز بين آنها را مخدوش كرد.
*اگر مايل باشيد درباره ديگر عوامل فيلم صحبت كنيم. اول اينكه در موسيقي فيلم تم موسيقي دختر شيرازي شنيده مي شود اين انتخاب از كجا آمد ،نظر شما بود يا «عليقلي» ،اصلا ًراجع به ارتباط كاري خودتان با عليقلي بگوييد كه چطور كارهايتان را به او مي سپاريد؟
- كارگردان در يك اثر سينمايي يا تئاتري در حقيقت مانند رهبر اركستر است، او انتخاب مي كند و گروه با تخصص هاي خود اجرا مي كنند.انتخاب اين تم هم از طرف من بود ،اما نوع ارايه را عليقلي مشخص كرد. در سينما آدم ها مي آيند، انواع ذهنيات و توانايي هايشان را به نمايش مي گذارند و كارگردان نظر مشورتي اما قطعي خود را اعلام مي كند. بدين ترتيب يك هماهنگي بين عوامل و عناصر بوجود مي آورد كه باعث ايجاد يك كل منسجم در انتها مي شود.
اين چهارمين همكاري من با عليقلي است. علت طولاني شدن اين همكاري اين است كه ما به يك همدلي و همزباني رسيديم. وقتي قرار است يك فيلم را بسازم در زمان نوشتن فيلمنامه با او صحت مي كنم و قبل از شروع كار، فيلمنامه را در اختيارش مي گذارم او نيز در طول توليد گاهي سر صحنه هاي فيلمبرداري حاضر مي شود و با هم صحبت مي كنيم،اين ارتباط در زمان تدوين هم ادامه پيدا مي كند. در نهايت وقتي مي خواهد صحنه ها را زمان گيري كند. درواقع موسيقي شكل گرفته تنها لازم است آن را براي زمان مناسب صحنه ها اندازه كند، همدلي اي كه در طول زمان توليد با آهنگساز اتفاق افتاده هم يك شانس براي من و هم يك موفقيت براي فيلم است. بدين ترتيب موسيقي راه خودش را نمي رود و فيلم راه خود را،بلكه هماهنگ با هم پيش مي روند. اين را مي توان درمورد فيلمبرداري، طراحي صحنه و... و خصوصا بازيگري گسترش داد.
وقتي آدم به اين شكل با عوامل ساخت فيلم همفكري داشته باشد و بداند كه چه مي خواهد و اين نياز و خواسته اش را عنوان كند، طبيعتا نتيجه كار مطلوب خواهد شد. چون در اين صورت است كه تناقضي در آن ديده نمي شود. همين عدم تناقض به نوعي موفقيت در كار به حساب مي آيد.
* به نظر مي آيد همين رابطه ميان شما و سيروس ابراهيم زاده وجود دارد. زيرا در فيلم هاي قبلي شما تحفه ها و مجسمه نيز همكاري خوبي باهم داشتيد؟
- بله. ما ساليان زيادي است كه با هم دوست و همدل هستيم. اين دوستي و همدلي كه در طول ساليان دراز داشتيم باعث شد كارهايي كه با هم كرديم موفق باشد.
البته اين خاص من و ابراهيم زاده نيست بلكه آدم هايي كه تيمي كار مي كنند به خواسته ها و خلق و خوي يكديگر بهتر آشنا مي شوند. بنابراين در طول توليد فيلم سريع تر با يكديگر ارتباط برقرار مي كنند و حاصل بهتري به دست مي آيد.
* حضور اصلاني در اين فيلم چگونه اتفاق افتاد؟
- بازي اصلاني را قبل از اين در تئاتر، تلويزيون و سينما ديده بودم، اولين بار ايشان را در فيلم روسري آبي ساخته رخشان بني اعتماد ديده بودم ،ابتدا كه اين فيلم را مي ساختيم انتخاب اول من بازيگر ديگري بود.
در ابتدا با آن بازيگر تمرينات و دورخواني هايي روي فيلمنامه با هم داشتيم اما به دلايلي ايشان از جمع ما خارج شد و در دقايق پاياني پيش از توليد از آقاي اصلاني خواستيم كه بيايد. ايشان باوجود اينكه در تمرينات و دورخواني هاي ما حضور نداشتند اما با تلاش و كوشش توانست از عهده كار برآيد.
*مسايل فيلم «عشق فيلم» بيشتر براي اهالي سينما قابل درك است. در اين فيلم كمتر به جنبه عمومي طنز از سينما پرداخته كه مورد علاقه قشر بيشتري از مردم است. آيا براي ساختار يك فيلم كمدي مناسب مخاطبين خاص تأكيد داريد؟
- اگر بخواهيم به داستان زندگي يك پزشك بپردازيم براي اين پزشك حوادثي مي گذرد كه بر زندگي يك كشتي گير نمي گذرد. پس آدم هايي كه با پزشكي در تماس هستند از آن داستان بيشتر لذت مي برند تا كشتي گيرها، در عشق فيلم هم چون قصه درباره يك كارگردان سينما است آدم هايي كه به نوعي دل مشغولي هنري دارند با اين فيلم ارتباط بهتري برقرار مي كنند تا كساني كه تخصص هاي علمي دارند و يا وادي هنر خيلي برايشان جدي و ملموس نيست.
وقتي مخاطب فيلم خاص باشد و آنها از فيلم استقبال كنند موفق خواهيم بود و احساس رضايت مي كنيم ،اما اگر اين قشر با كار ارتباط برقرار نكند مي فهميم نتوانستيم به هدف نهايي خودبرسيم و اين برايمان خوشايند نيست.
* اگر نويسنده به مخاطب بيشتري فكر كند در بكارگيري لحظات كميك عمومي زندگي توجه كرده و راه كارهايي خلق مي كند. گويا شما مخصوصا اين فيلم را براي كساني كه با دنياي پشت پرده سينما آشنا هستند ساخته ايد.
- دغدغه من اين است كه فيلم تعداد بيشتري مخاطب داشته باشد، اما مخاطب خاص خودش را. مثال مي زنم: پوستين دوزي يك حرفه است. اگر كسي پوستين بدوزد و بخواهد آنرا به آفريقايي ها بفروشد طبعا خريدار نخواهد داشت. اين به دليل بدي آفريقايي ها يا ضعف پوستين دوزها نيست بلكه اين دو با هم متناسب نيستند.
فيلم سينمايي هم جدا از اين نيست. در نهايت كالايي ارايه مي شود كه بايد مورد استفاده قرار گيرد. ما بايد بتوانيم در آن اجتماع از مخاطبين فيلم تعداد كساني را كه فيلم را مي بينند بالا ببريم.
نمي توانيم بگوييم فيلمي هست كه هم كودك و هم بزرگسال، هم بي سواد و هم دانشمند از آن خوشش مي آيد. آقاي چاپلين نابغه تاريخ سينما است. اما در كشور ما آيا همه چاپلين را دوست دارند؟ نه. بارها ديده ام وقتي از تلويزيون چاپلين پخش مي شود كانال را عوض مي كنند تا چيز ديگري ببينند. من فكر نمي كنم بشود فيلمي ساخت كه سلايق مختلف با آن به يك نسبت رابطه برقرار كنند. نسبت را مي شود بالا برد اما در مجموع همان مخاطبين فيلم. اگر مثلا مخاطب شما جوانان بالاي بيست سال كه داراي آگاهي و سواد خاصي هستند و مجموع آنها در جهان سيصد ميليون نفر باشد اگر بتوانيد صد ميليون از اين افراد را جذب كنيد خيلي بهتر از جذب هفت ميليون نفر است. اما اين تعداد هيچگاه نمي تواند بيش از سيصد ميليون نفر باشد.
