به ساعت نگاه مي كنم، شايد بيشتر از روزهاي قبل كار داشتم كه اين قدر دير شده. ولي چرا من اصلا ً متوجه گذشتن وقت نشده ام؟ وسائل خود را جمع مي كنم و از پله ها پايين مي روم. زماني كه وارد خيابان مي شوم جواب سو‡ال خود را مي يابم. روز، شب شده، خورشيد غروب كرده و هوا تاريك است، اما لا مپ هاي شركت كه هميشه روشن هستند اين تغيير را پنهان كرده بودند.
استفاده از لا مپ  روشنائي، زندگي بشر را در همه زمينه ها دگرگون كرده و امكانات بي شماري براي گسترش فعاليت هاي گوناگون در زندگي فراهم نموده است. ما قصد داريم كه بيشتر وارد اين مقوله شويم. به همين منظور گذري مي اندازيم به صنعت لا مپ سازي و هزينه هايي كه براي لا مپ مي پردازيم.
مي گويند اديسون در راه تحقق هدف بزرگش يكهزار و دويست بار به بن بست رسيده بود. روزي يك خبرنگار از وي پرسيد پس از يكهزار و دويست بار شكست چرا دست از اصرار خود بر نمي داري؟ اديسون در جواب گفت: من يكهزار و دويست بار شكست نخورده ام، بلكه با يكهزار و دويست راه كه باعث تحقق هدفم نمي شوند آشنا شده ام. شايد اگر اديسون پس از دهمين يا صدمين و يا حتي هزار و صد و نودمين مرتبه دست از تلا ش مي كشيد اكنون اين روزنامه را بايد زير نور شمع مي خوانديم!
در سال ۱۸۷۹ ميلا دي اولين لا مپ الكتريكي با رشته ذغالي ملتهب توسط اديسون ساخته شد. هر چند در همان سال سوان(SWAN) مخترع انگليسي ، موفق گرديد لا مپ التهابي را بسازد ولي چون اختراع اديسون زودتر ثبت شده بود، امروز ما اين صنعت را با نام وي مي شناسيم. تا حدي كه شركت جنرال الكتريك به افتخار اديسون هنوز شاخه لا مپ سازي خود را كه شايدكم سودترين شاخه فعاليت شركت باشد، دائر دارد. سوان نيز در انگليس شركت لا مپ سازي(THORN) را تأسيس كرد، كه در حال حاضر اين شركت توسط جنرال الكتريك خريداري شده و زير مجموعه آن است.
جلا ل الدين پاشايي راد داراي دكتراي فيزيك از دانشگاه لندن و مدير دفتر مهندسي و تحقيق يك شركت توليدي درباره تاريخچه لا مپ در جهان مي گويد: لا مپ هاي الكتريكي اولين منابع روشنايي با نوردهي فاقد عوارض جانبي همچون دود و بوي ناخوشآيند بودند و طرز كار آنها نسبتاً ساده بود. در اين نوع لا مپ، عبور جريان برق سبب داغ شدن رشته ذغالي مي شد و در نهايت انتشار نور صورت مي گرفت. بنابراين شدت نور بستگي به طول دماي رشته ذغالي داشت. چون رشته هاي ذغالي را نمي شد در دماي بالا  مورد استفاده قرار داد بنابراين ناچار بودند كه طول رشته را افزايش دهند، ولي اين كار هم نمي توانست تا بي نهايت ادامه پيدا كند. پس از تلا ش هاي زياد در اوايل قرن بيستم با بهره برداري از فلزات اسميوم و تنگستن، دست يابي به دماهاي بالا تر ميسر شد.
براي كاهش طول رشته هاي فلزي، آنها را به صورت مارپيچ در ميآوردند كه از نظر اقتصادي به دو دليل بهتر بود:
اول: كوتاه تر شدن طول ظاهري رشته ها باعث نصب ساده تر آنها داخل حباب مي شد.
دوم: گرما در داخل مارپيچ به دام مي افتاد و دماي كار لا مپ بالا تر رفته نور مناسب تري فراهم مي شد. اما در بهترين شرايط شايد فقط حدود ۲۰ درصد انرژي به نور تبديل مي شد و بقيه به صورت گرما به هدر مي رفت. دكتر پاشايي زمان ظهور نسل دوم لا مپ ها كه از طريق پديده تخليه الكتريكي توليد پرتو مي كنند و بهره نوري آنها خيلي بيشتر از انواع لامپ رشته اي است را بين سال هاي ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۵ ميلادي مي داند و تصريح مي كند: اين گروه از لامپ ها نياز به تجهيزات جانبي جهت راه اندازي داشتند و استفاده از آنها به سادگي دسته اول نبود، با وجود اين بازدهي نوري خوب اين گروه و نياز به نور بيشتر سبب استفاده گسترده از لا مپ هاي تخليه گازي به طور عام و لا مپ هاي فلورسنت به طور خاص شد.
دكتر پاشايي در ادامه به لا مپ هاي فلورسنت فشرده (كمپكت ) كه ما به عنوان لا مپ كم مصرف مي شناسيم اشاره مي كند و مي افزايد: نسل اول لا مپ هاي فلورسنت فشرده (كمپكت) در سال ۱۹۸۲ به بازار عرضه شد. در سال ۱۹۸۵ لا مپ هاي فلورسنت فشرده داراي بالاست الكترونيكي سرخود در فرم هاي متنوعي عرضه شدند كه به راحتي مي شد آنها را به جاي لا مپ هاي التهابي مورد استفاده قرار داد ولي جايگزيني مصرف گسترده اين لا مپ ها سبب اختلا لا تي در شبكه توزيع برق مي شد كه ناشي از بالاست ها بود و لا زم بود كه در اين زمينه اصلا حاتي صورت گيرد.
دكتر پاشايي انواع لا مپ ها را به سه دسته عمده تقسيم مي كند:
۱- لا مپ هاي التهابي: كه با عبور جريان برق از يك رشته توليد روشنايي مي كنند.
۲- لا مپ هاي هالوژني: كه محيط  آنها به جاي گاز بي اثر آرگون به وسيله يك گاز هالوژني پر شده است. طول عمر اين گونه لا مپ ها بيشتر از لا مپ هاي التهابي است و كيفيت بسيار بالا يي دارد.بهترين نور را لا مپ هاي هالوژني مي دهند، به همين خاطر عمدتاً در استوديوهاي فيلمبرداري از اين لا مپ ها استفاده مي شود.
۳- لا مپ هاي تخليه گازي: كه خود به دو دسته كم فشار (مانند لا مپ فلورسنت و فلورسنت فشرده، بخار سديم) و پرفشار(مانند لا مپ متال هاليد، لا مپ جيوه اي پرفشار و لامپ بخار سديم پرفشار) تقسيم مي شود.
سابقه استفاده از لا مپ هاي روشنايي در ايران به حدود يكصد سال پيش مي رسد كه حاج باقر ميلا ني از طرف مظفرالدين شاه نخستين كارخانه برق را از روسيه به قيمت هشت هزار تومان خريداري و در كنار حرم مطهر حضرت رضا(ع) نصب و راه اندازي كرد. از آن شبي كه جماعت زائران، صحن بالا  را با نوري متفاوت روشن ديدند و بر خاتم انبيا محمد(ص) صلوات فرستادند، تا امروز صنعت برق تحولا ت زيادي را پشت سر گذاشته است كه بخشي از آن را در صنعت لا مپ مشاهده مي كنيم. هرچه زمان جلوتر مي رود لا مپ ها كم مصرف تر و عمر آنها طولا ني تر مي شود. اما آيا اطلا عات ما در اين زمينه همگام با پيشرفت صنعت لا مپ افزايش داشته است؟
لا مپ، لا مپ است!!
يك شهروند تهراني در پاسخ به اين سو‡ال كه لا مپ مورد نياز خود را از كجا تهيه مي كنيد پاسخ مي دهد: مگر فرقي هم مي كند. لا مپ، لا مپ است. از هر جايي هم مي توان خريد. تا چند مدت پيش كه بقالي محله مان هم داشت ولي الا ن از الكتريكي سر چهارراه مي خرم.
متأسفانه اطلا عات برخي شهروندان از تنوع لا مپ ها و قيمت هاي آن كامل نيست و اكثراً با شنيدن كلمه لا مپ به ياد لا مپ هاي ۴۰ و ۶۰ و ۱۰۰ وات ساده يا مات مي افتند و در برخي موارد ترجيح مي دهند از لا مپ هاي كم مصرف استفاده كنند. نرخ لا مپ در بازار چندان متنوع نيست و لا مپ هاي ايراني با وجود توليد در شركت هاي مختلف، تقريباً به يك قيمت عرضه مي شوند. يكي از فروشندگان دليل اين برابري تقريبي را سياست خود لا مپ سازان در يكسان سازي قيمت ها دانست و توضيح داد:
لا مپ سازان در ايران داراي انجمني به همين نام هستند كه در آن قيمت محصولا ت خود را تعيين مي كنند. ولي لا مپ هاي خارجي در بازار داراي قيمت هاي متنوعي هستند به طوري كه لا مپ چيني و روسي ارزان (حدود ۱۳۰ تومان) و لا مپ هاي ساخت آلمان (حدود ۴۰۰ تومان) فروخته مي شود.
مدير فروش يكي از شركت هاي لا مپ سازي در رابطه با قيمت هاي موجود توضيح مي دهد: در چند سال گذشته قيمت لا مپ به جاي اينكه با تورم افزايش يابد ارزان تر شده و دليل آن ورود لا مپ هاي ارزان قيمت خارجي است. ولي به تازگي و به دليل وجود بازار صادرات به كشورهاي همسايه به خصوص كشورهايي كه نياز به نوسازي دارند تصميم داريم كه قيمت ها را طوري تعيين كنيم تا به جايگاه واقعي خود برسيم.وي همچنين تأييد كرد كه نرخ گذاري و نحوه وصول مبالغ در انجمن لا مپ سازان ايران تعيين مي گردد. اما دركنار پيشرفت تقريبي صنعت لا مپ سازي شيوه تأمين روشنايي مخصوصاً در معابر و راهها هنوز پر اشتباه عمل مي كند.
دكتر پاشايي در اين رابطه مي گويد: در معابر و راهها ديده ايم كه عمليات تعويض لا مپ هاي خراب وراي هزينه هاي اقتصادي مكرر بعضاً با مشكلا تي نظير ترافيك همراه بوده و در جاده ها و تونل ها حتي حوادث ناگوار به همراه داشته است. ولي در بسياري از كشورها تعويض لا مپ هاي خراب ديگر بدين صورت انجام نمي پذيرد. چون طول عمر لا مپ ها مشخص است. در زمان معين تمامي لا مپ هاي يك خيابان(چه خراب و چه سالم) تعويض مي گردد. به اين صورت هر روز براي تعويض يك لا مپ سوخته هزينه هاي بسيار صرف نمي شود.
در پايان آيا مي دانيد كه با شكستن يك لا مپ فلورسنت حدود ۶۰ ميلي گرم جيوه به محيط زيست وارد مي شود كه اگر درصدد بازيافت آن نباشيم خساراتي جبران ناپذير به همراه خواهد داشت؟كارشناسان محيط زيست همواره راجع به اين موضوع هشدار داده اند.
گزارش از عليرضا قاسمي 
منابع: ماهنامه صنعت و ايمني، ماهنامه خبري پارس شهاب