گفت وگو از اديب وحداني
مادرزادي، به علت تصادف يا تصادف ها و در آخر و به خصوص به خاطر سرطان قسمتي از سر و صورتش دچار مشكل شده، در واقع تكه اي از سر يا صورت او حذف شده است. دكتر به او گفته اگر جراحي نكند، مي ميرد در حالي كه با برخوردهاي مردم ترجيح مي داد اصلا مي مرد.
حالا بايد نوعي موشه دايان شود؟ يا اصلا در اجتماع ظاهر نشود؟ پيشرفت علم نبايد به او خدمتي كند؟ اين خدمت ممكن است و شايد نوعي از زندگي دوباره. در اينجا با بازگشت زندگي روبرو هستيم و نه فقط با بازسازي.
يكي از بالاترين نرخ هاي تصادفات منجر به مرگ و مير در جهان، متعلق به كشور عزيزمان است. طبق يك اصل مسلم ثابت شده هميشه تصادف هايي كه به فوت و مجروح منجر نشوند (و احتمالا به نقص عضو يا مجروح شدن بينجامند) از تصادف هاي مرگبار بيشتر است. در ميان ضايعات بدني آنها كه به سر و صورت مربوط اند بيشتر رخ مي دهند، چرا كه عمده بخش هاي بدن غير از صورت و سر معمولا توسط لباس پوشيده مي شوند. به اين ترتيب مي توان به جايگاه علم ساخت اندام هاي مصنوعي در سر و صورت پي برد. فك، چشم، گوش، بيني، گونه، چانه و ديگر بافت هاي نرم و سخت موجود در سر و صورت موضوع علم ساخت اندام مصنوعي (پروتز) در اين نواحي محسوب مي شوند. بر آن بوديم گزارشي از جلسه سخنراني دكتر عليرضا روفيگري در دوازدهمين كنگره سراسري پروتزدندان (كه هفته قبل برگزار شد) را جهت معرفي اين علم چاپ كنيم، اما تخصصي بودن متن موجب شد به جاي آن، گفت وگويي را با وي داشته باشيم. دكتر روفيگري مدرك دندانپزشكي عمومي خود را از دانشگاه ميشيگان دريافت كرد، تخصص پروتزهاي دنداني را از دانشگاه لوئيزويل گرفته و دوره فوق تخصص پروتزهاي فك و صورت را در دانشگاه پيتزبورگ آمريكا با موفقيت سپري كرده است.
تيپ افراد نيازمند به پروتزهاي فك و صورت را و كاربردهاي اين پروتزها را لطفا توضيح دهيد و بگوييد چه تمهيداتي را براي ايجاد نماي طبيعي در بيمار به كار مي گيريد؟
اين پروتزها به دو دسته تقسيم مي شوند: داخل دهاني و خارج دهاني. پروتزهاي داخل دهاني مثل كام (سقف دهان) مصنوعي يا فك مصنوعي كه اگر نباشند تكلم، بلع و جويدن بيمار به مخاطره مي افتد، نقش حياتي دارد. اگر يك سوراخ وسط كام بالا بر اثر جراحي ايجاد شده باشد، صحبت كردن فرد گنگ است و واژه ها براي هيچ كس قابل تشخيص نيست. آن فرد آب يا مايعات ديگر را كه بخورد از سوراخ بيني اش بيرون مي آيد و غذا وارد سينوس ها و بيني مي شود. چون سقف دهان بر اثر جراحي يا شكاف كام مادرزادي برداشته شده است.
پروتزهاي خارج از دهان هر چند كه نقش حياتي در زنده ماندن بيمار ندارند اما براي برگشتن بيمار به جامعه و طرد نشدن او لازم به انجام است. مثل بيماري كه چشم و حدقه چشمش در اثر تصادف يا سرطان كاملا از بين رفته است، يا بيني او در اثر سرطان پيشرفته برداشته شده است. اين بيمارها نمي توانند در اجتماع ظاهر شوند، درست است كه بيماري آنها برطرف شده و هيچ مشكلي ندارند، اما مردم با آنها مشكل دارند.
آيا امكانات، وسايل و مواد لازم براي اين انواع پروتز در ايران وجود دارد؟ وسايل ايراني چطور است؟ مي بينم كه دوربين داخل دهاني تان كار نمي كند (گفت و گو در مطب انجام مي شود)
وسائل ايراني را نمي شود استفاده كرد، كيفيت لازم را ندارند. وسايل اكثرا از كشورهاي غربي مي آيد، به خصوص آمريكا.
شركت ها مواد و وسايل را وارد مي كنند؟
نه خودم مي آورم.
چرا كار در آمريكا را ادامه نداديد؟
من هميشه دنبال اين بوده ام كه يك كاري را كه مي دانم در ايران بيشتر از آمريكا به آن احتياج است و متخصص كافي در اين رشته نداريم شروع كنم. در آمريكا حدودا ۳۰۰ نفر متخصص اين كار هستند. يعني در هر ايالتي ۵ تا ۱۰ نفر وجود دارد كه اين تخصص را دارند. ولي در ايران تعداد آنها كه به صورت علمي اين كار را انجام دهند، شايد بيش از ۳ نفر نباشد. غير از برخي دانشگاه ها فقط من هستم كه به صورت خصوصي اين كار را انجام مي دهم. البته زماني دكتر صدر انجام مي دادند.
و دكتر اكبر فاضل؟
ايشان در دانشگاه تهران انجام مي دادند. اصلا ايشان بودند كه آموزش اين كار را در ايران پايه گذاري كردند.
به سراغ دندانپزشكي برويم، وضع بهداشت دهان و دندان در ايران، را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
وضع بهداشت دهان و دندان در ايران مطلوب نيست. معمولاً به تشخيص اصلي براي رفع بيماري توجهي نمي شود. براي مثال پوسيدگي هاي دندان، ترميم مي شود ولي به علت اصلي اين پوسيدگي ها و تلاش براي پيشگيري آن كاري صورت نمي گيرد. مثلاً فرد دچار چندين پوسيدگي است. آن را ترميم مي كنند و «خداحافظ شما» كه به انگليسي به آن مي گويندDrill ،Fill و) Bill تراشيدن، پركردن و صورتحساب)، كسي با بيمار درباره دليل پوسيدگي ها و مشكلات بهداشتي او صحبت نمي كند. كسي نمي گويد چه كار كند كه از اين به بعد دچار پوسيدگي و مشكلات ديگر نشود.
به طور كلي دو بيماري بيشتر در دندان ها وجود ندارد: پوسيدگي دندان و جرم دندان (كه باعث ازبين رفتن استخوان اطراف دندان مي شود) بيمار معمولاً يكي از اين دو نوع مشكل را دارد. اگر بيمار خيلي بدشانس باشد هردو را دارد.
بايد پرسيد چرا دندان ها پوسيده شد؟ چون بيمار خشكي دهان گرفته. توجه كنيد كه علت، خشكي دهان و معلول، پوسيدگي است. چرا خشكي دهان گرفتند؟ چون قرص هايي مثل قرص اعصاب را مي خورد كه باعث شده بزاق دهان كم شود و دچار خستگي دهان شود.
پس بايد كاري شود كه خشكي دهان برطرف شود. وگرنه حتي تا آخر عمر هم كه دندان هايش را پر كنيد، باز دچار پوسيدگي مي شود. يا بيماري كه براثر جرم زياد بيماري لثه مي گيرد. اگر به بيمار توصيه نشود كه سالي دوبار براي برداشتن جرم ها به دندانپزشك مراجعه كند، مشكل لثه بيمار از بين نخواهد رفت. مثلاً بيماري را ديده ام كه ۶ سال قبل جراحي لثه كرده اما طي اين همه مدت اصلاً براي جرم گيري نرفته است، درحالي كه اصلاً دليل جراحي لثه، جمع شدن جرم زير لثه است. اگر اين موضوع براي بيمار توضيح داده شود، بيمار با جرم گيري به موقع، ديگر احتياجي به جراحي نخواهد داشت.
امروز علم پيشگيري بيماري هاي دهان (پوسيدگي و لثه) آن قدر پيشرفت كرده است كه مي توان به يقين از وقوع اين بيماري ها جلوگيري كرد. ولي متاسفانه اكثر دندانپزشكان ما يا اطلاع كافي در اين مورد ندارند، يا وقت كافي براي توضيحات پيشگيري براي بيماران خود اختصاص نمي دهند.
سطح علمي مقالات و سخنراني ها در كنگره ها به نظرتان در چه حدي است؟
به نظر من در حد مطلوب است، از لحاظ تئوري (نظري) ولي از لحاظ عملي، جزئيات اين اطلاعات معمولاً داده نمي شود. مثلاً درباره روكش هاي تمام چيني حرف مي زنند اما درباره روش تهيه كردن آن، لابراتواري كه توان انجام آن را دارد و... حرف نمي زنند.معمولاً چند چيز مجهول در پروسه درمان باقي مي ماند كه شنونده سخنراني نمي تواند آن را انجام بدهد.
فوت كوزه گري باقي مي ماند؟
دقيقاً، من در آمريكا كه باشم صفحه هاي زرد نشريات را بررسي مي كنم تا بتوانم از پيشرفت هاي علمي و نظري جديد، به صورت علمي و براي كمك به بهداشت دهان و دندان مردم استفاده كنم. كار دندانپزشكي به لابراتوار، مواد، وسايل و ابزار محتاج است. در ايران معمولاً يك حلقه از زنجير نيست يا حلقه ها هستند، اما متصل به هم نيستند.
اگر جاي من بوديد ومي خواستيد آخرين سوال را بكنيد، چه مي پرسيديد؟
با چه مشكلاتي مواجه ايد؟
خودتان جواب را هم مي دهيد؟
اين كار، كار گروهي است. بين جراح يا جراح ها و پروتزيست بايد هماهنگي كامل وجود داشته باشد. جراح بايد بداند كه براي كسب موفقيت كار پروتز، نحوه جراحي اش بايد طوري باشد كه من بتوانم پروتز را قشنگ تر بسازم. پروتزيست هم بايد بداند كه جراح چه كمك هايي را مي تواند به او انجام دهد.
پس با اين حساب كه در ايران معمولا تجربي ها پروتزهاي فك و صورت را مي سازند، مشكل شما خيلي جدي است.
خيلي جدي است. علت آن هم اين است كه اكثر جراحان نمي دانند كه يك متخصص پروتز فك و صورت چه كمك هايي مي تواند براي رضايت بيشتر بيمار ارائه دهد.
در آمريكا جراحان چشم، گوش، حلق و بيني يك ماه دوره مشترك با پروتزيست ها دارند و رزيدنت هاي پروتز فك و صورت در اكثر عمل هاي جراحي سر و صورت حاضرند و تبادل دانش و اطلاعات و امكانات مي كنند. اما در ايران اين ارتباط در حد صفر است. يعني خيابان يك طرفه است، دو طرفه نيست! جراح هر كاري دلش خواست مي كند و اگر اتفاقا بداند كه متخصص است، بعد از اينكه كارش را تمام كرد، پيش او مي فرستد كه معمولا مشكلات جدي اي در راه بهبود شرايط بيمار ايجاد مي كند، اگر نداند مي فرستد پيش تجربي كار و مي گويد «كار را تمام كن.»
چه پيشنهادي براي بهبود اين وضع داريد؟
بهتر است دوره آموزشي اي كه به همت آقاي دكتر فاضل از ۱۰ سال پيش در دانشگاه تهران برگزار مي شود، به صورت دوره فوق تخصصي پروتز در مراكز بيمارستاني كه اكثر جراحي ها انجام مي گيرد، داير شود. آموزش اين دوره در ايران با تخصص پروتزهاي دنداني همزمان است، در حالي كه دانشجوي تخصص پروتزهاي دنداني به اندازه كافي دردسر براي خودش دارد و در آمريكا، اين دوره را به عنوان فوق تخصص آموزش مي دهند تا فرد علاقه مند، سر فرصت و با تمركز كافي در اين رشته آن را در محل اصلي آموزش دادن آن كه بيمارستان هاي گوش، حلق، بيني و چشم است، ياد بگيرد. به اين ترتيب مي توان به كيفيت بهتري براي جراحي و بازسازي و دست كم وضعيت ظاهري بيماران دست يافت.
