محمد محمد پور
پس از اسكان موقت بازماندگان زلزله بم و فروكش كردن آن تب و تاب اوليه و شتاب زده، حالا نوبت به پياده كردن طرح هاي اساسي تري رسيده است. طرح هاي كوتاه مدت اما پايدار؛ نظير بازسازي شهر تاريخي بم كه طي چند روز اخير سوژه خبري تمام رسانه هاي دنيا بوده است.
بم دوباره ساخته مي شود، اما به پرسش اصلي هنوز پاسخي داده نشده؛ كجا؟ بم كجا از نو برپا مي شود؟ روي ويرانه هاي فعلي يا جايي دورتر از شهر، در نقطه اي امن تر؟
اين مساله درواقع مشغله ذهني خيلي هاست. از علي اكبر هاشمي رفسنجاني، رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام گرفته تا مسوولان و مقامات وزارتخانه هاي كشور و مسكن و شهرسازي، تا جايي كه بخشي از جلسه با اهميت هاشمي رفسنجاني با مقامات مسوول حاضر در شهر بم بررسي اين مساله بود.
صالحي، رئيس ستاد حوادث غيرمترقبه مستقر در شهر بم از مهلت يك هفته اي هيات وزيران به وزارت مسكن و شهرسازي خبر مي دهد تا اين وزارتخانه بررسي روي مكان بازسازي شهر بم را به پايان برساند.
صالحي مي گويد: «در اين يك هفته كارشناسان بايد يكي از اين دو راه را پيشنهاد بدهند. يا كار بازسازي مترادف درجاسازي شود، يعني شهر جديد بم روي همين خرابه ها بالا برود، يا مناطق ديگري در نزديكي اين شهر كه به تشخيص كارشناسان زمين شناسي امن تر است، جهت احداث ساختمان هاي جديد تعيين شود.» با اين حال هنوز هيچ يك از مقامات، تاريخ دقيق شروع بازسازي را اعلام نكرده اند و تنها مدت ترميم جدي اين شهر مشخص شده است، ۱۸ ماه براي تولد يك شهر جديد پس از مرگ شهر قديم.
درحال حاضر بازسازي، يعني برپايي ارودگاه هاي موقت؛ اردوگاه هايي براي همه زلزله زدگان كه مايل هستند به صورت متمركز زندگي كنند. اين اردوگاه هاي موقت تا يك هفته ديگر به بهره برداري كامل خواهند رسيد و محصول مشتركي هستند از همكاري نيروهاي ايراني، ترك و پاكستاني. با برپايي يك اردوگاه متمركز طي روزهاي اخير هنوز هيچ مراجعه كننده اي به سراغ آن نيامده است، اما مسوولان پيش بيني مي كنند در روزهاي آينده و پس از بازگشت بازماندگاني كه در خارج از شهر به سر مي برند، تمام اردوگاه ها پر از زلزله زدگاني شود كه زندگي متمركز را برمي گزينند. اين اردوگاه ها جدا از چادرهايي است كه كنار ويرانه ها برپا شده و هر چادر بر پاشده نشانه يك ساختمان فروافتاده است كه خانواده اي را در خود جاي داده.
با تخريب۸۰ درصدي همه سازه هاي بم و كشته شدن حداقل ۳۰ هزار نفر از شهروندان اين شهر كه خالق صحنه هايي شدند كه به گفته رئيس ستاد حوادث غيرمترقبه فقط در جبهه ها مي شد نظير آنرا ديد، احداث شهر جديد هشياري هايي را مي طلبد.
چند روز پيش در لابه لاي اخبار مربوط به زلزله فاجعه آميز بم يكي از مقامات مسوول از بررسي نحوه تخريب سازه هاي جديد الاحداث شهر بم و ميزان ايمني آنها در مقابل زلزله گفت و اعلام كرد درصورت بروز تخلف از پيمانكاران اين سازه ها و احداث ساختمان ها بدون رعايت اصول ضدزلزله، آنها تحت پيگرد قرار خواهند گرفت. پيمانكاراني كه نظير آنها در تهران بسيار يافت مي شوند و اگر اين مقام مسوول بخواهد قبل از وقوع فاجعه اي اين بار در شهر تهران به سراغ آنان برود با خيل عظيمي روبه رو خواهد شد كه اصول اوليه ايمني سازه ها مقابل زلزله را رعايت نكرده اند.
اين گفته مقام مسوول درواقع يك درخواست غيرمستقيم بود. درخواستي كه اكنون مورد تاييد همه ساكنان باقيمانده شهر بم است: سازه هاي جديد طبق اصول ايمني و مقاوم پذيري در برابر زلزله ها ساخته شوند، چه روي خرابه هاي فعلي و چه در مناطقي جديد.
تولد شهر بم اما در نقطه اي ديگر چندان باب طبع مصيبت زدگان نيست. احداث شهر جديد، چندين كيلومتر اين طرف تر يا آن طرف تر يعني قرار گرفتن شهر تازه در دل كوير كه به اندازه شهر كويري بم قابل سكونت نيست. حاتم ناروئي، نماينده مردم بم در مجلس شوراي اسلامي مي گويد: «ساختن بم آينده در همين مكان فعلي منعي ندارد، اگر از جميع جهات مطمئن شويم كه تمام اصول فني رعايت شده است.»
او كشور ژاپن را مثال مي زند كه با قرارگرفتن روي گسل زلزله و وقوع زلزله هاي متعدد در آن، داراي ساختمان هاي مقاوم و آسيب ناپذير است و مي گويد: «چنانچه در بم نيز چنين ساختمان هايي ساخته شود حتي اگر زلزله بيايد مشكلي رخ نخواهد داد.»
با اين حال حاتم ناروئي تاكيد مي كند اين مردم بم هستند كه بايد تصميم نهايي را بگيرند و محل سكونت جديد خود را انتخاب كنند و از مسوولان تصميم گيرنده مي خواهد بدون مشورت با بازماندگان شهر بم اقدامي صورت ندهند. او مي گويد: «حضرات دست اندركار تاكنون با مردم مشورت نكرده اند و در اين باره چيزي به آنان نگفته اند. هر تصميمي كه براي تعيين منطقه بازسازي اتخاذشده، تصميم داخلي و بين مسوولان بوده است. آقايان بايد به مردم توضيح بدهند كه بنابراين دلايل شهر جديد در فلان نقطه احداث خواهد شد يا بنابراين دلايل بازسازي شهر، روي همين مكان فعلي بدون اشكال است.»
اما او نيز مي پذيرد كه نقاطي از شهر كنوني «داراي مشكلاتي است» كه بهتر است به مكان ديگري منتقل شود، اما نه در كوير لوت و زنگي احمد كه «جاي زندگي نيست».
به گفته كارشناسان، مناطق كويري ايران در دسته مناطق امن از بابت وقوع زلزله قرار مي گيرند. شايد آنچه كارشناسان وزارت كشور را به اين فكر انداخته تا شهر جديد در منطقه اي دورتر از شهر كنوني احداث شود توجه به اين توصيه كارشناسان لرزه نگاري باشد. اما اين فرضيه نيز مصاديقي براي نقض دارد.
زلزله ۳/۶ ريشتري اخير بم كه موجب تخريب بناي تاريخي و دو هزار ساله ارگ قديم شد پس از چندين و چند قرن به وقوع پيوسته است و به گفته رئيس مركز لرزه نگاري موسسه ژئوفيزيك، پابرجايي ارگ قديم خود نشاندهنده آن است كه به ميزان قدمت اين ارگ تاريخي در بم، زلزله تخريب گري نيامده است.
فرضيه از اين جهت نقض مي شود كه «مناطق امن» اعلام شده توسط كارشناسان هيچ ضمانتي را به آنها نداده كه بدون خطر و بدون زلزله باشند. چه، وقوع زلزله ويران كننده در بم آنهم پس از ۲ هزار سال، يكي از راه هاي تشخيص مناطق امن را كه همان بررسي پيشينه زلزله در اين مناطق است، چندان مطمئن نشان نمي دهد. يعني چه تضميني وجود دارد مناطق امن كه طي چندين قرن اخير زلزله اي به خود نديده - درست مثل بم - به ناگه با زمين لرزه ويرانگري روبه رو نشود؟
حاتم ناروئي مي گويد: «نيازي به توضيح واضحات نيست. شهر بم موقعيت استراتژيك و حساسي دارد. همه مردمان دنيا بم را مي شناسند. حالا بايد احداث شهري مستحكم مدنظر همه مسوولان و مقامات عالي رتبه باشد. خوشبختانه مقام معظم رهبري، رئيس جمهور خاتمي، آقاي هاشمي رفسنجاني و آقاي كروبي به اين نكته عنايت فرموده اند. همه ما مي دانيم كه اين اتفاق و اين فاجعه ديگر نبايد هيچگاه رخ دهد. پيشگيري چندان دشوار نيست، فقط بايد اصول را پذيرفت و آنها را رعايت كرد.»
بازسازي روستاهاي تخريب شده اطراف بم به بنياد مسكن انقلاب اسلامي سپرده شده و قيد «اسرع وقت» را براي روند بازسازي ابلاغ كرده اند. بانك ها خبر از احداث ۵ هزار دستگاه آپارتمان در بم مي دهند. شخصيت هاي حقيقي نيز آمادگي خود را براي احداث آپارتمان هايي جديد در بم اعلام داشته اند. قرار بر اين شده كه تركيبي از تشكل هاي دولتي و مردمي(NGO) كار بازسازي را برعهده گيرند...
بازسازي آغاز مي شود؛ اما كجا؟ تا پايان مهلت تعيين شده براي وزارت مسكن و شهرسازي چند روزي بيشتر باقي نمانده است. شهر جديد چه روي خرابه هاي كنوني احداث شود كه به ذائقه بازماندگان بيشتر مي خورد وچه در نقطه اي ديگر و دورتر از شهر كنوني، بايد داراي ساختمان هايي امن و مقاوم باشد. آنگاه حتي وقوع زلزله هايي با بزرگي بيش از ۶ ريشتر فاجعه اي به بار نخواهد آورد. گاهي تا فاجعه اي نباشد، عبرتي هم نيست.

احمد جلا لي فراهاني 
بعد از اين همه سوز و ناله، جست وجوي زندگي در ميان آوار كار دشواري است. اما هميشه در كنار اين همه سياهي، لبخندي هم هست كه جوانه بزند و اين مطلب تلاشي است براي ثبت تصوير زندگي در بم.
۱-دكتر متخصص فرانسوي سرازپا نمي شناسد. آنقدر خوشحال است كه از شدت شادي گريه مي كند. انگار كه مادر شده باشد، يا چيزي شبيه اين. به هرحال احساسش كمتر از اين نيست. «اين پسر من است. پسر كوچك من»! دكتر حق دارد اينگونه از وجد به فرياد درآيد. در پوست خود نمي گنجد. اگر سن و سالش كمتر از اين بود شايد تا حالا از رقص و شادماني مرده بود! معجزه در ميان خرابه ها رخ داده است. در دامان مرگ و بوي متعفن متلاشي شدن جنازه ها، كمپ فرانسوي ها مملو از سرور است. آنها سر از پا نمي شناسند. براي شادبودن آنها نه كريسمس و نه هيچ چيز ديگري دليل و علت نيست. صداي شادماني آنها حتي نوزاد تازه بدنيا آمده را هم متعجب كرده است. نوزاد در دامان آوار و سياهي پا به عرصه حيات گذاشته است. درست در لحظاتي كه اشك و گريه همه آدمها ته كشيده است، صداي گريه«  >espoire مثل شكفته شدن گل يخ در دل سرما و بي كسي، طلوعي دوباره محسوب مي شود.«» espoire به زبان فرانسه يعني اميد، يعني آرزو، يعني درخشش خورشيد. باورت مي شود! «اميد» شير مي خواهد.
شير مادري كه از شدت بهت زنده ماندنش اصلاً درد پس از عمل را فراموش كرده است. با اينكه تقريباً هيچ يك از بستگان اميد از زير آوار نجات نيافته اند، با اين حال اين زن مانده است كه كدام را انتخاب كند، غصه و بهت و بي كسي را يا شادماني و خنده را.
۲-اين ماجرا يك بار ديگر هم تكرار شده است. در همين كمپ و توسط اكيپي ديگر. آنها هم توانسته اند پسري را از زهدان دشوار نااميدي و تاريكي بيرون بكشند و تجربه شيرين خنده را در اين آوارستان مرگ و مصيبت كليد بزنند. آنها اما نام نوزاد را نه اميد گذاشته اند و نه آرزو.
نوزاد پسر نامش« » h'omme است H'omme . به فرانسوي يعني مرد، يعني استوار، يعني سربلند. اين نق نقوي پرسروصدا و شلوغ يك لحظه نمي تواند بدون مادرش سر كند، بايد دائماً پيش او باشد و در آغوشش.فرانسوي ها او را پسر خود مي دانند و طبيعت.
كسي ميان آنها مي گويد: «براي گريه كردن هنوز وقت داريم بهتر است به فكر ديگران باشيم»! و آنها به فكر ديگراني هستند كه زنده اند، نفس مي كشند، متحيرند و مبهوت.
خبرها گرچه همگي بوي تلخ بيچارگي انسان را مي دهند و زبوني او در برابر طبيعت، اما گاه گاه ستاره هايي در اين شب سرد مي درخشند.
گل يخ در زمستان مي شكفد، در ميان برف و سرما و وحشت. جوانه هايش چه زيباست. چقدر ديدني و چه خوشبو.
۳-تمام كوچكي و بيچارگي انسان در برابر طبيعت، همانكه بشر خيال مي كند تسخيرش كرده است، در عرض كمتراز۱۳ ثانيه متجلي شده است. آيا اين ۱۳ ثانيه جزو ميلياردها ثانيه  تاريخ بم نيست؟ آيا اين ۱۳ ثانيه جزيي از زندگي ما نيست؟ حادثه اي كه در بم اتفاق افتاد جزيي از خود ماست، باماست. همين تازگي، موسسه ژئوفيزيك تهران اعلام كرده كه تمام مناطق مسكوني شهر بم در مدتي كمتر از ۱۳ثانيه به خرابه اي تبديل شده است. باورت مي شود!۱۳ ثانيه. اگر اهل خرافات بودم شايد به نحسي عدد ۱۳ مي انديشيدم اما «سوشرلي» پزشكيار ۴۲ ساله اي كه داوطلبانه تعطيلات كريسمس خود را در انگلستان بي خيال شده است وبراي كمك به زلزله زدگان بم به آنجا رفته، درباره عدد ۱۳ مي گويد: فكر مي كنم اين بار عدد ۱۳ اصلا هم نحس نبود. تصور كن كه اگر اين ۱۳ثانيه، ۱۵ يا۱۷ ثانيه بود چه اتفاق وحشتناك تري رخ مي داد؟ و راست مي گويد «فيل هاگ» يكي ديگر از اعضاي گروه نجات انگليس با تحسين روحيه ايرانيان از ميهمانوازي آنها در عين مصيبت و آوارگي مي گويد «شهروندان بم بعد از هر بار جستجويي كه ما انجام مي داديم براي ما نان و نوشيدني مي آوردند و ما از اين بابت خيلي تعجب مي كرديم. با اينكه ما اصلا خبرهاي خوبي به آنها نمي داديم و بيشتر مواقع جنازه هاي بستگان آنها را برايشان پيدا مي كرديم اما آنهاهر بار از ما قدرداني مي كردند واين اوج ميهمان نوازي آنها بود. آنها نمي توانستند رفتار صميمانه تري با ما داشته باشند.»
۴-در گوشه اي ديگر از شهر تلاش مافوق بشري تيم نجات ايران و الجزايز نتيجه اي باور نكردني دارد. آنها آخرين شانس خود را براي بيرون آوردن فردي كه همسايه ها صداي ناله اش را شنيده اند امتحان كرده اند و چنان با شور و حرارت كار مي كنند كه شايد خيلي ها براي ساعاتي فراموش كردند كه اصلا زلزله اي هست و آوار و مصيبتي. تلاش بي وقفه آنها تا ساعت ۲بامداد طول كشيد و همگي منتظر شكار لحظه «نجات» بودند. لحظه نجات شگفت ترين لحظه اي است كه اين آدم ها درتمام طول زندگي خود خواهند ديد. فكرش را بكن آيا درآوردن انساني از زير خروارها خاك و سنگ و مصيبت چيزي غير از تولد دوباره نجات دهندگان است؟ گروه الجزايري چنان راسخ و جدي هستند كه همه را به وجد آورده اند. آنها پرچم الجزاير را با يك گروه فيلمبرداري به همراه داشتند. گرچه پس از ۱۲ ساعت تلاش، مبدا صدايي كه همسايه ها ادعا مي كردند، پيدا نشد ، اما سپيده با خبري بر شهر پاشيد كه خيلي را براي دقايقي ازبهت بيرون آورد. امدادگران در «كمپ» از نجات فردي خبر دادند كه بچه هاي امدادگر هلال احمر اصفهان نجاتش داده بودند. گل يخ در زمستان مي شكفد، باور كن. از من هم نشنيده بگير اينكه پيدا كردن زيرآوارماندگان زنده، رقابتي بود پنهان براي گروه هاي داخلي و خارجي. نمونه اش خبر نجات مردي و دختربچه اي ۹ ساله بود كه هفت شبانه روز تمام را زير خروارها آوار و نااميدي با مرگ سركرده اند و پس از هفت شبانه روز از زير آوار درآمده اند. تولدي دوباره، آغازي نو!
و اين همه در حالي رخ مي دهد كه امدادگران خارجي در بم سال نو خود را با بيل و كلنگ و در ميان گرد و غبار و ويرانه هاي بم آغاز كرده اند. در حالي كه در چهره تك تك آنها اثري از شادماني كريسمس وجود نداشت.

اينقدر آلودگي صوتي توليد نكنيد زيرا نتايج يك پژوهش فيزيولوژي نشان داده كه استرس سر و صدا در دوران جنيني موجب كاهش يادگيري فرزندان در موش صحرايي مي شود و از آنجا كه بسياري از رفتارهاي فيزيولوژي انسان و موش به هم نزديك است، نتيجه مي شود كه استرس سر و صدا در دوران جنيني بر كاهش يادگيري موثر است.
دكتر علي رضا سركاكي - عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي اهواز - در گفت وگو با ايسنا مي گويد: استرس هاي حاد و مزمن يكي از مشكلات بهداشت رواني جوامع بشري شده است.

هشدار! شوهران زنان تحصيل كرده مراقب باشند، همسرانشان زياد با گروه هاي روشنفكري حشرو نشر نداشته باشند. چرا كه دكتر غلام رضا عليزاده- جامعه شناس- گفته است: «پديده فمنيسم، اصلي ترين عامل طلاق در ميان زنان تحصيل كرده است.» وي افزود: «زنان روشنفكر ايراني كه تحت تاثير فمنيسم قرار دارند و نوع بسيار بد آن يعني مرد ستيزي را فرا گرفته اند و فكر مي كنند منشا تمام مشكلاتشان مردان هستند،و از اين رو برخوردها و چالش در خانواده ها را دامن مي زنند.» به گفته عليزاده، تغييراتي كه در ساخت هرم سني و تحصيلي و ارتباطات جامعه در ميان مردان و زنان بوجود آمده باعث شده زنان احساس كنند كه برابري آنها با مردان و حق حضانت در كشور به رسميت شناخته نمي شود.

زلزله بم شايد بيشترين آثارخود را در روح نوجوانان بگذارد. زخم هاي جسمي و خسارات مالي به آساني جبران مي شود، اما مشكلات روحي- رواني، پايدار مي ماند. دكتر محمد حسين فرجاد كه يك آسيب شناس اجتماعي است مي گويد: «با توجه به حساسيت هاي روحي و رواني در سنين ۱۴ و۱۵ سالگي، وقوع زلزله و از دست دادن اعضاي خانواده دربم، نوجوانان را بيش از ساير سنين دچار اختلالات روحي و رواني مي كند.»
وي افزود: «برخي از اين نوجوانان وقوع اين حادثه را يك خواب بزرگ مي بينند و گمان مي كنند كه در نهايت از اين خواب هولناك بيدار خواهند شد و به طور دائم صحنه هايي از زلزله را به خاطر مي آورند.

سرانجام پس از سالها آزمون و خطا باز هم مسوولان محترم سازمان سنجش تصميم گرفته اند كه تغييرات جزيي را در نحوه و چگونگي برگزاري كنكور و سنجش دانشجو البته با تصويب مجلس به عمل آورند.
دكتر حسين پور كاظمي به خبرگزاري مهر گفته است در حال حاضرما نمي توانيم و اجازه نداريم هيچ تغييري در نحوه و روند برگزاري كنكور سراسري ايجاد كنيم و از بعد از انقلاب تا به حال شكل كنكور تغيير نكرده است.
پور كاظمي اظهار اميدواري كرده است كه در عمر باقيمانده مجلس اين طرح به تصويب نمايندگان برسد.

زلزله بم ۱۸۰۰ كودك بي سرپرست در شهرستان بم به جاي گذاشته است. پس از وقوع زمين لرزه و پايان عمليات امدادرساني، سازمان بهزيستي وارد عمل شد تا طبق وظيفه، عمليات شناسايي اين افراد را صورت دهد. راه چمني درخصوص ساماندهي كودكان بي سرپرست گفت: برخي از اين كودكان به علت داشتن اقوام و بستگان نزديك نزدآنها هستند كه امكان جدا كردن اين كودكان از اقوامشان به دليل لطمات روحي- رواني كه به  آنها وارد شده ممكن نيست. وي ادامه داد: سازمان بهزيستي با صدور شناسنامه و مدارك شناسايي براي اين دسته از كودكان و در صورت احراز شايستگي اقوام، كودكان را در اختيار آنها قرار داده و به مراكز بهزيستي نمي فرستد.

مسوول ستاد معين جمعيت هلال احمر استان خراسان اعلام كرده است كه از ۹۵ هزار تخته چادري كه در منطقه بم توزيع شده است ۶۵ هزار تخته چادر توسط اشرار در جاده زاهدان - بم، به سرقت رفته است. البته عزيزاني كه به سرنوشت اين چادرها علاقه مند هستند مي توانند تعدادي از آنها را در روزهاي آينده در بازار تهران و شهرهاي ديگر شناسايي كنند كه به قيمت بالايي فروخته مي شود.
ظاهرا تريلي حامل چادرها در جاده زاهدان - بم، به سرقت رفته است كه پس از اعلام هلال احمر به پليس، آنها موفق به يافتن تنها ۳ دستگاه تريلي شدند.