احسان شمشيري 
جايگزيني كارت هوشمند به جاي كوپن هاي كاغذي نيازمند همكاري مستمر شهروندان است. آنها بايد با تكميل فرم درخواست كالا برگ شرايط ايجاد بانك اطلا عاتي را به وجود آورند تا ستاد بسيج اقتصادي بتواند شرايط را براي ارائه كارت هوشمند توزيع كالا  برگ آماده سازد.
بارها از خود پرسيده ايم آيا روزي شاهد عدم حضور كوپن فروشان در ميادين شهر و ورودي فروشگاهها خواهيم بود؟ آيا اين پديده از ميدانها و خيابانهاي ما رخت بر مي بندد؟
بنظر مي رسد آن روز فرا رسيده است. رئيس ستاد بسيج اقتصادي كه متولي توزيع كالا  برگ (كوپن) در كشور است، اعلام كرد دريافت كالا هاي اساسي يارانه اي در مرحله سيزدهم از طريق كارت هوشمند صورت خواهد گرفت. اين طرح اگر چه تا دو سال ديگر به مرحله اجرا در نميآيد اما نويد آن هم فرخنده به نظر مي رسد. رئيس ستاد بسيج اقتصادي اين مساله را تكليف قانوني ستاد بسيج اقتصادي برشمرده است.
جايگزيني كارت هوشمند به جاي كوپن هاي كاغذي نيازمند همكاري مستمر شهروندان است. آنها بايد با تكميل فرم درخواست كالا  برگ مرحله دوازدهم شرايط ايجاد يك بانك اطلا عاتي را به وجود آورند تا ستاد بسيج اقتصادي بتواند شرايط را براي ارائه كارت هوشمند در مرحله سيزدهم توزيع كالا  برگ آماده سازد.
تشكيل اين بانك اطلا عاتي نه تنها به ارائه خدمات بهتر منجر مي شود بلكه اميد مي رود بازار كوپن فروشي، كوپن هاي باطله و مفقودي، دلالا ن كوپن، خريد و فروش هاي سياه را هم حذف  كند. با اعمال اين طرح مردم براي استفاده از يارانه هاي دولت و گرفتن اجناس ، ديگر نيازي به پيدا كردن شماره اعلا م شده كالا ي خاص ندارند و مي توانند تنها با ارائه كارت به عامل توزيع كالا هاي اساسي اجناس را طبق شماره اعلا م شده دريافت كنند.
براي ايجاد زمينه هاي تشكيل بانك اطلا عاتي فرمي به نام فرم درخواست كالا  برگ مرحله دوازدهم شهري طراحي شده كه در ادامه گزارش براي آگاهي كامل خوانندگان به طور مفصل توضيح داده مي شود.
دشواري هاي كوپن 
طرح ارائه كالاهاي اساسي در مرحله سيزدهم از طريق كارت هوشمند، صرف نظر از فوايد ايجاد بانك اطلا عاتي مناسب براي جامعه و جمع شدن بازار دلا لا ن كوپن، خريد و فروش هاي بي مورد، جلوگيري از پاره شدن و نابود شدن كوپن، كاهش مفقود شدن كوپن و بسياري از مشكلا تي كه خانوارها در ۲۰ سال اخير با آن دست و پنجه نرم كرده اند، و هزينه هاي خانواده ها را نيز كاهش مي دهد.
بسياري از كارشناسان معتقدند: از روزي كه در ايران يارانه هاي خانوار از طريق كوپن عرضه شد، بازار دلا لا ن كوپن مشكلا ت بسياري را براي مردم ايجاد كرد. حتي كوپن هاي باطله هم كماكان در بازار باقي ماندند و دست به دست گشتند. آن چه عملاً  باعث انحراف در هدف گيري دولت براي حمايت از خانوارهاي آسيب پذير و كم درآمد هم شده است. جواد عسگري كه سرپرست يك خانواده ۵ نفره است مي گويد:« اميدوارم جايگزيني كارت هوشمند به جاي كوپن هاي كاغذي، پديده كوپن هاي باطله، دلالان و مزاحمت  در ميدانها و فروشگاهها براي خانوارها را از بين ببرد و كوپن فروشي محوشود.»
اميد نراقي، صاحب يك فروشگاه مواد غذايي در ارتباط با استفاده كارت هوشمند مي گويد:« هزينه خريد و نصب دستگاههاي كارت خوان در مغازه ها، فروشگاهها و مراكز عرضه كالا هاي يارانه اي موضوعي است كه بايد روشن شود. اگر دولت بخواهد پرداخت كند مطمئنا متحمل هزينه هاي زيادي خواهد شد و اگر مغازه داران بخواهند پرداخت كنند هزينه يكطرفه مي شود. البته ظاهرا دولت طرح گسترده اي براي تهيه و تامين هزينه دستگاههاي كارت خوان اجرا مي كند كه در نهايت به خاطر مزايايي كه دارد مقرون به صرفه خواهد بود.»
دشواري هاي كوپن 
خانم عارفه خاني كه سرپرست يك خانواده چهار نفره و خانه دار است با اشاره به مشكلا ت ناشي از كم شدن كوپن هاي خود چنين مي گويد:« دو ماه از دريافت كالا  برگ مرحله يازدهم گذشته بود كه كوپن هايم ربوده شدند. بعد از سه روز به اداره ستاد بسيج اقتصادي مراجعه كردم و آنها حرفم را باور نكردند و براي دريافت المثني راه هاي سختي پيش رويم گذاشتند، به گونه اي كه مي بايد در محل گواهي بگيري و بعد امام جماعت مسجد و كلا نتري محل تأييد كنند. متأسفانه همسايه ها ما را نمي شناختند و امضاهاي كمي جمع كردم. كلا نتري هم حرفم را باور نكرد. براي دريافت المثني بايد از هفت خان گذر كرد. نهايتا به من گفتند منتظر باشيد تا در مرحله دوازدهم كوپن و سركوپن بگيريد كه متأسفانه با گذشت حدود ۳ سال، با وجود ۴ سرعائله و بدون سرپرست، موفق نشدم تنها يارانه اي را كه حق فرزندم است دريافت كنم.
خانم مرضيه ترك چي، براي خريد به يك فروشگاه زنجيره اي آمده است با اشاره به مشكلا ت بسيار كوپن مي گويد:متاسفانه مشكلات دريافت ارزاق عمومي از فروشگاههاي «عامل» زياد است. زماني كه كالايي را اعلا م مي كنند معمولا درب فروشگاههاي «عامل» بسيار شلوغ مي شود. براي من با سن بالاي ۵۰ سال سخت و دشوار است تا در صف هاي پر ازدحام بايستم. به همين دليل نه تنها من بلكه افراد بسياري به دليل مشكلات مذكور قيد كالاهاي يارانه دار را مي زنند و كليه كوپن هاي خود را مي فروشند.
متاسفانه شرايط اقتصادي جامعه به گونه اي است كه تعدادي از خانواده ها به دليل بضاعت اندك مالي زماني كه دچار يك مشكل اقتصادي روزمره مي شوند، راهي جز فروش تمامي كوپن هاي خود ندارند.
وي مي افزايد: مسأله بعدي كاهش ميزان و تنوع كالاهايي است كه ارائه مي شود. مثلا حدود ده سال پيش با كوپن، گوشت، مرغ، تخم مرغ، كره و غيره مي دادند اما حالا  كالاهاي يارانه اي بسيار كم شده و به برنج، روغن، قند و شكر و پنير محدود شده است كه اين خود باعث بي انگيزگي خانواده ها از دريافت كالاهاي يارانه دار شده است. اين كالاها را تنها خانواده هايي دريافت مي كنند كه كم درآمد هستند و مجبورند سر صف بايستند و شلوغي را تحمل كنند.
كالا برگهاي ضروري و غير ضروري 
اقلامي مانند قند، شكر، روغن نباتي و برنج اصلي ترين كالاهايي هستند كه با دريافت كالا برگ به خانواده ها پرداخت مي گردد اما ميزان پرداختي هر كدام از آنها چه از نظر وزني و چه از نظر كيفي و تعداد نوبت اعلا م شده آنها عاقلانه و منطقي به نظر نمي رسد. مثلا  سرانه مصرف شكر در جهان ۱۹ تا ۲۰ كيلوگرم است. اين رقم در ايران ۲۸ كيلوگرم است. يعني۴۰ درصد بالاتر از سرانه مصرف در جهان. اين محصول از سوي شوراي اقتصاد جزو كالاهاي يارانه اي محسوب شده و به قيمت كيلويي ۱۸۱۵ ريال با كالا  برگ پرداخت مي شود.
نكته مهمي كه دراينجا بايد مورد توجه قرار گيرد حفظ سرانه بالاي مصرف قند و شكر است كه در برخي موارد سلا مت و بهداشت خانواده ها را به مخاطره مي اندازد. همچنين روغن نباتي كه به صورت يارانه اي هر كيلو۱۶۵۰ ريال به هر نفر پرداخت مي شود و مصرف بي رويه آن در ميان خانواده هاي ايراني رو به گسترش است با هشدار مسئولان و كارشناسان بهداشتي و تغذيه روبرو شده.
مصرف بيش از حد روغن نباتي باعث افزايش چربي، فشار خون، چاقي و بيماريهاي قلبي و عروقي شده و از ديگر سو مصرف اقلامي چون شير و گوشت به خصوص مرغ و ماهي از سبد تغذيه خانواده ها به دليل گراني و قيمت بالا كم شده است.
مصرف مواد پروتئيني و ويتاميني در بين خانواده هاي متوسط و كم در آمد با رشدي روز افزون روبه روست كه اين مسئله تبعات منفي فراواني را در پي دارد و در آينده خانواده ها و جامعه را با مشكلا ت بسياري روبرو خواهد كرد.
زماني كه پرداخت يارانه به اقلا م ضروري و مورد نياز خانواده مانند گوشت و مرغ در چرخه كالاهاي يارانه اي وجود ندارد و در كنار آن پرداخت يارانه به روغن و قند و شكر اختصاص مي يابد، اين سؤال اساسي مطرح مي شود: چرا دولت يارانه به گوشت، مرغ و ماهي كه مي تواند عامل تحرك و انرژي در جامعه شود پرداخت نمي كند؟
مصرف سرانه گوشت درخانوارهاي زير خط فقر و متوسط جامعه به يك تا ۳ كيلوگرم در سال رسيده است. خانم معصومه زندي خانه دار با گلا يه از اين مسئله مي گويد: در سال ۷۱ كوپن مرغ به عنوان يك منبع تغذيه مهم به دلايل نامعلوم از چرخه يارانه حذف و در وهله اول قرار شد كه پرداخت نقدي در ازاي ارايه كوپن مرغ صورت گيرد، ولي اين شيوه تنها يك بار انجام شد و پس از آن ديگر نه خبري از مرغ شد و نه خبري از پول مرغ.
ضروري است مسئولان وزارت بازرگاني با توجه به نكات ذكر شده و نيازهاي اساسي خانواده كالا هايي را به صورت يارانه كالا  برگي پرداخت نمايند كه ما يحتاج ضروري خانواده به شمار مي رود. همچنين دولت و نمايندگان محترم مجلس بايد در بحث هدفمند كردن يارانه ها به اين امر توجه بيشتري نشان دهند و ميزان هدر رفتن يارانه گندم و يارانه بنزين و غيره را كاهش دهند و بخشي از ارقام ميلياردي يارانه ها را به مرغ و ماهي اختصاص دهند.
يارانه ها در ايران از لحاظ روش پرداخت به سه دسته مستقيم نقدي، غير مستقيم و يارانه مستقيم ارزشي تقسيم مي شوند.
يارانه مستقيم نقدي به صورت پرداخت نقدي (مستمري) و به منظور افزايش در آمد خانواده هاي كم درآمد پرداخت مي شود. يارانه غير مستقيم نيز مورد استفاده عموم قرارمي گيرد و به صورت تعيين قيمت كالا و خدمات به ميزان كمتر از قيمت واقعي آن اعمال مي شود (مانند بنزين و گندم) اما يارانه مستقيم ارزشي كه به صورت كالا برگ صورت مي گيرد و موضوع اين بحث بشمار مي رود از طريق اعطاي كالا برگ (كوپن) با ارزش خاص براي هر نفر از خانوارهاي جامعه پرداخت مي شود.
پرداخت يارانه در ايران هر ساله مبالغ هنگفتي از درآمد عمومي كشور را به خود اختصاص داده است به گونه اي كه بر اساس آمار شوراي اقتصاد سال گذشته ۲۵ هزار ميليارد ريال يارانه كالاهاي اساسي پرداخت شده است. براي سال جاري نيز شوراي اقتصاد ميزان پرداخت يارانه كالا و خدمات اساسي را معادل ۲۸ هزار و ۴۳۶ ميليارد و ۷۰۰ ميليون ريال تعيين كرده است كه با هدف پايين نگه داشتن قيمتها بصورت پرداخت ما به التفاوت قيمت واقعي كالا لحاظ شده است.
كالا برگ و تورم 
به نظر مي رسد در كشور ما به دليل وجود تورم دو رقمي (ميانگين ۱۵درصد) كه يكي از مشكلات معيشتي اغلب خانوارهاي جامعه است، كالا برگ و ديگر يارانه ها از اهداف دو دهه گذشته دولت بوده اند تا مرهمي بر مشكل تورم باشند. اما در بسياري از موارد عدم اصلاح قيمتها سبب شده تا پرداخت كالا برگ از سال ها پيش بدون توجيه اقتصادي باشد به گونه اي كه اقشار مرفه رغبت چنداني براي دريافت آن نداشته باشند و تنها اقشار متوسط و كم درآمد جامعه با انگيزه بسيار اقدام به دريافت آن كنند.
شاخص بهاي كالا و خدمات در شهريور ماه امسال نسبت به ماه مشابه سال قبل ۶/۱۴ درصد افزايش داشته همچنين شاخص بهاي كالا و خدمات اساسي در مناطق شهري در ۶ ماهه نخست امسال نسبت به دوره مشابه سال قبل ۸/۱۶ درصد افزايش داشته است و ميزان تورم در ۱۲ ماهه منتهي به شهريور ماه امسال نسبت به سال قبل از آن معادل ۶/۱۶ درصد اعلام شده است.
اين آمارها نشان مي دهد عليرغم افزايش ۳ هزار ميليارد ريالي رقم يارانه ها از سوي دولت و پيگيري سياستهاي انقباضي و انضباط پولي و مالي در برنامه سوم، هنوز راهكار مناسب و كارآمدي براي كاهش تورم تا زير ۵ درصد و تقويت و رونق توليد با هدف افزايش ميزان توليد و كاهش قيمتها ارايه نشده است.
وضعيت اقتصاد نشان مي دهد ركود، بيكاري و تورم در دو دهه گذشته همواره اقتصاد خانواده ها را زير فشار قرار داده و پرداخت يارانه هاي بنزين، نان و ... از سوي دولت، دردي از اقتصاد خانواده ها دوا نكرده است. اين يارانه ها درست هدف گيري نشده و خانوارهاي آسيب پذير به اندازه كافي از آن بهره نمي برند.
نازنين نوري كه كارمند يك شركت خصوصي است در اين زمينه مي گويد: دولت ساليانه هزاران ميليارد ريال را به صورت يارانه غير مستقيم جهت بهبود قدرت خريد مردم پرداخت مي نمايد. اما اگر باگراني و افزايش قيمتها به هر شكل ممكن مبارزه كند مطمئنا خانواده ها نياز به دريافت يارانه نخواهند داشت.وي مي افزايد: مردم و دولت از توزيع نامناسب يارانه ها ناخشنودند و اگر پرداخت يارانه حذف شود و به افزايش توليد و كاهش قيمت كالاهاي مورد نياز خانواده كمك شود مطمئنا مردم راضي تر خواهند بود. زيرا بعضي از يارانه ها مانند يارانه بنزين براي بخشي اندك از جامعه است كه شنيده مي شود بخشي از آن نيز به دليل ارزاني توسط سود جويان به كشورهاي همسايه قاچاق مي شود در حالي كه يارانه بنزين حق خانوارهاي كم درآمد است و نبايد به صورت سوخت ماشين هاي گران قيمت و پر مصرف از بين برود.
در شرايطي كه سبد هزينه خانوارهاي فقير و متوسط شهري را كالاهاي معيشتي، مسكن، آموزش و غيره تشكيل داده بايد راهكارهاي كاهش قيمت آنها مورد توجه قرار گيرد تا تورم كنترل شود و دولت شاهد كاهش ميزان پرداخت يارانه ها باشد.
ضروري است دست اندركاران در پي ايجاد انعطاف در بازار كالاهاي معيشتي باشند و با سياست از افزايش قيمت كالا جلوگيري كنند.
دولت بايد به جاي تزريق يارانه هاي كلان به جامعه، قيمت گذاري و كنترلهاي غير كار آمد، زمينه كاهش هزينه هاي توليد و شفاف قيمتها و اطلاع رساني در بازار كالاهاي مصرفي را فراهم آورد تا اقتصاد خانواده ها بيش از اين زير فشار قرار نگيرد و چشم مردم به انتظار دريافت كالا برگ و يارانه هاي ديگر نباشد.
نقش مردم 
اجراي موفقيتآميز طرح استفاده از كارت هوشمند در مرحله سيزدهم توزيع كالا  برگ بستگي به ميزان اطلا عات و مشاركت مردم دارد. مردم بايد اطلا عات درست به ستاد اقتصادي بدهند تا كارت هوشمند، توزيع شود. همچنين برنامه ريزي صحيح براي توزيع دستگاه كارت خوان به فروشگاهها و ارائه خدمات در اين خصوص ضروري است.
از ديگر سو ستاد بسيج اقتصادي بايد با اطلا ع رساني مستمر و مفيد از طريق راديو، تلويزيون و روزنامه مردم را آگاه كند تا فرم ها را درست پر كنند.
برخي كارشناسان معتقدند: عرضه كارت هاي هوشمند به همه خانواده ها دولت را در صورت اجراي طرح هدفمند كردن يارانه ها كمك خواهد كرد. اين كارت ها قابل شارژ خواهند بود و در صورت هر نوع حمايتي از خانوارهاي كم درآمد و متوسط مي توان از آنها به عنوان ابزاري كارآمد و سريع در مواقع بحراني و همچنين راهكاري در جهت حمايت از اقشار آسيب پذير و عامه مردم استفاده كرد.
محمود علوي، كارشناس اقتصادي مي گويد: اگر در سال هاي آينده، طرح هدفمند كردن يارانه ها و بحث واقعي كردن قيمت فرآورده هاي نفتي و بنزين به نتيجه برسد دولت در جهت تخصيص بهينه درآمد و هزينه جامعه و هدايت درست يارانه ها در جهت كمك به شهروندان و افزايش كارايي مي تواند از كارت هوشمند به عنوان ابزاري به موقع، سريع و كارآمد بهره ببرد و بحران ها و ناكارآمدي هاي اجتماعي را رفع كند.
خانواده ها براي گرفتن كوپن در مرحله دوازدهم چه كنند؟
به گفته مسئولا ن ستاد بسيج اقتصادي علت تاخير توزيع كالا  برگ مرحله دوازدهم در مناطق شهري، ايجاد يك بانك اطلا عاتي براي جمعآوري اطلا عات لا زم جهت صدور كارت هوشمند در مرحله سيزدهم است. متقاضيان دريافت كالا  برگ مرحله دوازدهم ملزم به تكميل فرم درخواست هستند. در اين زمينه براي اطلا ع كافي شهروندان نكات ضروري براي تكميل فرم درخواست توضيح داده شده كه به قرار زير است.
۱- سركوپن مرحله يازدهم؛ ( اشخاصي كه سركوپن خود را گم كرده اند مي توانند با مراجعه به دفاتر پستي و يا ادارات بازرگاني مناطق سركوپن دريافت نمايند) كسب اطلاع در اين زمينه از طريق تماس با شماره ۸۸۰۰۱۸۱ ميسر است.
۲- كد پستي ۱۰ رقمي؛ روي قبض تلفن كد پستي هر خانه قيد شده است و خانواده هايي كه تلفن ندارند مي توانند با تماس تلفني با شماره ۱۴۰، از كد پستي ۱۰ رقمي خود آگاه شوند.
۳- شماره ملي؛ در ستون نوزدهم فرم درخواست كالا برگ قيد شماره كد ملي ضروري است. شهرونداني كه از شماره ملي خود آگاهي ندارند مي توانند جهت اطلاع از آن با تلفن گوياي سازمان ثبت احوال كشور ۶۷۰۷۱۳۵ تماس بگيرند. احيانا اگر موفق به اطلا ع از شماره ملي خود نشديد مي توانيد با تكميل فرم درخواست كارت ابلا غ كد ملي و ارسال آن از شماره ملي خود آگاهي يابيد.
۴- پرداخت ۳۰۰۰ ريال براي هر نفر؛ ( ۳۰۰ تومان براي هر نفر ) ضروري است كه آن هم مختص ستاد بسيج اقتصادي مي باشد و غير از آن هيچگونه هزينه ديگري دريافت نخواهد شد.
۵-دريافت كارت ها؛ فرم درخواست كالا  برگ مرحله دوازدهم توسط ماموران اداره پست به صورت رايگان به درب منازل آورده مي شود. خانواده ها با تكميل فرم به صورت ذكر شده و مراجعه به ادارات پست مي توانند كالا  برگ هاي مرحله دوازدهم شهري را دريافت كنند. همچنين شماره تلفن ۷۴۹۸۴۵۰ در اين زمينه به صورت شبانه روزي پاسخگوي سؤالا ت شهروندان است.