Hamshahri Newspaper

نرگس درخشاني
در حالي كه از وضعيت مجموعه كتابخانه هاي دانشگاهي كشور اطلاعات موثق و جامعي در دست نيست و احتمالاً متوليان امور دانشگاههاي كشور، خود نيز از اعداد و ارقام مربوط به تعداد كتابها، نشريات و ژورنال هاي موجود در گنجينه كتابخانه هاي دانشگاهي تقريباً بي خبرند، پژوهشگران، استادان و دانشجويان با كاستي ها و كمبودهاي منابع اطلاعاتي به توليد علم، تحقيق و تتبع دل خوش داشته اند.
محدوديت اعتبارات خريد منابع كتابخانه اي از سوي دانشگاهها، فقدان سيستم نظارتي قوي بر مديريت، اداره و توسعه كتابخانه ها و بي ثباتي در سياست هاي خريد كتاب و نشريات داخلي و خارجي طي سالهاي گذشته موجب شده تا بسياري از دانشگاههاي كشور در ارائه خدمات مناسب، به روز و به موقع كتابخانه اي به مراجعان خود ناتوان و كم توان باشند. نظر به نقش منابع اطلاعاتي و كتابخانه اي در رشد علمي دانشجويان، دانشگاهيان و توليدات علمي و سطح آموزشي دانشگاههاي كشور، بر آن شديم تا وضعيت موجود كتابخانه هاي دانشگاهي و كيفيت خدمات رساني و ميزان كاربري آنها را از نگاه تني چند از اساتيد دانشگاهي و دانشجويان رشته هاي گوناگون ترسيم كنيم.
سرويس دهي نامناسب، عدم حضور متخصصين در كتابخانه ها، تخصيص اعتباري بسيار ناچيز براي امور پژوهشي و تحقيقاتي و مديريت ضعيف همگي بهانه هايي است كه مي تواند به زعم بسياري از استادان و متخصصان، كتابخانه را تنها به عنوان يك قرائت خانه در دانشگاهها معرفي كند.
طي نظرخواهي از حدود ۳۰ نفر از دانشجويان، پژوهشگران و اساتيد دانشگاههاي مختلف در خصوص وضعيت كتابخانه هاي دانشگاهي، تعدادي از آنان، تدريس اساتيد را به حدي مي ديدند كه استفاده از منابع ديگر براي قبولي از چند صفحه جزوه لازم نبوده است.
تعداد ديگري از دانشجويان در مقاطع بالاتر، ضعف كتابخانه دانشگاههاي خود را، مرتبط نبودن آنها با يكديگر و ديگر كتابخانه هاي معتبر بين المللي ذكر كردند.
اساتيد برجسته دانشگاهي نيز به تشريح مشكلات موجود در سيستم كتابخانه هاي كشور پرداخته و كاهش اعتبارات براي خريد كتاب را مهمترين عامل ايجاد شكاف ميان دانشگاههاي ما و استانداردهاي جهاني دانستند.
وجود بيش از سيصد وشصت هزار جلد كتاب فارسي و غيرفارسي در بزرگترين كتابخانه مركزي تحت عنوان كتابخانه مركزي دانشگاه تهران، سبب نمي شود كه كاستي هاي دنياي كتاب به دانشجويان رخ نشان ندهد.
حضور دانشجويان دانشگاههاي مختلف از آزاد گرفته تا دولتي در اين كتابخانه به عنوان مرجع و پاسخ نگرفتن آنها يا به جرم اجنبي بودن و يا كمبود منابع، خود گوياي فاصله عميق ميان كتابخانه هاي كشور و داده هاي روز خواهد بود.
يكي از مسئولين اسبق كتابخانه ملي، استانداردهاي جهاني در نسبت ميان دانشجو و كتاب را، يك نسخه از هر كتاب به ازاي ده نفر اعلام مي كند.
خانم دكتر بهزادي، كادر علمي مناسب، نيروي انساني، فضاي مناسب و منابع اطلاعاتي را نيز از شاخص هاي استانداردهاي جهاني براي كتابخانه هاي دانشگاهي ذكر كرده و مي گويد: اعلام ميزان شكاف ميان كتابخانه هاي دانشگاهي كشور و استانداردهاي بين المللي، نياز به تحقيق و پژوهش بيشتري دارد. وي اضافه مي كند: پايان نامه ها و تحقيقات بسياري در خصوص رضايتمندي و استفاده از كتابخانه ها انجام شده است ولي به طور قطع نمي توان آماري در خصوص ميزان استقبال و ارائه منابع جديد در اين مراكز ارائه داد.
حسن ولي بيگي، دانشجوي علوم اقتصاد دانشگاه تهران در مقطع كارشناسي ارشد، ايجاد يك شبكه ارزي محدود براي ورود كتاب به كشور را از دلايل ضعف منابع كتابخانه هاي دانشگاهي ذكر كرده و با تأكيد بر لزوم تجهيز كتابخانه هاي دانشگاههاي معتبر مي گويد: در صورت تخصيص اعتبار جهت تهيه منابع جديد كتابخانه اي نظير، مجلات بين المللي، كتب ايراني و خارجي، شكاف ايجاد شده ميان دانشجويان و كتابخانه ها كمتر خواهد شد.
اين پژوهشگر منتخب مي گويد: با الكترونيكي شدن منابع كتابخانه اي و دسترسي آسانتر مشتاقان به ابزار پژوهشي، ميزان استقبال دانشجويان از كتابخانه ها بيشتر خواهد شد و كشور به سمت يك جامعه محقق پرور پيش خواهد رفت.
*كاظم فرهادي، دانشجوي دكتراي دانشكده مديريت و برنامه ريزي دانشگاه تهران مي گويد: كتاب، اينترنت و پايگاههاي اطلاع رساني به عنوان ابزارهاي كاري يك پژوهشگر نيازمند رونق بيشتري هستند و در صورت افزايش متخصصين در رشته كتابداري، كاستي هاي كتابخانه هاي دانشگاهي مرتفع خواهد شد.
وي، راه اندازي شبكه هاي اطلاع رساني منسجم و مرتبط ميان كتابخانه هاي دانشگاههاي كشور را گامي مؤثر در جهت كاهش هزينه و وقت محققين مي داند.
* رئيس كتابخانه دانشگاه تربيت معلم، اين دانشگاه را با ۸۰ سال سابقه از قديمي ترين دانشگاههاي كشور ذكر كرده مي گويد: باعث تأسف است كه در سال جاري با كاهش بودجه تخصيصي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، كتابخانه اين دانشگاه و ديگر مراكز هم سطح، دچار مشكل خريد كتاب شوند.
دكتر بهادر باقري مي افزايد: بودجه تخمين زده شده براي سرانه سالانه خريد كتاب، ۲۴۰ هزار ميليون تومان بوده كه با كاهش اعتبارات خاص خريد كتاب، به ۱۰۰ هزار ميليون تومان رسيده است. وي نظام مند نبودن كتابخانه هاي دانشگاهي را از دلايل ضعف اين مراكز عنوان كرده و مي افزايد: در سال هاي گذشته تنها يك سوم از بودجه خريد كتاب توسط كتابخانه ها پرداخت و مابقي آن توسط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تأمين مي شد ولي در حاضر تمامي بودجه خريد كتاب به عهده كتابخانه ها گذاشته شده است. باقري، نامناسب بودن فضاي كتابخواني و پراكنده بودن بخش هاي مختلف كتابخانه را يكي از عوامل مختلف آن مي داند.
* آرش تاجيك، دانشجوي مكانيك و پژوهشگر برگزيده كشور با اشاره به بايدها و نبايدهاي عضويت در كتابخانه ها و بروكراسي حاكم مي گويد: طرح «قدير» (طرح استفاده از تمام كتابخانه هاي مركزي دانشگاههاي كشور) براي مقاطع كارشناسي ارشد و بالاتر قابل دسترسي است و ديگر محققين امكان استفاده از منابع را نخواهند داشت.
* دكتر داوود رهبر، دكتراي عمران- محيط زيست از دانشگاه سالفورد انگلستان، سير طولاني مراحل تأليف تا چاپ و انتشار يك كتاب را سبب از بين رفتن اطلاعات جديد آنان مي داند و مي گويد: در فناوري هاي تخصصي چاپ و انتشار كتاب، كتابهايي موفق بوده اند كه در كمترين زمان پس از تأليف به دست مراجع برسند. اين روند طولاني و همچنين كمبود اعتبارات مالي در جهت تهيه كتب خارجي مي تواند مؤثرترين عوامل ضعف كتابخانه هاي دانشگاهي كشور باشد.
وي به دو ديدگاه درخصوص ضعف هاي كتابخانه هاي كشور اشاره كرده معتقد است: دسترسي نداشتن دانشجو به منابع معرفي شده و عدم قدرت خريد آنان در كنار بودجه بسيار كم براي تهيه كتابهاي فوق، سبب بي رونقي كلاسهاي درس شده است.
دكتر رهبر، ارائه تسهيلات ويژه را در امر تحقيق و پژوهشي و كتابخانه هاي كشور را بسيار ضروري ذكر كرده مي افزايد: به موازات چنين برنامه اي استاد و دانشجو با دسترسي آسان به منابع جديد اطلاعاتي سعي در مطابق كردن دانسته هاي خويش با دانشگاههاي معتبر دنيا خواهند كرد.
دكتر صادق زيبا كلام، معتقد است: مجموعه اي از عوامل نظير عدم علاقه مندي مسئولين كتابخانه ها به امور كتابداري و جاي گرفتن آنها در هيبت يك كارمند تا كتابدار، سبب شده است كه ميزان استقبال و استفاده از آنان در سطح نازلي قرار گيرد. وي خاطرنشان مي كند: علاوه بر تغيير ديدگاه كتابخواني در كشور، كتابداران نبايد به دانشجو به چشم يك ارباب رجوع نگاه كنند.
اين استاد دانشگاه تصريح مي كند: تا زماني كه استفاده از كتابخانه هاي مركزي دانشگاه ها منوط به زمان و شرايط خاصي باشد، نمي توان ارتقاء سطح علمي فارغ التحصيلان را انتظار داشت. وي تأكيد مي كند: كتابخانه مركزي دانشگاه تهران به قرائت خانه بيشتر از يك پايگاه اطلاع رساني شباهت دارد.
زيبا كلام، با اشاره به كمبود اعتبارات براي خريد كتب خارجي مي افزايد: صف هاي طولاني براي تكثير جزوات جاي خود را به نشستن پشت ميزهاي كتابخانه داده است.
وي پايين بودن وضعيت كتابخانه هاي دانشگاه آزاد اسلامي را از دلايل هجوم دانشجويان مقاطع تكميلي اين دانشگاه به كتابخانه مركزي عنوان كرده، مي گويد: حضور دانشجويان ديگر دانشگاه ها در كتابخانه هاي مركزي به خصوص دانشگاه تهران سبب شده است تا كادر كتابخانه اي برخورد نامناسبي با اين گروه داشته باشند.
* بيژن عباسي آرند، دانشجوي مهندسي برق دانشگاه تربيت مدرس معتقد است: سايت هاي اينترنتي براي تحقيق در اين رشته مؤثر خواهد بود.
وي از كامل نبودن كتاب هاي اين رشته در كتابخانه ها، اظهار نارضايتي كرده و مي گويد: تعداد زيادي از كتب در اين رشته وجود دارد كه استفاده از آنها مستلزم قدرت خريد بسيار بالايي است.
* دكتر فرهاد شهبازي يكي از اساتيد دانشگاه صنعتي اصفهان از ضعف منابع جديد الكترونيكي در كتابخانه ها اظهار نارضايتي كرده و مي گويد: كتابخانه دانشگاه هاي تهران در سطح بالاتري از شهرستان ها قرار دارند و اين درحالي است كه كاهش بودجه اختصاص يافته از طرف وزارت علوم، تحقيقات و فناوري مشكلات فراواني را براي كتابخانه ها ايجاد كرده است.
دكتر شهبازي، سرويس دهي مناسب يك كتابخانه را اعم از بايگاني كامپيوتري، شبكه منظم ارتباطي و تعدد نسخه هايي از يك نوع كتاب، ضروري اعلام كرده و مي گويد: مديريت خوب در كنار بودجه مناسب مي تواند شكاف ميان كتابخانه هاي ايران و دانشگاه هاي معتبر دنيا را كمتر نمايد.