عباس اسدي
... مويه هاي جوان در گوشه اي از رواق به گوش مي رسد. او براي مادر پيرش كه در بيمارستان دي بستري است دست به دعا برداشته و گويا آخرين منزل را پيدا كرده و دل به معشوق سپرده است. در آن سوي رواق دختران و پسران در قرائت خانه سرگرم مطالعه اند و كمي آن سوتر پيرمردي تن به سرم قندي- نمكي سپرده و بر بستر درمان آرميده است. بازار خريد و فروش نوارهاي مذهبي و كتب فرهنگي در ضلع شرقي محوطه گرم و رفت و آمد بانوان و آقايان از سه درب ورودي و خروجي به چشم مي خورد. فرياد شاگرد مغازه ماهي و ميوه فروشي تا نزديكي هاي گلدسته هاي برافراشته به گوش مي رسد و البته در ميان جمعيت مشتاق و دلداده گم مي شود. برف دامنه هاي جنوبي البرز را پوشانده و گرماي عشق و ارادت و اخلاص و يكتا پرستي در محوطه و رواق ها، سردي زمستان را به كناري زده است. اينجا امام زاده صالح واقع در سرپل تجريش است، امام زاده اي كه كانون معنوي دلدادگان و ساكنان نه شميران كه كلان شهر تهران است.
* طرح توسعه امام زاده صالح با حفظ بافت تاريخي و معماري سنتي، پاسخگوي سيل روزافزون مشتاقان اين آستان است
* امام زاده صالح تجريش اكنون رويكرد اجتماعي و فرهنگي يافته به طوري كه در كنار بقعه آرزومندان، كتابخانه، مراكز امداد پزشكي و فروشگاه عرضه محصولات فرهنگي نيز افزوده شده است
اماكن مذهبي كه با تكيه بر باورها و اعتقادات مردم در هر گوشه اي از كشور و شهر بزرگ تهران، كانون جذب عاشقان و دلدادگان اهل بيت عصمت و طهارت است و از گذشته هاي دور منزلگاه و ميعاد بندگان و باورمندان اين مرز و بوم بوده است در گذر زمان و به تناسب تغيير شرايط اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي به پايگاه اجتماعي تبديل شده اند به گونه اي كه انقلاب اسلامي ايران كه در ۲۲ بهمن ۵۷ به ثمر نشست هسته هاي اوليه اينگونه حركت ها و فعاليت هاي اجتماعي از اين مراكز شكل گرفت و اكنون نيز به جرأت مي توان اذعان كرد كه باز همين اماكن، قدرت بسيج توده هاي مردم را براي فعاليت هاي اجتماعي و فرهنگي دارا هستند. برپايي انتخابات در مساجد و اماكن مذهبي، فعاليت هاي اجتماعي و فرهنگي نيروي مقاومت بسيج در مساجد، جذب كمك هاي مردمي براي حوادث غيرمترقبه از جمله سيل و زلزله، اعزام نيروهاي داوطلب از طريق مساجد در زمان جنگ همه و همه نشان مي دهد نخست مساجد و اماكن مذهبي كانون هاي اعتماد و اعتبار مردم هستند و از ديگر سو كاركرد اين تشكيلات در گذر زمان علاوه بر مسائل اعتقادي و مذهبي رويكرد اجتماعي و فرهنگي يافته است.
كانون معنوي شميران
امام زاده صالح (ع) تجريش از مكان هايي است كه از چند سال پيش علاوه بر اين كه ميعاد مشتاقان، دلدادگان و باورمندان است، به فعاليت هاي زيربنايي براي جذب گروه هاي جوانان و مشاركت آنها همت كرده است.
سيد محمد حسين فرزان مهر معاون آستانه امام زاده صالح در اين باره مي گويد: امكانات و خدمات پيشين در امام زاده پاسخگوي شمار روز افزون جمعيتي كه به اين مكان مذهبي مراجعه مي كنند نيست، به طوري كه هم اكنون روزهاي عادي ۲۰ هزار نفر و در روزهاي تعطيل و مراسم ويژه ۶۰ هزار نفر به اين مكان مراجعه مي كنند. مراجعه پرشمار ارادتمندان ما را بر آن داشته است تا به طرح توسعه حرم امام زاده صالح با حفظ بافت تاريخي و معماري سنتي آن همت كنيم.
وي مي افزايد: به رغم آن كه امام زاده از چهار سو در محاصره توقفگاه اتوبوس، بازار سرپوشيده و ملك شخصي و مسكوني افراد قرار گرفته توانسته ايم از اسفند ماه سال گذشته تا كنون زيربناي رواق هاي ويژه خانم ها و آقايان را از ۱۳۹۵ مترمربع به ۲۳۵۸ مترمربع افزايش دهيم، بدون آن كه به بقعه و گنبد قديمي امام زاده آسيبي برسد.
فرزان مهر اعتبارات طرح توسعه را دو ميليارد تومان اعلام مي كند و مي گويد: تمام اين اعتبارات و هزينه ها براي طرح توسعه حرم امام زاده صالح از ناحيه نذورات مردم تأمين مي شود.
معاون آستانه حضرت امام زاده صالح راه اندازي واحد كتابفروشي و تكثير نوار و محصولات مذهبي و فرهنگي را از جمله فعاليت هاي فرهنگي امام زاده برمي شمرد و مي گويد: علاوه بر اين، كتابخانه اي با دو سالن قرائتخانه ويژه بانوان و آقايان در دست بهره برداري است كه با ۱۷ هزار جلد كتاب هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعد از ظهر پذيراي دانشجويان و جوانان علاقه مند به مطالعه و كتابخواني است.
فرزان مهر فعاليت و راه اندازي واحد امداد پزشكي در مجاورت حرم آستانه را پاسخگويي به نيازهاي روز زوار و مقتضيات زمان مي داند و مي گويد: ترافيك و ازدحام محدوده امام زاده صالح به قدري زياد است كه اگر زائري حين زيارت و مويه در اطراف ضريح نياز به كمك اورژانسي داشته باشد، در عمل چنين امكاني در گذشته به سرعت فراهم نبود و چه بسا مشكلاتي را براي زوار فراهم مي آورد. اما اكنون واحد امداد پزشكي در دو شيفت صبح و عصر با حضور پزشكان خانم و آقا فعال شده اند تا در مواقع اورژانسي بتوانيم خدمات مورد نياز آنها را تأمين كنيم.
معاون آستانه امام زاده صالح تجريش گفت:«راه اندازي واحد اطعام به مستمندان با عنوان سفره خانه، و كمك مالي در شرايط اضطراري با مطالعه به در راه ماندگان از اقدامات اين آستانه است تا زائران و مشتاقان كه با اخلاص به اين بارگاه مي آيند، حاجت و نياز خود را در بخش هاي مادي و معنوي برگيرند.»
امام زاده صالح تهران با استناد به آمار در رديف امام زاده هايي است كه بيش از ساير اماكن مذهبي پذيراي زوار ارادتمند است. به گفته ظريفي هويت تاريخي - مذهبي شميران در امام زاده صالح جاي گرفته است.
خيل بي شمار جمعيت كه رو به آستان امام زاده صالح دارند، نسبت اين حضرت را با امامان معصوم معتبر و مستند مي دانند.
گفت وگو با مردم
هر ساعتي از شبانه روز از نماز صبح تا ۱۱ شب اگر به امامزاده صالح برويد شماري از مشتاقان به چشم مي خورند كه براي زيارت و درددل با معبود اين فضاي عطرآگين را انتخاب كرده اند، به هر كدام از بانوان و آقايان كه مراجعه كني از يك آرامش روحي در اين مكان سخن مي گويد. پيمان عالم خاني جوان دانشجو در يكي از رواق ها فضايي را انتخاب كرده، دست به دعا برداشته و مي گويد: وقتي به امام زاده صالح مي آيم آنچنان آرامشي به درونم راه مي يابد كه براي چند روز بيمه هستم. اكنون كه اينجايم خود را براي آرامش قبل از امتحان فردا آماده مي كنم. امامزاده صالح را براي تسكين آرامش از دو جهت انتخاب كرده ام، اول اينكه در اين فضا با معبودم خلوت مي كنم و پس از آن راهي سالن قرائتخانه امام زاده مي شوم تا فارغ از هياهوي كاذب موجود در شهر به مطالعه كتاب هاي امتحاني بپردازم.
بانوي ديگري از خطه خراسان در محوطه باز امامزاده صالح مي گويد: دو ماه پيش كه توفيق يافتم به زيارت امام هشتم نائل شوم، نذر كردم خدا به من سلامتي بدهد تا بتوانم بارگاه برادر بزرگوارش را در تهران زيارت كنم. اين توفيق و عنايت الهي نصيبم شده و اميدوارم بتوانم سال ديگر كه به ديدن فرزندانم در تهران مي آيم، توفيق زيارت اين بارگاه را داشته باشم.
زهرا داوري دانش آموز يكي از دبيرستان هاي شميران در محوطه امامزاده صالح مي گويد: نذر كرده بودم اگر در امتحان خود موفق شوم، بيايم در پاي ضريح امام زاده صالح از خداي خودم تشكر و قدرداني كنم، با دو تا از دوستانم امروز عصر به امام زاده آمده ايم تا سلامتي پدر و مادرمان را از خدا طلب كنيم و از پروردگار بخشنده بخواهيم ما را در امور تحصيلي موفق بدارد. وي مي افزايد: كار خوبي كه در بدو ورود به امامزاده مشاهده كرديم اينكه چادرهاي رنگي اتو شده تحويل ما دادند كه چند سال قبل كه به اينجا آمديم برخي از خانم هاي مانتويي را مي ديدم كه فقط به خاطر استفاده چندباره خانم ها از يك چادر، رغبت نمي كردند كه براي بار چندم از آن استفاده كنند. به همين خاطر در عمل يك سري زوار از زيارت بارگاه امامزاده صالح محروم مي شدند اما اكنون گويا به سرعت چادرها پس از يك بار مصرف به بخش خشكشوئي سپرده مي شود و سپس اتو شده در اختيار زائران قرار مي گيرد.
مجتبي فراهاني از مغازه داران اطراف امام زاده صالح در حين زيارت مي گويد: سال گذشته همسر بنده به اتفاق فرزندانم در روز چهار شنبه كه معمولاً شلوغ تر است به امام زاده آمدند و در كيف دستي اش كه مبلغي پول نقد بود به سرقت رفت، به مسئولان آستانه كه مراجعه كردم در جواب گفتند بايد پول خود را به صندوق امانات مي سپردند، چرا كه در روزهاي شلوغ و پرازدحام، افراد سودجو از اين فرصت استفاده كرده و جيب و كيف مردم به ويژه خانم ها را در اطراف ضريح مي زنند.
وي اضافه كرد: ضرورت دارد مردم براي آنكه گرفتار اين گونه افراد شياد نشوند پول و اشياي قيمتي خود را به صندوق امانات امام زاده صالح بسپارند.
امام زاده صالح
حضرت امام زاده صالح(ع) فرزند امام هفتم شيعيان امام موسي ابن جعفر (ع) و برادر امام رضا (ع) است.
در زمان حكومت بني عباس مأمون به قصد فريب دادن مردم و موجه جلوه دادن دستگاه حكومت عباسي حضرت امام رضا(ع) را به عنوان وليعهدي به طوس دعوت كرد. متعاقب اين امر و عزيمت حضرت رضا(ع) خاندان و منسوبين حضرت كه در مدينه و بغداد ساكن بودند به قصد زيارت و التزام در ركاب حضرت به سوي ايران حركت كردند.
از جمله كاروان هايي كه به جانب ايران حركت كرد، كارواني بود كه حضرت امام زاده صالح(ع) و تني چند از برادران بزرگوارشان در آن بودند و از بغداد به قصد ايران حركت كرده بودند.
مأمون حاكم عباسي، زماني كه از حركت كاروان هاي خاندان اهل بيت (ع) مطلع شد به عمال خود نوشت: چون نامه من به شما رسيد دمار از بوترابيان درآوريد و اين دستور در زماني صادر شد كه كاروان حضرت صالح(ع) و همراهان به نواحي «كره رود» در ساوجبلاغ رسيده بودند. سپس عمال حكومتي و دشمنان اهل بيت به ايشان هجوم آوردند و جمع زيادي از اهل كاروان را به شهادت رساندند و چون شب هنگام رسيد كاروان متلاشي شد و آنها كه باقي مانده بودند هر يك به سويي نهادند و از آن جمله حضرت صالح از محل درگيري رو به جانب شميران نهاد و چون به محل تجريش رسيدند توسط عمال حكومتي در كنارنهري جاري و درختي كهنسال به شهادت رسيدند و در روايت ديگر در باب شهادت حضرت صالح آمده است كه شخصي به نام حسن بهبهاني حضرت صالح را تعقيب كرده و چون حضرت به محل تجريش رسيدند ايشان را شهيد كردند.
بعد از شهادت ايشان مدفن مباركشان زيارتگاه علاقه مندان به خاندان عصمت و طهارت شد. براي نخستين بار در قرن هفتم و هشتم هجري براي مدفن مقدسشان گنبد و بارگاه ساخته شد كه اين بنا در طي سال هاي متمادي با حفظ بناي قديمي و هويت معماري تاريخي بارها تجديدو ترميم شد و هم اكنون طرح توسعه رواق هاي آن در بخش هاي مردان و زنان در دست اقدام است كه به زودي به بهره برداري مي رسد.