Hamshahri Newspaper

سمانه بامشاد
زير ذره بين
وقتي شبكه تلويزيوني الجزيره در افغانستان و عراق توانست صداي مظلوميت مردم را انعكاس دهد، مورد خشم آمريكايي ها قرار گرفت، بنابراين بمباران دفاتر شبكه تلويزيوني الجزيره در كابل و بغداد هم ناشي از اين عصبانيت آمريكايي ها بود
اشاره: راه اندازي شبكه تلويزيوني الجزيره در سال ۱۹۹۶ ميلادي، افق هاي جديدي را در ميان مخاطبان ميليوني ساكت عرب گشود. سال ها بود كه شبكه هاي تلويزيوني عرب به يمن حمايت هاي دولتي توانسته بودند تحميق توده هاي عربي را تعميق بخشند، اما با شكل گيري اين شبكه تلويزيوني در كشور قطر، روايت جديدي از اطلاع رساني در ميان دولتمردان سياسي عرب، روشنفكران و مخاطبان عادي شكل گرفت و اين گونه بود كه رسانه هاي گروهي آمريكايي و اروپايي نيز انحصار خبري خود را در ميان كشورهاي منطقه از دست دادند. به همين خاطر بايد گفت راه اندازي شبكه تلويزيوني الجزيره براي تمامي انحصار طلبان خبري جهاني، كابوسي واقعي بود.
تجربه بمباران دفتر تلويزيوني الجزيره در كابل و بغداد توسط آمريكايي ها نشان داد كه آنها چقدر از راه اندازي چنين شبكه تلويزيوني در منطقه خشمناك هستند.
براي ارزيابي از فراز و نشيب شكل گيري اين شبكه تلويزيوني، رويكرد آن در طول دو جنگ اخير منطقه و ساير موارد مرتبط با اين شبكه، گفتگويي را با محمد حسن بحراني، خبرنگار عراقي تلويزيون الجزيره در تهران انجام داديم كه در پي مي آيد. لازم است گفته شود كه سعي بر اين بود كه با مسئول دفتر تلويزيوني الجزيره اين گفتگو صورت گيرد كه به خاطر عدم حضور او در ايران اين گفتگو امكان پذير نشد، معاون وي نيز طي هر بار تماس تلفني، معاونت خود در دفتر شبكه تلويزيوني الجزيره را تكذيب كرد!
* شبكه الجزيره براساس چه نيازي در قطر شكل گرفت؟
- دولت قطر با روي كار آمدن امير جديد قطر(شيخ حمد) در سال ۱۹۹۵ ميلادي و تحولات سياسي كشور قطر، به ناچار شبكه ماهواره اي الجزيره را راه اندازي كرد. بدين ترتيب كشور قطر كه شايد از نگاه گروه زيادي از مردم جهان و منطقه شناخته شده نبود، جايگاه خاصي را در بين توده هاي مردم جهان پيدا كرد. البته نبايد كتمان كرد مهمترين فايده آن از نظر تبليغاتي، افزايش جايگاه سياسي و اجتماعي كشور قطر در منطقه و جهان بود.
* آيا شبكه تلويزيوني الجزيره الگوي غربي، سي.ان.ان. يا بي.بي.سي. در منطقه است؟
- بله، شبكه تلويزيوني الجزيره در منطقه خاورميانه از نظر شبكه ماهواره اي بدون رقيب است، اما سي.ان.ان. شبكه ماهواره اي جهاني است، الجزيره به عنوان يك شبكه اطلاع رساني، هم اينك در صدر شبكه هاي تلويزيوني منطقه قرار دارد. به عبارت ديگر بين شبكه تلويزيوني الجزيره و شبكه هاي تلويزيوني منطقه فاصله زيادي وجود دارد.
* الجزيره در طول دو جنگ اخير منطقه به هواداري از طالبان و صدام اشتهار يافته بود. نظر شما چيست؟
- موضوع جنگ اخير در عراق و افغانستان تفاوت چشمگيري با هم دارند و هر كدام بايد به طور مستقل مورد بحث قرار گيرند. موضع گيري شبكه تلويزيوني الجزيره در افغانستان، يك واقعيت ملموس بود. چرا كه تا قبل از سقوط رژيم طالبان در افغانستان، تنها شبكه تلويزيوني ماهواره اي در كابل تنها دفتر اين شبكه بود و اتفاقاً اين پرسش به طور مكرر مطرح شده كه چرا الجزيره در افغانستان تنها ماند؟
در پاسخ به اين پرسش، مي توان اين گونه گفت كه در رژيم طالبان، چون باور اين بود كه كار و يا نگاه به تلويزيون حرام است، لذا به هيچ كس اجازه ندادند كه در افغانستان كار خبري بكند و اين مسئله به قبل از جنگ افغانستان برمي گردد.
به هر حال از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ ميلادي يعني دو سال قبل از جنگ در افغانستان، دفتر شبكه تلويزيوني الجزيره در كابل مستقر بود و اتفاقاً شبكه تلويزيوني سي.ان.ان هم در افغانستان دفتر خود را داير كرده بود. ولي قبل از وقوع ۱۱ سپتامبر، شبكه تلويزيوني سي.ان.ان دفتر خود را در كابل تعطيل كرد و فقط دفتر تلويزيوني الجزيره به عنوان تنها رسانه فراگير جهاني در افغانستان باقي ماند.
بديهي است وقتي يك مؤسسه اطلاع رساني يا خبرپراكني، دفتري را در كشوري احداث مي كند، بايد روابط دوستانه اي نيز با مسئولان رسمي آن كشور برقرار كند، بنابراين مسئله مهمي كه حائز اهميت است، اين كه وقتي رژيم طالبان متوجه شدند كه تمامي رسانه هاي منطقه اي و جهاني كار خود را در كابل تعطيل كرده اند، لذا تصميم گرفتند كه به دو شبكه تلويزيوني الجزيره و سي.ان.ان مجوز فعاليت بدهند و اين در حالي بود كه برخلاف تعطيلي دفتر سي.ان.ان. شبكه تلويزيوني الجزيره مصمم شد كه كار خود را در كابل دنبال كند.
عليرغم اين تصميم وقتي رويداد ۱۱ سپتامبر در آمريكا اتفاق افتاد، خبرنگار شبكه تلويزيوني الجزيره، در كابل تنها بود و لذا اين خبرنگار به عنوان خبرنگار جهاني در كابل مشهور شد.
البته به باور برخي از سياستمداران در جهان، افرادي كه در شبكه تلويزيوني الجزيره و يا در افغانستان كار مي كردند، كار و گزارش هاي خبري آنها به نوعي در دفاع از طالبان بود، طبيعي است وقتي يك رسانه جهان اسلام در مقابل تجاوزايستادگي مي كند، بي گمان بايد هزينه آن را هم بپردازد. بنابراين قانون، كار خبري شبكه تلويزيوني الجزيره بيشتر در جهت حرفه اي بودن كار است و البته از نظر من اين نوع نگرش ها به الجزيره نوعي تهمت است كه سايرين به اين شبكه اطلاع رساني زده اند. مسلماً كسي كه كار حرفه اي روزنامه نگاري و خبري را دنبال مي كند، اين حقيقت را در مورد شبكه تلويزيوني الجزيره درك مي كند. به هر حال هرخبرنگار حرفه اي در محيط كارش با ديگران، داراي روابطي است و خبرنگاران شبكه تلويزيوني الجزيره نيز بايد اين رابطه كاري را با طالبان برقرار مي كردند، همان طور كه بعدها «تيسر عليوني» خبرنگار الجزيره در كابل را به عنوان عضو القاعده معرفي كردند، ولي بعدها ثابت شدكه اين، اتهامي بيش نيست.
در عراق نيز رفتارها اين گونه بود، هم اينك ما در ميان دولت هاي دموكراتيك كار مي كنيم، لذا طالبان و رژيم صدام حسين هر دو نمادي از ديكتاتوري محض هستند، پس هر خبرنگاري بايد كار خود را به طور حرفه اي انجام دهد.
در بعضي مواقع و يا در اوضاع سياسي بعضي دولت ها، چون آزادي بيان و اطلاعات وجود ندارد، بايد دراين موارد، ملاحظه چنين دولت هايي را نمود. حال اگر بخواهيم اين ملاحظه كاري را به دفاع از آنها تعميم دهيم، دچار اشتباه شده ايم. البته شايد عده اي اين گونه تصور كنند، ولي من اين نگاه را نمي پسندم، چون خود من تبعه عراق هستم و شرايط كار حرفه اي شبكه تلويزيوني الجزيره را در وضعيت پيچيده كشور عراق به خوبي درك مي كنم.
پس شبكه تلويزيوني الجزيره به آنچه اعتقاد دارد حرفه اي بودن روابط و ضوابط و رعايت اصل بي طرفي در هر موضوع خبري است، لذا ما فقط اخبار را به مخاطبان انتقال مي دهيم و نه حمايت از يك نگرش سياسي يا دفاع از يك رژيم سياسي را.
* شبكه تلويزيوني الجزيره چقدر توانسته مخاطبان منطقه خاورميانه را به خود جذب كند؟
- شبكه تلويزيوني الجزيره اولين شبكه خبري فعال در خاورميانه است و براساس آمارهاي موجود و طي نظرسنجي اخير، ۶۹ درصد بينندگان عرب به شبكه تلويزيوني الجزيره توجه دارند و حدود ۳۱ درصد ديگر شبكه هاي تلويزيوني عربي را دنبال مي كنند.
اين شبكه تلويزيوني در برخي از برنامه ها، حدود ۱۰۰ ميليون تماشاگر را با خود همراه دارد، اين برنامه ها اغلب شامل گفتگوهاي تلويزيوني است كه از آن ميان مي توان به برنامه هاي تلويزيوني الحوار المفتوح و بلاحدود اشاره كرد.
* ويژگي انحصاري شبكه خبررساني الجزيره در چه چيزي نهفته است، سرعت انتشار خبر يا انتقال صحيح خبر؟
- يكي از مهم ترين ويژگي شبكه تلويزيوني الجزيره، انتقال اخبار دقيق است. به عنوان مثال از ۷ سال پيش تاكنون، هر خبري كه از ايران مخابره كرده ايم، تا كنون تكذيبيه اي از آن به دست ما نرسيده است.
دومين عامل، سرعت انتشار اخبار است، در جنگ عراق و آمريكا، بينندگان تلويزيوني خود به خوبي مي توانند قضاوت كنند كه شبكه تلويزيوني الجزيره، در صدر شبكه هاي خبري فعال قرارداشت. سومين مسئله بي طرفي در انتشار اخبار است به طور مثال ما از بحران اخير در ايران نيز دهها گزارش خبري و گفتگوي تلفني انعكاس داديم، در تمامي اين گزار شهاي خبري تلاش اين بود كه اين مسئله صرفاً داخلي ايران را به مخاطبان خود پوشش دهيم و هيچ موضع گيري نسبت به اخبار آن نداشتيم.
* چرا آمريكايي ها نسبت به شبكه تلويزيوني الجزيره با بدگماني رفتار مي كنند؟

- علت ناراحتي آمريكا از شبكه تلويزيوني الجزيره كاملاً مشخص است، چون رسانه هاي جهاني قبلاً به نحوي در حيطه قدرت آنها قرار داشت و به عبارت ديگر ۹۰ درصد رسانه هاي گروهي رفتار سياسي و خواست دولتمردان آمريكايي را ديكته مي كردند. علاوه بر آن براي شبكه خبري سي.ان.ان. يك رقيب جهاني پيدا شده بود. همچنين در طول سال هاي اخير آمريكايي ها و انگليسي ها كه انحصار تبليغات سياسي جهان را در اختيار داشتند، با حضور شبكه تلويزيوني الجزيره در جنگ افغانستان احساس كردند كه انحصار خبري و تبليغاتي به نحوي از دستشان خارج شده است و اين شبكه نوپاي تلويزيوني الجزيره بود كه اين كار را با غول هاي رسانه اي آمريكا و انگليس انجام داده بود. در آن زمان شبكه تلويزيوني الجزيره در افغانستان با ۵ سال سابقه به مقابله با انحصار خبري سي.ان.ان شتافته بود. پس حركت تلويزيوني الجزيره به زيان آنها تمام مي شد. به همين خاطر وقتي شبكه تلويزيوني الجزيره در افغانستان و عراق توانست صداي مظلوميت مردم را انعكاس دهد، مورد خشم آمريكايي ها قرار گرفت، بنابراين بمباران دفاتر شبكه تلويزيوني الجزيره در كابل و بغداد هم ناشي از اين عصبانيت آمريكايي ها بود.
* آيا راه اندازي شبكه هاي ديگر تلويزيوني عربي، توانسته مخاطبان شما را جذب كنند؟
- تا حدي، اين مسئله شايد تا حدي به كار شبكه تلويزيوني الجزيره لطمه وارد كند، ولي باعث رقابت خبري بين شبكه هاي تلويزيوني مي شود. اين مسئله موجب مي شود تلاش هاي حرفه اي ما بيشتر شود، هر وقت يك شبكه تلويزيوني عربي جديد تأسيس مي شود، احساس خوشحالي به ما دست مي دهد. ولي بايد اين حقيقت را پذيرفت كه تاكنون شبكه هاي ماهواره اي عربي نتوانسته اند به جايگاه شبكه تلويزيوني الجزيره از نظر تعداد مخاطبان دست يابند.
* چرا برخي از كشورهاي منطقه از حضور دفتر الجزيره در كشور خود هراس دارند؟
- كار اطلاع رساني شبكه تلويزيوني الجزيره در نوع خود جديد است، ما هنوز عادت نكرده ايم كه در مورد رئيس جمهور يك كشور مي توان انتقاد كرد. البته شبكه تلويزيوني الجزيره اين نوع نگرش را در بين توده هاي عرب شكست و مسئولان دولتي و رؤساي جمهور برخي از كشورهاي عربي را به چالش كشاند، ولي چون آنها تحمل چنين نوع آزادي بيان در شبكه تلويزيوني الجزيره را نداشتند، از شكل گيري دفاتر آن جلوگيري كردند.
* كدام كشورهاي عربي تا كنون از ايجاد دفاتر شبكه تلويزيوني الجزيره ممانعت كرده اند؟
- در كشورهاي حوزه خليج فارس و خاورميانه، در كشور اردن مدتي دفتر الجزيره بسته بود، ولي دوباره بعد از مدتي وقفه بازگشايي شد و البته هنوز كشورهايي چون كويت و عربستان، اجازه بازگشايي دفتر شبكه تلويزيوني الجزيره را نداده اند.