نيلوفر قديري
افغانستان يكي از بالاترين نرخ هاي بيسوادي در دنيا را دارد. تنها ۸ درصد از كل جمعيت افغانستان باسواد هستند و از نظر ميزان سواد اين كشور در رديف ۱۲۷ در ميان كشورهاي دنيا قرار دارد، در اين كشور مدرسه براي كودكان ۷ تا ۱۵ سال رايگان بوده و نظام آموزشي پيش از دانشگاه در افغانستان شامل شش سال دبستان، سه سال راهنمايي و سه سال دبيرستان است. اما تنها ده درصد از كودكان افغان وارد دبيرستان مي شوند و فقط ۲۵ درصد دانش آموزان از مقطع دبيرستان فارغ التحصيل مي شوند. دختران ۳/۱۴ درصد دانش آموزان دبستاني و ۱/۹ درصد دانش آموزان دبيرستاني را تشكيل مي دهند.
سال تحصيلي دانشگاهها در افغانستان از ماه مارس (نيمه اسفند) آغاز و در ماه نوامبر (آذرماه) خاتمه مي يابد. البته اين تقويم دانشگاهي مختص مناطق سردسير است. در مناطق گرم تر اين تقويم از سپتامبر (شهريور) تا ژوئن (تيرماه سال بعد) تعيين گرديده است.
در افغانستان ۱۶ دانشگاه و مؤسسه آموزش عالي وجود دارد اما اصلي ترين دانشگاه افغانستان دانشگاه كابل است كه در سال ۱۹۴۶ تأسيس شده است. اين دانشگاه ۹ دانشكده را در خود جاي داده است. دانشگاه ننگرهار در جلال آباد و دانشگاه باميان، از ديگر دانشگاههاي مهم افغانستان به شمار مي روند.
در سال ۲۰۰۰ ميلادي يعني آخرين سال حكومت طالبان بر افغانستان هيچ دانشجوي دختري در دانشگاههاي اين كشور وجود نداشت. طالبان دختران را از حضور در مدارس هم منع كرده بود چه رسد به تحصيل در دانشگاه. دانشگاه كابل اصلي ترين دانشگاه افغانستان در سال ۱۹۴۶ تأسيس شد. اما جنگ ويرانگر بخش عمده اين دانشگاه را تخريب كرد. در درگيري هاي دهه ۱۹۹۰ اين دانشگاه چنان تخريب شد كه وقتي طالبان وارد كابل شدند از تجهيزات و تأسيسات آن فقط مقداري تير و تخته و يك آكاردئون قديمي باقي مانده بود. دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ دوران شكوفايي دانشگاه كابل بود. اين دانشگاه كه باغ هاي پردرختش شهرت بسيار داشت با كمك كشورهاي آلمان، آمريكا، انگليس و فرانسه ساخته شد. با ورود كمونيست ها فضاي دانشگاه تغيير كرد.
در دوران حكومت طالبان كه به طور كلي با آموزش مخالف بود، دانشگاههاي افغانستان و از جمله دانشگاه كابل عملاً تعطيل شدند و در بعضي دانشكده ها تنها يكي دو دانشجو مشغول به تحصيل بودند . اكنون در اين دانشگاه هفت هزار دانشجو از جمله ۱۷۰۰ دانشجوي زن مشغول به تحصيل هستند. استادان اين دانشگاه ماهانه به طور متوسط تنها ۴۰ دلار حقوق دريافت مي كنند و برآوردهاي انجام شده نشان مي دهد اين دانشگاه براي بازيافتن كارايي كامل خود به بودجه اي معادل ۶۴ ميليون دلار نيازمند است. مسئولان وزارت آموزش عالي افغانستان براي دريافت كمك و تجهيز دانشگاه كابل با چهار دانشگاه بزرگ دنيا از جمله دانشگاه بن آلمان ارتباطاتي برقرار كرده و توافقنامه هايي امضا كرده اند.
|
|
|
مسئولان آموزش عالي اين كشور همچنين در پي رايزني با مسئولان آموزشي و دانشگاهي انگليس هستند تا يك دانشكده زبان انگليسي را در كابل راه اندازي كنند. هدف اوليه از تأسيس اين مركز فراهم كردن امكان استفاده از اينترنت براي دانشجويان از طريق آموزش زبان انگليسي به آنهاست. دانشگاه كابل اكنون نشانه هايي از واردشدن به دوران مدرن را از خود بروز داده است و به تازگي اتاق كامپيوتر مجهزي در اين دانشگاه تأسيس شده و ۲۴ دستگاه كامپيوتر پيشرفته در آن جاي گرفته است. در پي اعتراض دانشجويان دانشكده پزشكي به كمبود تجهيزات آزمايشگاهي كه چندي پيش به شورش تبديل شد، آزمايشگاه هاي اين دانشگاه اكنون اندكي تجهيز شده است. سال گذشته بعضي دانشجويان اين دانشگاه نسبت به قديمي بودن برنامه و مواد درسي اين دانشگاه به شدت اعتراض كردند. دانشجويان معترض معتقد بودند برنامه درسي دانشكده ها به ويژه دانشكده علوم به ۴۰ سال پيش تعلق دارد و اين موضوع را مسئولان و استادان اين دانشگاه نيز تأييد مي كنند. به گفته يكي از استادان قديمي دانشگاه كابل قرار است كه به زودي كارگاهي در اين دانشگاه برگزار شود و در آن از دانشگاهيان برجسته سراسر دنيا براي كمك به اصلاح و تغيير اين دانشگاه دعوت به عمل آيد.هيأتي كه اخيراً در چارچوب همكاري هاي دانشگاه كابل ودانشگاه پوردوي آمريكا وضعيت دانشگاههاي افغانستان را بررسي كرده است، در گزارش خود اعلام كرده است كه برنامه هاي درسي دانشگاههاي افغانستان ۲۰ سال عقب تر از معيارهاي امروز دنياست. قرار است دانشگاه پوردوي آمريكا و بن آلمان در چارچوب برنامه اي زمان بندي شده به توسعه برنامه هاي درسي در رشته كشاورزي، آموزش، مهندسي و تكنولوژي به دانشگاههاي افغانستان كمك كنند. بودجه دولت افغانستان براي وزارت آموزش عالي اين كشور نزديك به ۷۰۰ هزار دلار است و آموزش دانشگاهي در افغانستان رايگان است و هزينه آن را دولت تأمين مي كند. از ديگر توافقنامه هاي همكاري كه ميان دانشگاههاي افغانستان و دانشگاههاي خارجي براي توسعه آموزش عالي اين كشور منعقد شده است، مي توان از توافقنامه همكاري با دانشگاه «ممفيس» در آمريكا ياد كرد. بر اساس اين توافق دانشگاه ممفيس سهميه ويژه اي به عنوان بورسيه تحصيلي براي دانشجويان افغان در نظر مي گيرد. از سالهاي گذشته شمار دانشجويان افغان در دانشگاه هاي خارجي چشمگير بوده اند. اين دانشجويان با تأسيس انجمن هاي دانشجويي ارتباط خود با يكديگر را حفظ كرده ، منسجم نگاه داشته اند. از جمله اين انجمن ها انجمن دانشجويان افغان در بركلي، لس آنجلس، تورنتو، واشنگتن، انجمن دانشجويان افغان مقيم اروپا و انجمن جوانان افغان در پاكستان است.
وزير آموزش عالي افغانستان تابستان گذشته از طرح تأسيس يك دانشگاه خصوصي آمريكايي در كابل خبر داد. اين دانشگاه كه نخستين دانشگاه خصوصي افغانستان خواهد بود به «دانشگاه آمريكايي افغانستان» شهرت يافته است. سازمان آمريكايي «شوراي هماهنگي دانشگاههاي بين المللي» مسئوليت ساخت اين دانشگاه را بر عهده دارد و در اين زمينه با دولت افغانستان قرار داد امضا كرده است. سازمان تجارت و توسعه آمريكا در چارچوب يك طرح ۵۵۳ هزار دلاري، طرح هاي مطالعاتي ساخت اين دانشگاه را آغاز كرده است. توافق درباره ايجاد اين دانشگاه در سفر اخير حامد كرزاي رئيس جمهور افغانستان به آمريكا صورت گرفت. مرحله مطالعاتي اين طرح ۱۰ ماه به طول مي انجامد و قرار است كار ساخت اين دانشگاه پاييز سال آينده آغاز شود. اين دانشگاه خصوصي يك دانشگاه انگليسي زبان خواهد بود كه پايگاه آن در كابل و شعباتش در چهار استان هرات، قندهار، مزار شريف و ننگرهار است.
|
|
|
اين دانشگاه مجهز به سيستم ماهواره اي خواهد بود و چنانچه وزير آموزش عالي افغانستان مي گويد، قرار است استادان اين دانشگاه همگي آمريكايي باشند. در حال حاضر شمار دانشجويان مشغول به تحصيل در داخل و خارج افغانستان نزديك به ۵۰۰ هزار نفر است و اين در حالي است كه اصلي ترين چالش پيش روي نظام آموزش عالي افغانستان كمبود استاد است.اكثر استادان برجسته افغان كه طي سالهاي جنگ اين كشور را ترك كرده بودند ديگر بازنگشته اند و اكنون در دانشگاه كابل تنها يك استاد با مدرك دكتري وجود دارد.
گزارشي كه اخيراً چند تن از استادان دانشگاه كابل ارائه كرده اند حاكي از آن است كه تعداد دانشجويان افغان طي سه سال اخير افزايش يافته است.
در دوران حكومت طالبان تعداد دانشجويان افغان تنها ۱۵۰ نفر بود. سال گذشته به درخواست وزارت آموزش عالي افغانستان هيأتي مشترك ازدانشگاه كابل و يك دانشگاه آمريكايي مأموريت يافت تا ضمن بررسي وضعيت دانشگاههاي افغانستان و ارائه گزارشي درباره چالش هاي پيش روي نظام آموزش عالي، راهكارهاي پيشنهادي خود را پيشنهاد دهند. از جمله راهكارهاي پيشنهادي در گزارش اين هيأت، تأسيس رشته جديد دانشگاهي مديريت و برنامه ريزي و همچنين تقويت و تجديد ساختار دانشكده علوم كامپيوتر بود.
در افغانستان زندگي هنوز روال عادي خود را بازنيافته است. هنوز در گوشه و كنار نارنجك و خمپاره و بمب منفجر مي شود و هنوز سايه تاريك، سنگين و جاهلانه طالبان از افغانستان رخت بر نبسته است. اما تحولات يك سال گذشته نشان مي دهد، نظام آموزش عالي افغانستان درصدر دستور كار حاكمان جديد اين كشور و جامعه جهاني قرار دارد كه براي عادي كردن اوضاع در افغانستان تلاش مي كنند. در يك سال گذشته دانشگاه كابل صحنه چند تظاهرات اعتراض آميز دانشجويي بوده كه بعضي از اين اعتراض ها صنفي و بعضي ديگر سياسي بوده است. شايد بتوان گفت در افغانستان امروز دانشگاه يكي از زنده ترين نهادهاي اجتماعي است.
آموزش عالي افغانستان همچنين بيشترين سهم همكاري هاي بين المللي را در اين كشور به خود اختصاص داده است. افغان ها آموزش عالي را نهادي مي دانند كه پيشرفت و توسعه آن در كوتاه مدت مي تواند نماد توسعه كشور ويران شده از سال ها جنگ افغانستان باشد.
