محمد ابراهيمي
هنگامي كه مذاكرات تجارت جهاني در شهريورماه در كانكون مكزيك آغاز به كار كرد، كمتر صاحبنظري مي توانست شكست اين مذاكرات را پيش بيني كند، و اين در حالي بود كه مصوبات سازمان جهاني تجارت طي دوره هاي گذشته كمترين توجه را به خواست كشورهاي در حال توسعه داشت. به هر حال برخي از اين كشورها در كانكون مكزيك خواستار تحقق بخشي از خواسته هاي خود شدند كه همين امر به شكست مذاكرات انجاميد.
بعد از اين شكست، روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول در نامه اي به روساي جمهوري كشورهاي جهان از جمله رئيس جمهوري ايران با ارائه پيشنهادهايي خواستار خروج از بن بستي شدند كه تجارت آزاد جهاني را تهديد مي كرد.
اين نامه به عقيده برخي مسئولان اقتصادي ايران داراي مفاهيم دوگانه اي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. هر چند حدود سه ماه از زمان نوشتن نامه روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول به رئيس جمهوري ايران مي گذرد متاسفانه تاكنون اظهار نظر رسمي از سوي مسئولان اقتصادي كشور در اين خصوص ارائه نشده و حتي متن نامه نيز براي علاقه مندان و صاحبنظران ارسال نشده است.
متن نامه روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول به سيد محمد خاتمي
جناب آقاي محمد خاتمي، رئيس محترم جمهوري اسلامي ايران، همان طوري كه مستحضر مي باشيد، اجلاس وزيران سازمان تجارت جهاني (WTO) در كانكون (Cancun) با شكست مواجه گرديد. ضمن آن كه اين امر موجب نااميدي شديدي شد، ليكن اهميت مسائلي كه در معرض خطر مي باشند را نيز روشن نموده است.
عليرغم اين سابقه، در اجلاس وزيران دارايي و توسعه جهان كه در سپتامبر در دوبي برگزار گرديد، از ما خواسته شد تا ضرورت رعايت مفاد دستور اجلاس توسعه دوحه را با جنابعالي و ساير سران دولتها مطرح كنيم.
گفت و گوهاي متوالي در خصوص آزادسازي تجارت چندجانبه، مركز و كانون افزايش بي سابقه پيشرفت جهاني در نيم قرن اخير بوده است. دستور اجلاس دوحه موقعيتي را ارائه مي نمايد تا اين فرآيند عميق تر شده، رشد اقتصادي حفظ و تسريع گرديده و منافع آن گسترش بيشتري يابد. آزادسازي چندجانبه تجارت بزرگترين ميدان عمل را براي تحقق اين اهداف اعم از ترتيبات دوجانبه و ترتيبات منطقه اي كه جايگزيني بر آنها نيست، بوجود مي آورد.
روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول در نامه خود يادآور شده اند: به علاوه گسترش تجارت از طريق كاهش دسته جمعي موانع، مهمترين وسيله اي است كه كشورها مي توانند با همكاري يكديگر فقر را كاهش داده و سطح زندگي را ارتقاء بخشند. آزادي تجارت عامل اصلي استراتژي مورد توافق در اجلاس «Montervey» مي باشد كه كشورهاي در حال توسعه را در جهت نيل به اهداف توسعه هزاره كمك مي نمايد.
در بخشي از اين نامه آمده است: الگوي فعلي حمايت، موجب تضعيف اين اهداف مي شود و بطور كلي عليه فقيرترين كشورها و مستمندترين مصرف كنندگان در تمامي جوامع مي باشد، زيرا هم در كشورهاي پيشرفته و هم در كشورهاي در حال توسعه بيشترين موانع تجاري در بخش كشاورزي و صنايع كار برد دارد.
روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول معتقدند: ما نمي توانيم اجازه دهيم كه بن بست موجود در اجلاس كانكن خط بطلاني بر اميدهاي مطروحه در دستور كار اجلاس دوحه بكشد. برعكس، اين مانع دولتمردان را به تثبيت مواضع مذاكرات و ايجاد شرايط لازم براي نتيجه گيري موفقيت آميز از دور گفت و گوها فرامي خواند.
گفتني است اين نامه بعد از برگزاري اجلاس فوق العاده سازمان تجارت جهاني در تاريخ ۱۵ دسامبر در دوحه قطر نوشته شده است.
در اين نامه با اشاره به نفع تمام كشورها از آزادسازي تجارت آمده است: ما بر اين اعتقاديم كه گفت وگوها بايد مبتني بر اين تفاهم مشترك باشدكه آزادسازي تجارت در طي زمان به نفع تمام كشورها خواهد بود.
آزادسازي تجارت صرفا يك توافق نمي باشد، بلكه گامي بسوي كمك به افزايش موفقيت و بهره وري جامعه اي خواهد بود كه آن را بپذيرد.
در نامه روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول با اشاره به تمايل كشورها براي مذاكرات مجدد ذكر شده است، نشانه هاي اميدواركننده اي درخصوص تمايل كشورها براي مذاكره مجدد وجود دارد و اين كشورها بايد در اين خصوص سريعا اقدام نمايند اگر چه قبول يك تعهد سياسي بعضي اوقات امر دشواري است، اما ما اطمينان مي دهيم اگر مذاكرات براساس عواملي كه به آن اشاره خواهد شد انجام شود، در آن پيشرفت حاصل خواهد شد.
عوامل پيشرفت مذاكرات
هورست كهلر مديركل صندوق بين المللي پول و جيمز ولفنسون رئيس بانك جهاني در نامه خود، سه عامل را در جهت پيشرفت مذاكرات قابل توجه دانسته اند كه به شرح زير است:
۱- تعهدات مهم، واقعي و به موقع در مورد كشاورزي از جمله كاهش كنترل و نظارتهاي مرزي، قطع تدريجي اشكال مختلف كمكهاي صادراتي و جلوگيري از حمايت داخلي از تغيير شكلهاي تجاري.
۲- تمايل كشورها اعم از توسعه يافته و يا در حال توسعه، براي قبول كامل تعهدات واقعي جهت دسترسي به بازار صنايع، كشاورزي و خدمات.
۳- انعطاف پذيري با توجه به تعهدات نظارتي جديد بخصوص نسبت به آنچه كه مسائل سنگاپور ناميده مي شود. اولين گام به سوي انعطاف پذيري توجه به مشكلات بصورت جداگانه مي باشد كه به كشورها اجازه مي دهد در هماهنگي با توسعه، تجارت و نيازهاي مالي و اهداف خود عملكرد بهتري بوجود آورند.
در اين نامه آمده است: ما با احترام جنابعالي را تشويق مي كنيم تا به منظور ارزيابي اين پيشنهادات از ديد ملي و بين المللي كارشناسان و صاحبنظران خود را دعوت به همكاري كنيد.
در بخشي از نامه روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول به رئيس جمهوري آمده كه ما آماده هرگونه كمك به شما مي باشيم و از اعضاي خود حمايت مي كنيم تا آنها بتوانند از فرصتهاي تجارت آزاد استفاده كامل نمايند.همچنين آنها را براي مقابله با ريسك، در ارتباط با تجارت آزاد كمك خواهيم كرد. در اين نامه براي رسيدن به چنين هدفي (استفاده از فرصتهاي تجارت آزاد) سه راهكار ارائه شده است كه به شرح زير است:
۱- ما اين كار را با كمك كشورها براي برنامه ريزي سياستها، اصلاحات نهادي و برنامه ريزي سرمايه گذاري با هدف بررسي موانع اصلي گسترش تجارت و افزايش رقابت انجام خواهيم داد.
۲- كمك به دولتها براي بررسي نيازهاي تطبيقي خود و كمك به انجام اقداماتي براي حمايت از گروه هاي جمعيتي تاثيرگذار.
۳- تغيير شكل وام ها مطابق با نيازها براي پاسخگويي به چالشهاي خاصي كه در دستور كار اجلاس دوحه مطرح شد.
براساس اين پيشنهادها صندوق بين المللي پول براي حمايت از اعضايي كه با كسري تراز پرداختهاي موقتي، در نتيجه آزادسازي چندجانبه روبرو شده اند اقداماتي انجام مي دهد و بانك جهاني وام هايي را در سطوح كشور، بخش و پروژه فراهم كرده است.
در اين پيشنهاد ذكر شده است ما همچنين در نظر داريم كه در زمينه برنامه هاي تامين مالي كشورها از ساير منابع از جمله فاينانس امتيازي حمايت نماييم. در پايان اين نامه آمده است: در خاتمه معتقديم كه برنامه اجلاس سازمان تجارت جهاني در خصوص مذاكرات چندجانبه تجاري آينده بسيار مهم مي باشد.
اگر قرار است تعهد برنامه توسعه دوحه تحقق يابد، تلاش جنابعالي و ساير رهبران جامعه بين المللي لازم است.
يك اظهار نظر
همان طور كه ذكر شد، مسئولان اقتصادي كشور اظهار نظر منتشر شده اي در خصوص اين نامه نداشته اند، اما يك وزير كابينه با مطالعه نامه مشترك روساي صندوق بين المللي پول و بانك جهاني اظهار نظر قابل تاملي داشته است.
وي بعد از مطالعه اين نامه در پي نوشتي به معاونين خود آورده است: با سلام، به نظر مي رسد نامه مهمي باشد. مي توانيم پاسخ كامل و پخته اي به آن بدهيم و از استاندارد و رفتار دوگانه آنان انتقاد كنيم. و در عين حال آمادگي خود را براي همكاري و همفكري در اين مقوله اعلام كنيم.
همان طور كه ذكر شد اين مسئول اقتصادي كشور معتقد است كه در نامه روساي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول رفتار دوگانه اي نهفته است و اين موضوع براحتي از متن نامه واضح و گويا است.
روساي اين دو نهاد مالي بين المللي در ابتداي نامه خود به ظاهر از شكست اجلاس سازمان تجارت جهاني در كانكون مكزيك اظهار ناراحتي كرده اند اما در ادامه نامه خود كمترين توجه را به علت العلل شكست اين اجلاس داشته اند.
ولفنسون و كهلر معتقدند كه گسترش تجارت جهاني و كاهش موانع و تعرفه ها مهمترين وسيله براي كاهش فقر و ارتقاء سطح زندگي كشورها است. اما در نامه خود هيچ اشاره اي به يارانه هاي قابل توجه و ميلياردي كشورهاي صنعتي به محصولات كشاورزي نمي كنند مساله اي كه به عقيده رئيس جمهور برزيل عامل اصلي شكست مذاكرات كانكون بوده است.
لوييز داسيلوا رئيس جمهور برزيل بلافاصله بعد از اجلاس كانكون از تمام كشورهاي در حال توسعه دعوت كرد تا در برابر ايجاد قوانين عادلانه تجاري تلاش كنند.
وي معتقد است: كشورهاي در حال توسعه و عضو سازمان تجارت جهاني مي توانند با اتحاد و يكپارچگي دستيابي به تجارت عادلانه را تضمين كنند.
جوزف استيگليتز برنده نوبل اقتصادي در همايش آينده جهاني سازي، تجربه هاي شكست اجلاس كانكون گفت: جهاني سازي را به شيوه بدي مديريت كرده ايم و آمريكا در اين مديريت ضعيف نقش اساسي داشته است.
استيگليتز كه در دانشگاه كلمبيا سخنراني مي كرد معتقد است: با توجه به يارانه اي كه اروپاييان به حيوانات خود اختصاص مي دهند سطح رفاه يك گاو در اروپا از سطح رفاه كشاورز آفريقايي بيشتر است. اين برنده جايزه نوبل بعد از اجلاس كانكون به كشورهاي صنعتي توصيه مي كند شكست جهاني سازي به سالهاي خيلي گذشته برمي گردد ولي در چند سال اخير اين شكستها شديدتر شده است. لذا اگر در قوانين سازمان تجارت جهاني اصلاحات اساسي صورت بگيرد، هم آمريكا و هم كشورهاي در حال توسعه مي توانند منتفع شوند.
در خصوص پرداخت يارانه به كشاورزان در كشورهاي صنعتي كه از موارد نقض آشكار قوانين تجارت جهاني است اظهارات وزير دارايي هند نيز جالب توجه است.
جاسوانت سينگ معتقد است: كشورهاي توسعه يافته روزانه يك ميليارد دلار يارانه براي حفظ كشاورزان خود پرداخت مي كنند و وقتي اين كشورها خواهان دسترسي كامل به بازار هند و ساير كشورهاي در حال توسعه هستند نبايد از يارانه پرداختي خود به كشاورزانشان دفاع كنند.
رئيس جمهور برزيل نيز بعد از اين اتفاقات در پيشنهادي اعلام كرد: برزيل با تقويت گروه ۲۰، متشكل از ۲۰ كشور در حال توسعه، در مذاكرات جهاني، براي كاهش موانع تجارت كشاورزي تلاش مي كند.
به هر حال رفتار دوگانه كشورهاي صنعتي در برابر قوانين تجارت آزاد به بحث يارانه هاي كشاورزي محدود نمي شود. نقض آشكار قوانين سازمان تجارت جهاني اكنون به جايي رسيده كه باعث اختلاف بين كشورهاي توسعه يافته شده به طوري كه برخي از آن به عنوان جنگ تجاري ياد مي كنند.
با شكست مذاكرات كانكون به نظر مي رسد برخي كشورهاي توسعه يافته نيز دريافته اند كه ديگر با وضع قوانين يك طرفه نمي توان اهداف تجارت آزاد را محقق كرد.
رومانو پرودي رئيس كميسيون اروپايي در سفري كه به دهلي نو داشت با اشاره به شكست مذاكرات كانكون اعلام كرد: شكست مذاكرات سازمان تجارت جهاني نتيجه ناديده گرفتن كشورهاي فقير توسط دول ثروتمند براي مدتهاي طولاني بوده است.پرودي در اين سفر خود اذعان كرد: مذاكرات كانكون اين درس را به كشورهاي ثروتمند داد كه دنيا تغيير كرده است.
اهميت اين نامه به لحاظ آغاز تغيير نگرش يكطرفانه كشورهاي توسعه يافته و سازمانهاي اقتصادي بين الملل اين الزام را ايجاد مي كرد كه نهادهاي مسئول كشور با بهره گيري از ديدگاههاي كارشناسان و استادان دانشگاه پاسخي متقن، مستدل و كارگشا به گونه اي كه انعكاس ديدگاههاي گروهها و محافل اقتصادي عمومي و خصوصي باشد، تهيه و به اين نهادها ارسال مي كردند