سام محمودي سرابي
سرانجام پس از گذشت چيزي حدود ۱۸ سال از انتشار دومين حلقه از سه گانه تريلوژي اسكندر نوشته ماري رنولت، رمان پسر ايراني با ترجمه مرحوم ابوالقاسم حالت، انتشارات ققنوس مجلد ديگري از سه گانه «اسكندر» را تحت عنوان اخگر پرديس با ترجمه سهيل نسمي منتشر كرد. آنچه در پي مي آيد يادداشتي است پيرامون رويكرد رنولت در نگارش اين سه گانه، ضمن آن كه شنيديم به زودي جلد سوم از اين سه گانه با عنوان مراسم تشييع نيز از سوي همين مترجم به بازار عرضه خواهد شد.
گ.و.ف هگل فيلسوف آلماني كه با دستگاه پيچيده و انتزاعي فلسفه اش تمام انديشه هاي پس از خود را زير سلطه تفكر خويش برده، در اثر قابل تأمل خود يعني عقل در تاريخ، تاريخ و تاريخ نگاري را به سه بخش تقسيم مي كند.
وي معتقد است كه تاريخ نويسي بر سه نوع است: تاريخ نگاري اصيل (Originale) يا دست اول كه گزارشي است با مؤلفه هايي از قبيل هم عصر بودن- و به تعبيري صحيح تر درگير بودن- تاريخ نگار با رويدادهايي كه ساختمان يك حادثه تاريخي را بنا مي كند و مواردي از اين دست.
اين رويكرد براي شناخت و به قول هگل خودآگاهي تاريخي است. اما رويكرد دوم در نگاه هگل تاريخ انديشيده شده يا همان «تاريخ نگاري عرف» است. به طوري كه در اين شيوه اصلي ترين هدف تاريخ نگار جستن و سرانجام يافتن حقيقت مدنظر خويش است بدين ترتيب كه تاريخ نگار يا تاريخ پژوه بر مبناي نگرش خود و با توسل به منطق خيال خويش سعي در ايجاد وحدتي مقبول ميان حوادث و رويدادهاي پراكنده مي كند.
سومين رويكرد از منظر هگل فلسفه تاريخ (Philosophical history) است.
با همه اين تفاسير هنوز در تحليل يك رمان تاريخي اين پرسش اساسي ذهن اغلب منتقدان را به خود مشغول داشته كه آيا رمان تاريخي را نيز مي توان تاريخ انگاشت؟
پاسخ دادن به اين سؤال كه آيا رمان تاريخي، رمان است يا تاريخ، دشوار است. ميشل فوكو و رولان بارت در اين مورد تحليل هاي راهگشايي ارايه داده اند. آلتسر در پاسخ به اين سؤال كه تفاوت تاريخ و گاه شمار چيست؟ مي گويد: «تاريخ را همواره فاتحان مي نويسند» اما هنوز اين پرسش كه تفاوت كتاب تاريخي يا حاصل كار مورخان و رمان تاريخي اثر داستان نويس و رمان نويس چيست؟ پاسخ درخوري پيدا نكرده است. به نظر مي رسد كه مورخان نيز همواره در نگارش آثار خويش مانند رمان نويسان، زاويه ديد خاص خود را دارند و متون شان هميشه به شكلي غيرمستقيم و تلويحي داراي راوي  است.
«سه گانه اسكندر» نوشته ماري رنولت (شامل رمان هاي اخگر پرديس، پسر ايراني و مراسم تشييع) از جمله همين موارد است كه تاريخ دستمايه داستان قرار گرفته است. رنولت در اولين حلقه از اين سه گانه، كودكي اسكندر مقدوني را تا دوره بلوغ، ترور پدرش و به قدرت رسيدن او به عنوان پادشاه مقدونيه به شكلي خطي روايت مي كند. اثر دوم به روايت تاريخ از زمان حمله اسكندر به آسيا، منجمله ايران تا زمان مرگ وي در بابل مي پردازد و حلقه سوم (مراسم تشييع) نيز رقابت خونين سرداران اسكندر را بر سر تصرف قلمرو او در بر مي گيرد.
به نظر مي رسد كه رنولت بر بستر تاريخي دوره اي كه حوادث داستانش در آن مي گذرد، تسلط تحسين برانگيزي دارد. او در بعضي موارد، پا را از حد يك رمان نويس تاريخي فراتر گذاشته و درباره حوادث مهم آن دوران نظريات بديعي را مطرح مي كند: او در بخش هاي نخست «مراسم تشييع» تلويحاً از به قتل رسيدن اسكندر سخن مي گويد حال آن كه تاريخ نگاشته شده توسط مورخان حاكي از اين است كه اسكندر به علت تب مالارياي حاصل از مرداب هاي گرم بابل مي ميرد.
سه گانه اسكندر از يك لحاظ ديگر با رمان هاي معمول تاريخي تفاوت دارد. رنولت به فراخور شخصيت كاريزماتيك اسكندر، حين نوشتن به شخصيت پردازي او و بعضي شخصيت هاي برجسته چون هفستيون نيز توجهي خاص دارد. تناقض هاي شخصيت اسكندر چشمگيرند. او از يك سو يك استراتژيست و نابغه نظامي  است و از سوي ديگر شاگرد ارسطوست؛ از يك سو عاشق است و از سوي ديگر فرماندهي خشن و گاه بي رحم.
نثر رنولت در اخگر پرديس، كه به حوادث دوران نوجواني اسكندر مربوط مي شود بسيار پرشور و پر افت و خيز است، چون اين دوره از زندگي اسكندر و تاريخ مقدونيه نيز توأم با ظفر و فتوحات بسيار بوده، اين روند در پسر ايراني نيز ادامه مي يابد. اما در حلقه سوم كه با صحنه مرگ اسكندر و سپس پاره پاره شدن امپراتوري عظيم او ادامه مي يابد، لحن نويسنده به فراخور حال و هواي رمان تغيير مي كند. رنولت در نوشتن سه گانه خود از منابع بسيار معتبري استفاده كرده است، منجمله «آريان بطلميوس» اما متأسفانه اين اثر تاريخي از زمان بر تخت نشستن اسكندر آغاز مي شود و در آن به دوران پيش از سلطنت او توجهي نشده است.
منبع ديگر رنولت اثر «ديودور»، مورخ يوناني اواسط قرن اول پيش از ميلاد است. البته رنولت از سرگذشت اسكندر اثر پلوتارك نيز استفاده كرده اما اين آثار از حيات اسكندر (از كودكي تا مرگش) تصوير كاملي ارايه نكرده اند. خلأهاي موجود در مورد زندگي اين شخصيت مهم و تاريخي را قلم رنولت به نحو تحسين برانگيزي پر كرده است.
اما اين مسأله آيا بر مبناي سندهاي تاريخي موجود همخواني دارد؟
اين سؤالي است كه با همه قدرت رقم رنولت اين سه گانه را زير سؤال مي برد.
پانوشت:
۱- دو عنوان از اين سه گانه توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است.

جايزه ويژه نمايشگاه كتاب بولونياي ايتاليا به انتشارات شباويز تعلق گرفت
انتشارات  شباويز به علت  فعاليت  گسترده اي  در حوزه  ادبيات  كودكان  ونوجوانان ، جايزه  ويژه  افقهاي  تازه  سال  ۲۰۰۴ نمايشگاه  بين المللي  كتاب  كودك  بولونيا در ايتاليا را كسب  كرد.
به گزارش ايرنا از رم، در راي  هيات  داوران  چهل  و يكمين  دوره  اين  نمايشگاه  كه  پنجشنبه  اعلام  شد، آمده  است : جايزه  افقهاي  تازه  براي  انتشار يك  كتاب  تازه  به  موسسه  شباويز تعلق  نگرفته  بلكه  هيات  داوران  به صورتي  استثنايي  اين  جايزه  را به علت  ارزشمند بودن  تمامي  آثار اين  موسسه ، اعطا كرده  است .
هيات  داوران  نمايشگاه  كتاب  بولونيا در راي  خود اعلام  كرده  است : هدف  از انتخاب  شباويز به عنوان  ناشر برتر در حوزه  افقهاي  تازه ، نماياندن  يك  پديده  بي نظير است  زيرا مجموعه اي  از كتاب ها توانسته اند هزاران  تجربه  هنري ، سبك ها، آزمودن ها، پژوهش ها و داستانسرايي هاي  گوناگون  را در خود جاي دهند.
جايزه  افقهاي  تازه  مربوط به  ارائه  آثار جديد و ارزشمند ناشران  حوزه  آسيا، آفريقا و آمريكاي  لاتين  در زمينه  ادبيات  كودك  و نوجوان  است .
براساس  برنامه  اعلام  شده ، قرار است  مراسم  اعطاي  جوايز اين  نمايشگاه ۲۶ فروردين  همزمان  با گشايش  آن  در شهر بولونيا برگزار شود و فريده  خلعتبري  مدير انتشارات  شباويز نيز در اين  آيين  جايزه  ويژه  خود را دريافت  خواهد كرد.
در نمايشگاه  بين المللي  كتاب  كودك  بولونيا، هزاران  ناشر از كشورهاي  مختلف  جهان  تازه هاي  نشر خود را در حوزه  ادبيات  كودك  و نوجوان  ارائه  خواهند كرد.
جايزه ويژه رمان پوليتزر به نويسنده كتاب جهان شناخته شده اعطا شد
جايزه  پوليتزر ويژه  ادبيات داستاني امسال به«ادوارد پ. جونز» براي نوشتن رمان جهان شناخته شده اعطا شد.
به گزارش آسوشيتدپرس، جونز كه پيش از اين جايزه  هيات ملي منتقدان كتاب را براي اين كتاب دريافت كرده بود، بعد از گذشت ۱۰ سال تحقيق درباره  كتابش بالاخره موفق به كسب اين جايزه شد.
كتاب جهان شناخته شده كه درباره  يك برده دار سياه پوست در ويرجينياست، اولين كتاب اين نويسنده  ۵۳ ساله بعد از مجموعه  داستان كوتاه گمشده در شهر (۱۹۹۳) است. وي قبل از آغاز حرفه  نويسندگي، مصحح يك مجله تجاري بود.
جايزه  بخش نمايشنامه نويسي پوليتزر به دوگ رايت، نويسنده  كتاب «من زن خودم هستم» (I am my own wife )تعلق گرفت كه با تجربه  دوران نازي ها و كمونيست ها اين كتاب را نوشته است.
جايزه  بخش بيوگرافي پوليتزر به «ويليام توبمن»، استاد علوم سياسي كالج آمهرست براي نوشتن كتاب «خروشچف: بشر و عصرش» تعلق گرفت.
در بخش تاريخ نيز، اين جايزه به «استيون هاهن» براي نوشتن كتاب «ملتي در زير پايمان: درگيري هاي سياسي سياه پوستان در جنوب روستايي در Rural south از بردگي تا مهاجرت بزرگ» اعطا شد. هاهن يكي از اعضاي بخش تاريخ دانشگاه پنسيلوانياست كه درباره  تاريخ جنوب تخصص گرفته است.
جايزه  ويژه كتاب هاي غير داستاني نيز به «آن اپلبوام» براي نوشتن كتاب «گولاگ: يك تاريخ» اعطا شد. اپلبوام، ستون نويس و عضو هيات ناشرين روزنامه  واشنگتن پست است.

«... اميركبير با قدم هاي محكم جلو مي رود. ناصرالدين شاه با لباس راحتي و شب كلاه به تماشاي آب پاشي و پاشويه شويي در پارچه عمارت توسط خواجه ها و نوكرها ايستاده است، شاه كه متوجه ورود اميركبير مي شود، با همان لباس قصد ملاقات با امير مي كند، اما امير رو بر مي گرداند و به طرفي ديگر مي رود. (شخص شاه را هفت خواجه سراي خاص است. آغابشير، مهراب خان، آغامحمدخان با قدي كوتاه و صدايي بم آغاغلام علي و آغااسماعيل خان و عليقلي خان). شاه امير را صدا مي زند، امير كبير جواب نمي دهد و به سرعت مي رود. هنوز از در عمارت گلستان خارج نشده است كه شاه با عجله خود را به او مي رساند...» اين جملات بخشي از كتاب «سماور ساز» نوشته حسين ترابي است كه توسط انتشارات سوره مهر به بازار كتاب عرضه شده است.
«سماورساز» حكايت كننده روايتي تاريخي از آخرين ماه هاي صدارت اميركبير تا اولين روزهاي وقوع انقلاب مشروطه است. در متن اين روايت، ماجراي اولين كلنجارها بر سر تن دادن به واردات صنعتي يا تلاش براي دستيابي به خودكفايي شرح داده مي شود و اولين زمينه هاي بروز اين مناقشه دور و دراز به مبناي دراماتيك اين فيلمنامه تبديل مي شود. وسيله و ابزاري كه محمل اين بحث واقع شده «سماور» است كه در آن دوران تازه از كشور روسيه به دربار ناصرالدين شاه راه يافته بود.
سماور ساز پنجمين اثر از يك مجموعه چند جلدي است كه توسط مدرسه كارگاهي فيلمنامه نويسي حوزه هنري تهيه شده است. در اين مجموعه فيلمنامه هايي همچون لاله و پونه نوشته مجيد مجيدي، قتل در استانبول نوشته مجيد مجيدي، قتل در استانبول نوشته علي شاه حاتمي، آشيانه بر باد نوشته محمدرضا هنرمند، آن روزها نوشته احمد مرادپور و... به چشم مي خورد.
فيلمنامه سماورساز در ۸۱ صفحه با قيمت ۵۵۰ تومان در ۲۲۰۰ نسخه به بازار كتاب عرضه شده است.

حقوق بشر در نظام كيفري و زندان ها
تأليف: محمدرضا گودرزي، مظفر الوندي/ ناشر: راه تربيت (وابسته به مركز آموزشي سازمان زندان ها)/ چاپ اول ۱۳۸۲/ ۱۷۶ صفحه، وزيري/ ۱۶۰۰ تومان.
اين كتاب شايد نخستين اثري باشد كه در زمينه موازين حقوق بشر در فرايند زندان و نظام كيفري در كشور به تدوين مي رسد.كتاب حقوق بشر در نظام كيفري و زندان ها در دو بخش و چهار فصل تهيه و تدوين شده. از يك سو در پي معرفي موازين ضروري و مورد نياز حقوق بشري به دست اندركاران نظام كيفري، به ويژه كاركنان زندان است و از سوي ديگر در پي معرفي حقوق قانوني و انساني انسان هايي است كه درگير در فرآيند كيفري و زندان هستند.
مجموعه سخنراني هاي هنري- تحقيقي زنده ياد استاد جليل ضياءپور
(۱۳۷۸-۱۳۲۷)
تهيه و تنظيم: شهين صابر تهراني/ به اهتمام موزه هنرهاي معاصر و مؤسسه توسعه هنرهاي تجسمي جهاد دانشگاهي هنر/ ناشر: اسليمي/ چاپ اول، ۱۳۸۲/ ۴۳۶ صفحه، وزيري/ ۴۰۰۰ تومان.
استاد جليل ضياءپور، اين هنرمند نام آشنا، در سال ۱۲۹۹ خورشيدي در شهرستان بندرانزلي متولد شد و پس از پايان تحصيلات دوران متوسطه و آشنايي كامل با هنرهاي سنتي در مدرسه صنايع مستظرفه قديمه در سال ۱۳۲۰، وارد دانشكده هنرهاي زيبا گرديد و سپس در سال ۱۳۲۴ با كسب رتبه اول و دريافت مدال افتخار، فارغ التحصيل شد. از اين رو دولت فرانسه وي را به عنوان بورسيه و براي پايان تحصيلات تكميلي به دانشكده هنرهاي زيباي پاريس معرفي كرد.
ضياءپور در محضر استاداني چون سووريي و نيكلوس، به اجراي دو هنر نقاشي و پيكره تراشي پرداخت و از تجربيات اين دو استاد بهره فراوان گرفت. وي پس از مراجعت به ايران، به تدريس در دانشكده هنرهاي تزييني پرداخت و طي سفرهاي علمي و تحقيقاتي خود،  تجربيات با ارزشي اندوخت. از جمله فعاليت هاي وي طي نيم  قرن مي توان به ارايه بيش از يكصد و سي سخنراني مهم در مجامع هنري، پنجاه مقاله پيرامون هنر شرق و غرب و تأليف تعداد قابل توجهي كتاب در خصوص هنر ايران زمين اشاره كرد.
هنرمندان بنام اين مرز و بوم اذعان دارند كه نوشته هاي ضياءپور موجب شده نقاشي معاصر وارد مرحله تازه اي شود. در كتاب «پيشگامان نقاشي معاصر ايران» مي خوانيم: استاد جليل ضياءپور پيشرو و منتقد آگاه، پرچمدار نهضتي بوده است كه در دشوارترين شرايط فرهنگي از تنگناي زمانه سرفراز بيرون آمده است.