نيلوفر قديري
دانشگاه «جياتونگ» شانگهاي در چين به تازگي گزارشي از ۵۰۰ دانشگاه برتر دنيا منتشر كرده كه با توجه به تازگي اين موضوع، مورد توجه محافل دانشگاهي در سراسر دنيا قرار گرفته است.
اين دانشگاه از معتبرترين و قديمي ترين دانشگاههاي چين است كه شخصيت هاي شناخته شده چيني چون جيانگ زمين رئيس جمهور پيشين اين كشور در آن تحصيل كرده اند. اين دانشگاه ۲۱ دانشكده و مؤسسه آموزشي دارد.
بسياري از دانشجويان، استادان، دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي، دولت ها و مردم به دلايل مختلف به رتبه بندي دانشگاهها علاقمند هستند. اما كيفيت و اعتبار دانشگاهها، به راحتي و از طريق آمار و ارقام قابل ارزيابي دقيق نيست. ارزيابي عددي و رقمي دانشگاههاي جهان غيرممكن است، چرا كه دانشگاهها در كشورهاي مختلف تفاوت هاي زيادي دارند و به دست آوردن اطلاعاتي كه بتوان آن را در سطح بين المللي با هم مقايسه كرد، با دشواري هاي فني بسياري روبه روست.
دو سال پيش دانشگاه شانگهاي تصميم گرفت از طريق ارزيابي عملكرد پژوهشي و آكادميك دانشگاهها نوعي رتبه بندي براي دانشگاهها در سراسر جهان تعريف كند.
نتيجه دو سال كار و پژوهش، «رتبه بندي دانشگاههاي جهان در سال ۲۰۰۳» است.
در اين رتبه بندي چندين شاخص از عملكرد پژوهشي و دانشگاهي، مبناي كار قرار گرفته است مانند، برندگان جوايز نوبل (از ميان اعضاي دانشگاهها)، پژوهشگران برجسته، مقالات چاپ شده در حوزه علوم طبيعي، مقالات چاپ شده در حوزه علوم اجتماعي و عملكرد آكادميك اعضاي هيأت علمي و استادان.
براي هر يك از اين شاخص ها، بالاترين نمره اي كه مؤسسه اي به دست آورده ۱۰۰ است. براي محاسبه نمرات و امتيازات در هر يك از شاخص ها از تكنيك هاي آماري استفاده شده است. براي هر يك از شاخص هاي گفته شده ۲۰ درصد نمره در نظر گرفته شده و امتياز كلي يكصد محاسبه شده است.
تعريف معيارها
برندگان نوبل: در اين بخش از ارزيابي برندگان نوبل در رشته هاي فيزيك، شيمي، پزشكي و اقتصاد، در سالهاي ۱۹۱۱ تا ۲۰۰۲ سوابق دانشگاهي آنها مورد بررسي قرار مي گيرند. اگر دو يا چند نفر برنده جايزه اي بوده اند هر يك تك تك مورد بررسي قرار گرفته و به دانشگاه مبدأ آنها امتيازي تعلق مي گيرد. اگر بيش از يك دانشگاه يا مؤسسه برنده جايزه شده باشند به هر يك امتياز جداگانه  تعلق مي گيرد. براي دوره هاي ده ساله مختلف درصد امتياز، متفاوت است. براي برندگان نوبل در سال ۲۰۰۲- ۲۰۰۱ ، ۱۰۰ درصد امتياز، براي برندگان سالهاي ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ ، ۹۰ درصد، براي برندگان سالهاي ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۰ ، ۸۰ درصد، براي برندگان سالهاي ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۰ ، ۷۰ درصد و بالاخره براي برندگان سالهاي ۱۹۱۱ تا ۱۹۲۰ ، ۱۰ درصد امتياز در نظر گرفته مي شود.
پژوهشگران برجسته: شمار پژوهشگران برجسته دانشگاهها در ۲۱ موضوع و رشته در حوزه هاي علوم انساني، پزشكي، فيزيك، مهندسي و علوم اجتماعي بررسي مي شوند. اين پژوهشگران در دوره سالهاي ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۹ فعال بوده اند.
مقالات چاپ شده در حوزه علوم طبيعي: ميانگين مقالات چاپ شده دانشگاهها در حوزه علوم طبيعي بين سالهاي ۲۰۰۰ و ۲۰۰۲ مورد بررسي قرار مي  گيرد.
درباره مقالات حوزه علوم اجتماعي هم به همين صورت عمل مي شود.
عملكرد آكادميك اعضاي هيأت علمي و استادان: امتيازات كسب شده در شاخص هاي بالا به شمار اعضاي هيأت علمي تمام وقت دانشگاهها تقسيم مي شود.
هر رتبه بندي جنجال برانگيز است و هيچ رتبه بندي كاملاً، علمي نيست. اما اين رتبه بندي براساس اطلاعات و آمار بين المللي تهيه شده كه هركسي مي تواند آن را مشاهده كند.
در اين طرح پژوهشي، همه دانشگاههايي كه برنده نوبلي داشته اند، پژوهشگران برجسته و مقالاتي در زمينه علوم طبيعي داشته اند مورد بررسي قرار گرفته اند. همچنين دانشگاههاي مهم هر كشور كه مقالاتي چاپ شده در حوزه علوم طبيعي و اجتماعي داشته اند در نظر گرفته شده اند. به طور كلي اطلاعاتي از ۲۰۰۰ دانشگاه جهان جمع آوري شده است.
چرا فقط نوبل
علاوه بر جوايز نوبل، جوايز بين المللي شناخته شده ديگري هم در حوزه هاي مختلف وجود دارد مانند جوايز رياضيات. اما در حواشي اين جوايز همواره جنجال هاي فراواني وجود دارد. جايزه نوبل كه جنجالي ترين جايزه بين المللي است.
چرا دانشگاههاي علوم انساني و اجتماعي رتبه هاي پايين دارند؟
دانشگاه شانگهاي در گزارش خود آورده است، تهيه كنندگان گزارش براي يافتن معيارهاي ويژه و اطلاعات بين المللي در حوزه علوم اجتماعي و انساني تلاش زيادي كردند اما موفقيتي به دست نياوردند. بسياري از مؤسسات و دانشگاه هاي تخصصي علوم انساني و اجتماعي از اين فهرست غايب هستند يا رتبه پاييني در اين فهرست دارند.
از يكصد دانشگاه اول فهرست دانشگاههاي برتر دنيا، دانشگاههاي آمريكا بيشترين سهم را دارند. هاروارد در رديف نخست قرار دارد. بعد از چهار دانشگاه آمريكايي كه رديف اول تا چهارم جدول را در اختيار دارند، دانشگاه انگليسي كمبريج در رديف پنجم قرار گرفته است. آكسفورد، كمبريج امپريال كالج و دانشگاه لندن، چهار دانشگاه انگليسي رديف هاي اوليه اين فهرست هستند.
دو دانشگاه توكيو و كيوتو از ژاپن با قرار گرفتن در رتبه هاي ۱۹ و ۳۰ اين فهرست تنها دانشگاههاي آسيايي ۵۰ رديف نخست هستند. از ميان كشورهاي آسيايي دانشگاههاي ژاپن بيشترين سهم را در اين فهرست دارند. بعد از ژاپن دانشگاههايي از استراليا، چين، هند، كره جنوبي و تركيه در ميان ۵۰۰ دانشگاه برتر دنيا هستند.

امتياز كلي مليت دانشگاه ۱۰۰ آمريكا ۱- هاروارد ۵/۸۳ آمريكا ۲- استنفورد ۳/۷۶ آمريكا ۳- كلتك ۷۴ آمريكا ۴- بركلي كاليفرنيا ۴/۷۳ انگليس ۵- كمبريج ۶/۷۰ آمريكا ۶- ميت (MIT) ۵/۶۲ آمريكا ۷- پرينستون ۱/۶۱ آمريكا ۸- ييل ۵/۵۹ انگليس ۹- آكسفورد ۱/۵۹ آمريكا ۱۰- كلمبيا ۵۷ آمريكا ۱۱- شيكاگو ۹/۵۶ آمريكا ۱۲- كرنل ۳/۵۵ آمريكا ۱۳- كاليفرنيا سانفرانسيسكو ۴/۵۴ آمريكا ۱۴- كاليفرنيا- سانديه گو ۸/۵۳ آمريكا ۱۵- كاليفرنيا- لس آنجلس ۳/۵۰ آمريكا ۱۶- واشنگتن سياتل ۱/۵۰ انگليس ۱۷- امپريال كالج ۵۰ آمريكا ۱۸- پنسيلوانيا ۴/۴۹ ژاپن ۱۹- توكيو ۹/۴۸ انگليس ۲۰- لندن ۸/۴۸ آمريكا ۲۱- ميشيگان ۸/۴۷ آمريكا ۲۲- واشنگتن- سنت لوئيس ۸/۴۵ كانادا ۲۳- تورنتو ۷/۴۵ آمريكا ۲۴- جان هاپكينز ۶/۴۵ سوئيس ۲۵- دانشگاه فني زوريخ ۳/۴۵ آمريكا ۲۶- كاليفرنيا- سانتاباربارا ۴۵ آمريكا ۲۷- ويسكانزين ۸/۴۴ آمريكا ۲۸- راكفلر ۴/۴۴ آمريكا ۲۹- دانشگاه نورت وسترن ۶/۴۳ ژاپن ۳۰- كيوتو

نقل خبر را از يك استاد با سابقه دانشگاه تربيت معلم مي شنويم. گزارش رتبه بندي دانشگاه هاي جهان منتشر شده،  اما نامي از ايران در آن قيد نشده است. در ميان فهرست ۵۰۰ دانشگاه برتر نامي از هيچ يك از دانشگاه هاي كشورمان به چشم نمي خورد.
شاخص ها پژوهش است و مجري طرح رتبه بندي يكي از با سابقه ترين دانشگاه هاي چين.
در طرح رتبه بندي سال ۲۰۰۳ دانشگاه هاي جهان، دانشگاه هاي ايران جايي ندارند.
شاخص ها عبارتند از: تعداد جوايز نوبل دانشگاه،  تعداد مقالات معتبر علمي در شاخه هاي علوم اجتماعي و طبيعي و دست آخر پژوهش هاي مهم انجام شده از سوي اين دانشگاه ها.
با مؤسسه عالي پژوهش و برنامه ريزي وزارت علوم تماس مي گيريم.
كارشناسان مركز از انتشار چنين گزارشي ابراز بي اطلاعي كرده و مثل هميشه از دادن هر گونه تحليلي خودداري مي كنند. اما در معاونت پژوهشي گزارش جامع طرح رتبه بندي تهيه شده،  موجود است. به اعتقاد دكتر رضا منصوري عضو هيأت علمي دانشگاه شريف و معاون پژوهش وزارت علوم، در صحت رتبه بندي نمي توان ترديد داشت. شاخص ها كاملاً معتبرند و پژوهشي.
دكتر منصوري تأكيد مي كند: «رتبه هاي اعلام شده حاصل يك كار تحقيقاتي دقيق است كه در آن شاخص ها اعلام شده و بر مبناي اين شاخص ها نتايج به دست آمده است.»
وي مي گويد: «در اين رتبه بندي ها دانشگاه ها عمدتاً از جنبه توانايي هاي پژوهشي مورد ارزيابي قرار گرفته اند و طبيعي است كه دانشگاه هاي ما با امكانات ناچيزي كه دارند، سهمي در اين رتبه بندي نداشته باشند.
دكتر منصوري بااشاره به اينكه دانشگاه ها در كشور ما عملاً كار پژوهشي را بعد از جنگ تحميلي شروع كرده اند، اضافه مي كند: اين واقعيتي است كه ما جزو ۵۰۰ دانشگاه برتر نيستيم. ما حتي اگر برخي دانشگاه هاي تركيه را به لحاظ سطح حقوق و دستمزد اساتيد و تجهيزات علمي آن با دانشگاه هاي كشورمان مقايسه كنيم،  مي بينيم كه نمي شود خيلي انتظار زيادي داشت.
اگر چه در چشم انداز ايران ۱۴۰۰ با برنامه ريزي هايي كه انجام شده، اميدواريم حداقل چند تا از دانشگاه هاي ما هم جزو اين ۵۰۰ دانشگاه باشند.
ديدگاه هاي كارشناسان و صاحبنظران در خصوص جايگاه جهاني دانشگاه هاي كشورمان از اين حيث جالب توجه است كه اغلب نتايج رتبه بندي هاي جهاني را دور از انتظار ندانسته و وضعيت ايران را از اين نظر طبيعي مي دانند و در عين حال پيوستن به فهرست برترين هاي جهان را مستلزم حركت جدي در دانشگاه هاي كشور مي دانند.
دكتر محمدرضا نوري دلويي،مؤسس و مدير مسئول مجله بين المللي علوم جمهوري اسلامي ايران،  با تأكيد بر اينكه نتايج طرح رتبه بندي دانشگاه هاي جهان و عدم وجود نامي از دانشگاه هاي ايران در فهرست ۵۰۰ دانشگاه برتر،  نتيجه اي دور از انتظار نمي باشد، معتقد است: «وقتي كليت نظام آموزشي كشور، آن هم به صورت چند تكه اي و ملوك الطوايفي، تدريس محور، مونولوگ، خلاقيت كش و مدرك گراست و تكرار و تقليد علم و انديشه در آن حضوري پررنگ دارد، چگونه مي توان نيروي انساني كارآفرين و مورد نياز جامعه را تربيت كرد؟
از دانشگاهي كه خود مبتلا به انواع بيماري هاي مزمن است، چگونه مي توان نشاط، پويايي و روحيه علمي و توليدات علمي قابل توجه توقع داشت؟
وي با اشاره به اينكه طي سال هاي گذشته علي رغم انبوه شعارها، در عمل گام هاي اساسي برداشته نشده است،  مي گويد: رشد سرسام آور مغازه هاي  قارچ گونه كنكور با آموزشي قالبي،  كميت گرايي در دانشگاه ها و رشد بي رويه دانشجو، فقدان امنيت مالي براي انبوهي از دانشجويان، افزايش نرخ بيكاري دانش آموختگان و... ضربات مهلكي بر خلاقيت، تحول خواهي، ابتكار و نشاط و بالندگي نسل جوان وارد مي كند و پيكره پاره پاره و به شدت نحيف آموزش عالي و فرآيند توسعه علمي كشور را بيش از پيش به سندرم هاي مزمن مبتلا مي كند. استاد دانشگاه علوم پزشكي تهران تأكيد مي كند: اكنون شعارزدگي، موازي كاري، عدم شفافيت، چند پارگي، بخشي نگري، پراكنده كاري، رفيق بازي ها و رانت خواري ها و دهها پديده شوم ديگر همچون خوره هايي به جان دانشگاه افتاده اند و غلبه بر انبوه مشكلات پوسيده و عميق ساختاري و محتوايي نظام آموزش عالي كشور اصلاحات بسيار اساسي را طلب مي كند.»
دكتر نوري دلويي داشتن سياست صحيح علمي و استراتژي روشن مبتني بر دانايي و توسعه انساني را همراه با عزم ملي از ضرورت هاي مهم براي رسيدن به توسعه واقعي علمي و فني كشور دانسته، مي گويد: «ما به بسترسازي فرهنگي و توجه عملي به ملزومات آن از جمله ارزشي كردن فرهنگ تلاش و اخلاق و خلاقيت علمي و تعهد اجتماعي نياز مبرم داريم. ما به فرهنگ شايسته سالاري (چرخش آزاد نخبگان و تكيه بر كرامت انساني)، مشاركت گروهي و رقابت سازنده و جدي در مديريت نهادهاي علمي پژوهشي نياز ضروري داريم. و همچنين به مديريت هاي خردمندانه، شجاع، پاسخگو و دور از سياست بازي هاي روزانه و مديريت هاي واقعي و نه سليقه اي بيش از هميشه نيازمنديم.»
دكتر نوري دلويي اضافه مي كند: «تدارك محتوا و ساختار مناسب براي توسعه علمي، نظارت پويا و مستمر بر حسن جريان پيشرفت توسعه علمي و ايجاد ضمانت اجرايي لازم، ايجاد امنيت شغلي و حفظ و ارتقاي منزلت دانشمندان و فرهيختگان، پرهيز جدي از پژوهش هاي سطحي و توسعه پژوهش هاي مأموريت گرا، پرهيز جدي از رشد بي رويه دانشجو، همكاري تنگاتنگ بين دانشگاهها و مراكز پژوهشي با بخش هاي توليدي و صنعتي جامعه و تخصيص اعتبارات مناسب براي آموزش و پژوهش از جمله راهكارهايي هستند كه بايد به طور جدي به آنها پرداخت.»
مؤسس مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك در ادامه مي گويد: «ما هر جا كار را جدي گرفتيم خوش درخشيديم. موفقيت جوانان برومند، در المپيادهاي علمي و مسابقات جهاني دانشجويي و نظاير آن شاهد صادقي بر اين مدعاست، اما سخن بسيار تلخ آن است كه نتوانسته ام اكثريت اين سرمايه  گرانسنگ را در كشور حفظ كنيم.»
وي مي گويد: «چرا جايگاه ايران بايد در توسعه انساني جهاني بسيار پايين باشد. چرا بين ۹۱ كشور جهان مقام نخست مهاجرت نخبگان را داريم و بيش از ۸۰ درصد از برگزيد گان علمي المپيادهاي اخير ما جذب دانشگاههاي خارجي شده اند؟»
سردبير مجله بين المللي علوم جمهوري اسلامي سپس تأكيد مي كند: «قطعاً اين حق ما نيست و شايستگي مردم ما بيش از اينهاست.»
وي مي گويد: «دانشگاههاي برجسته جهان براي رسيدن به جايگاه بلند و جهاني خود سالهاي دراز آگاهانه و سخاوتمندانه سرمايه گذاري بايسته معنوي و مادي كرده اند.»
وي اظهار مي دارد: «ناگفته پيداست كه پيشرفت در زمينه هاي ياد شده، براي ما كار آساني نيست. به كاري تدريجي، درازمدت اما راهبردي نياز دارد و خلاصه كلام اينكه به هر صورت حركت براي ما امري ضروري است، به شرطي كه شعار «توسعه علمي، شرط بقاء آگاهانه»، از اصلي ترين دغدغه هاي مسئولان و فعالان فرهنگي و سياسي كشور باشد.»
وي در پايان مي گويد: «زندگي در عصر علم محوري، تحقيقاً مستلزم كسب مهارت هاي تازه، فراگيري و استقرار فناوري هاي نو است و اين همه زماني شدني است كه فرزند زمان خود باشيم و جهاني بينديشيم، البته با حفظ اصول ارزشي و فرهنگي خود.»

هفته پيش براي دانشگاه هاي كشور، هفته خوابگاه ها نام داشت. تلاقي برنامه هاي اين هفته با برنامه امتحانات ميان ترم دانشجويان و عدم اعتماد عمومي اين قشر به مناسبت ها و برنامه هاي اين چنيني و هر نوع اثر بخشي آنها در بهبود مصائب و معضلات خوابگاهي آنها، از جمله عواملي بودند كه حتي اين رخداد به ظاهر صنفي را نيز با عدم اقبال قاطبه دانشجويان، به ويژه خوابگاه نشينان دانشگاهي مواجه ساخته و آن را از رونق لازم بياندازند.
در كنار همه برنامه هاي روزانه اين هفته كه از سوي مديريت دانشگاه ها تدارك ديده شده به اجرا درآمد، آنچه بيش از همه موجب تعجب و پرسش دانشجويان شد «خونگيري از دانشجويان» به مناسبت اين هفته بود. روز «خوابگاه ها، امداد و اهداي خون» كه با همكاري مشترك معاونت دانشجويي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و سازمان انتقال خون ايران نامگذاري شد.
از يك روز هم فراتر رفت و به كل هفته تعميم يافت. با وجود آن كه فلسفه نامگذاري اين روز و استقرار پايگاه ها انتقال خون در كوي دانشگاه ها، خوابگاه ها و دانشگاه ها در هفته اي كه مقرر است به بهبود اوضاع خوابگاه ها و معضلات عديده خوابگاه نشينان و حداكثر ترويج فرهنگ خوابگاه سازي بيانجامد، مورد پرسش و ابهام بسياري از دانشجوياني بود كه اعتقاد داشتند «هفته خوابگاه ها» زمان اين كار نبود، از سوي برخي از همين دانشجويان بي پاسخ گذارده نشد.
در هفته خوابگاه ها، حدود ۸۷۵ نفر از دانشجويان خوابگاه هاي شهيد رجايي، بهشتي و كوي دانشگاه (طي دو شب) با مراجعه به پايگاه هاي انتقال خون، ۵۵۰ واحد خون اهدا كردند.

توسعه رشته مهندسي هسته اي، تقويت امكانات علمي لازم در دانشگاهها و غيربرنامه ريزي كلان براي تأمين نيروي انساني متخصص در اين زمينه بايد مورد توجه جدي مسئولان آموزش عالي قرار گيرد.
دكتر محمد هادي هادوي، استاد دانشگاه شيراز و دبير اطلاع رساني دومين كنفرانس بين المللي علوم و فنون هسته اي در ايران در گفت وگويي با همشهري دانشجو با بيان اين مطلب كه در حال حاضر شمار دانشجويان مشغول به تحصيل در رشته مهندسي هسته اي دانشگاههاي كشور از ۵۰ نفر تجاوز نمي كند، گفت: ما با اين ۵۰ نفر بي شك نمي توانيم نيروگاه هسته اي و تأسيسات هسته اي داشته باشيم و برق هسته اي توليد كنيم.
وي گفت: علي رغم اهميت و نقش محوري تكنولوژي هسته اي صلح آميز در برنامه هاي كلان توسعه اي كشور، متأسفانه هنوز مسئولان ما هيچ نيازي به توان علمي و تخصصي دانشگاهها احساس نكرده اند و در هيچ يك از پروژه هاي مهم اين حوزه از مشاركت دانشگاهيان استفاده نمي كنند.
دكتر هادوي با اشاره به اين كه مسابقه ايجاد رشته مهندسي هسته اي در كشور به سال ۱۳۵۵ بازمي گردد گفت: اين رشته براي اولين بار در دانشگاه شيراز و امير كبير راه افتاد و پس از انقلاب دچار تعطيلي و ركود شد و دوباره در سالهاي اخير البته به شكل كمرنگ رونق گرفت و ما اكنون بايد اين علوم را دريابيم و به آن اهميت لازم را بدهم. وي تأكيد كرد: براي پيشبرد تكنولوژي هسته اي ضرورت دارد كه از يك سو مسئولان و متوليان امر از جمله سازمان انرژي اتمي به اين باور برسند كه دانشگاهها مبادي ورودي نيروهاي آنها را مي بايست تأمين كنند و از سوي ديگر دانشگاهها نيز با برنامه ريزي هاي كلان و دراز مدت به تقويت كادر آموزشي، امكانات و تجهيزات علمي و زيربنايي آموزشي اين رشته همت گمارند.
دكتر هادوي استقبال گروه دانشجويان ساير رشته هاي مهندسي بويژه فيزيك و شيمي از كنفرانس بين المللي علوم هسته اي شيراز را غيرقابل انتظار دانست و گفت: در اين همايش كه در روزهاي هفتم تا نهم ارديبهشت ماه جاري در دانشگاه شيراز برپا شد، ۵ كارگاه تخصصي برپا شد و ۱۳۰ مقاله شفاهي و ۱۰۳ مقاله به شكل پوستر ارائه گرديد.
وي تعداد مقالات خارجي را ۱۵ مورد از ۱۷ كشور جهان ذكر كرد و در خصوص همكاريهاي مشترك دانشگاه و صنعت در حوزه علوم هسته اي گفت: متأسفانه تاكنون هيچ پروژه  مشترك مهمي را در اين حوزه يا بخش صنعت نداشته ايم.

استادان و دانشجويان،مي توانند با مطالب، ديدگاه ها، گزارش ها و حتي مصاحبه هاي خود ياريگر همشهري دانشجو باشند.
با تماس خود ما را سرافراز كنيد.
تلفن: ۲۰۴۹۵۰۹ - نمابر : ۲۰۵۸۸۱۱ - روابط عمومي:۲۰۴۵۳۲۰
نشاني اينترنتي:
Daneshjoo@Hamshahri.org
Daneshjoo@Hamshahri.net