الهام صادقي
هفته خوابگاه ها يكي ديگر از مناسبت هايي است كه چندي است در صفحه هاي تقويم روزشمار دانشگاهها خودنمايي مي كند. بر اين اساس هرسال چهارم تا دهم ارديبهشت ماه مصادف با هفته خوابگاه ها است. اما بايد ديد اين هفته در نظر ساكنين خوابگاه ها چه معنايي دارد.براي بسياري از دانشجويان شايد هفته خوابگاه ها چيزي بيش از چند پوستر تبليغاتي و احياناً چند مراسم در خوابگاه نباشد. ولي آنچه اهميت دارد اين است كه در اين هفته تا چه حد به مشكلات موجود در خوابگاه پرداخته مي شود؟!بسياري از دانشجويان معتقدند: اين هفته، مناسبتي است مانند ساير مناسبت ها، نه آنچه كه لازمه ساماندهي وضعيت خوابگاه ها است.
حالت كليشه اي تجليل از خيرين، برگزاري چند نمايشگاه يا شايد چند سخنراني نه وضع موجود را سامان مي دهد و نه نفعي براي دانشجويان دارد، چرا كه لازمه اين امر همكاري و هماهنگي مسئولين مربوطه و صرف هزينه در جهت تهيه و ساخت امكانات و احداث خوابگاه هاي جديد و مجهز است. هر سال تعداد زيادي از دختران و پسران، سد بزرگ كنكور را پشت سر مي گذارند و با عبور از فيلترهاي ريز آن وارد دانشگاه مي شوند. در حال حاضر بيش از ۹۸ درصد جوانان ايراني تحصيلكرده هستند كه حدود دو ميليون نفر آنان ساكن خوابگاه ها هستند.براساس آمار منتشر شده در سال ۱۳۸۲ حدود ۲۴۲ هزار نفر در آزمون سراسري دانشگاه ها پذيرفته شده اند كه از اين تعداد ۱۱۴ هزار و ۶۴۳ دانشجو ساكن خوابگاه ها هستند.اگر از اين افراد در مورد خاطرات دوران تحصيل شان سؤال كنيم به طور قطع تعداد زيادي از آنها، سخنانشان به مشكلات خوابگاهي برمي گردد. چرا كه طي سالهاي دانشجويي با مسائل و مشكلات اقامت در خوابگاه ها مواجه بوده اند. از طرفي بخش قابل توجهي از مشكلات موجود در خوابگاه ها به مسائل رفاهي بازمي گردد.
امكانات زيستي، رفاهي و بهداشتي بزرگترين معضل خوابگاه هاي دانشجويي است كه دانشجويان با آن دست به گريبانند. آنان همواره از وضعيت نامناسب وسايل بهداشتي، گرمايشي و سرمايشي در زمستان و تابستان شكايت مي كنند.
در بيشتر خوابگاه ها، تعداد نفرات در هر اتاق بيش از حد استاندارد و مطلوب است. نتايج يك نظر سنجي از دانشجويان دختر ساكن خوابگاه دانشگاه اروميه نشان مي دهد ۹۵ درصد دانشجويان مايل هستند در اتاق هاي ۴ نفري ساكن باشند و ۱۴ درصد با ۵ نفري بودن اتاق ها موافقند.
تعداد كتاب در كتابخانه خوابگاه آنقدر كم است كه دانشجويان تمايلي به استفاده از آن نشان نمي دهند. به نظر آنها كتاب ها اكثراً چاپ قديم است و استفاده چنداني در امر آموزش ندارند. كتابخانه در ساعات آخر شب به مدت كمي باز است و دانشجويان ساكن در خوابگاه در طول روز نمي توانند از آن استفاده كنند.ايجاد سايه رعب و وحشت در پاره اي از خوابگاه ها و به كار بردن تهديد براي جلوگيري از اعتراض دانشجويان و زدن مهر خاموشي بر لب هاي آنها از جمله مسائل ديگري است كه دانشجويان با آن روبه رو هستند، كه اين نه تنها راه عقلاني و درست نيست بلكه باعث به وجود آمدن جو بي اعتمادي در خوابگاه مي شود، در اين فضا دانشجويان به دو دسته كلي تقسيم مي شوند، يا تا حدي با شرايط موجود در عين نارضايتي كنار مي آيند و يا با اعتراض به مشكلات دردسرهاي احتمالي را به جان مي خرند.
عابد توانچه- دانشجوي مهندسي معدن و يكي از مسئولين دايره فرهنگي امور خوابگاه هاي دانشگاه صنعتي امير كبير- معتقد است: «برگزاري هفته خوابگاه ها كار جالبي است اما نه به آن شكلي كه مد نظر وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري است.»او مي گويد: «ما امسال ساختار سال گذشته را شكستيم و به جاي برگزاري يك نمايشگاه در هر خوابگاه؛ با برگزاري برنامه هايي مانند نمايشگاه عكس، مسابقه، كليپ و... سعي كرديم تا مشكلات و توانمندي هاي دانشجويان خوابگاهي را به نمايش بگذاريم.» عابد با تأكيد بر اينكه از نظر بهداشتي وضعيت خوابگاه ها زير صفر است. ادامه مي دهد: اتاق هايي هستند كه بين ۱۰ تا ۱۱ نفر جمعيت دارند. با توجه به اينكه ساختمان ها قديمي هستند و براي استفاده خوابگاهي ساخته نشده اند، از نظر بهداشتي بسيار وضعيت نامناسبي دارند. يكسري از اتاق ها تبديل به حمام و سرويس بهداشتي شده است و آب در اتاق هاي مجاور نشت مي كند.
كتابخانه خوابگاه، صرفاً يك اتاق كوچك با تعداد بسيار محدودي كتاب است كه تنها از ساعت ۵/۹ الي ۱۰ شب باز است. تاريخ انتشار كتابها، قديمي و بيشتر متعلق به سالهاي قبل از انقلاب است.
عابد، مهمترين مشكل در خوابگاه ها را جو امنيتي مي داند كه در آنجا به راه انداخته اند و مي گويد: « مسئولين خوابگاه تنها تبديل به مهره شدند. در اين جو امنيتي اگر كسي نسبت به امكانات موجود در خوابگاه اعتراض كند، به عنوان شخصي كه در نظم و امنيت خوابگاه اختلال ايجاد كرده به كميته انضباطي معرفي مي شود.»
وعده هاي بي عمل
وضعيت تغذيه در خوابگاه ها، آنقدر بد و يا به قول دانشجويان افتضاح است كه آنان ترجيح مي دهند، اصلاً از آن استفاده نكنند. به نظر آنها سويا و سيب زميني آب پز ارجح تر است از سالاد الويه و سوپ هاي از ظهر مانده.
بابك آذرفر- دانشجوي مهندسي معدن و معاون امور فرهنگي خوابگاه هاي دانشگاه اميركبير معتقد است: مسئولين با برگزاري هفته خوابگاه ها مي خواهند ضعف هاي مديريتي خود را در تهيه مسكن و امكانات توسط خيرين پوشش دهند.»
وي در خصوص وضعيت تغذيه در خوابگاه ها مي گويد: «وضعيت غذايي آنقدر بد است كه ترجيح مي دهيم سلف تعطيل شود. طبق گفته مسئول امور تغذيه، دانشگاه حداقل همراه دو وعده غذايي، ميوه به دانشجويان داده مي شود. حالا از كي خيارشور، نارنج، كلم و ماست جزو ميوه جات به حساب مي آيد ما نمي دانيم!»
سلف دانشگاه پاسخگوي تعداد زياد دانشجويان نيست. در ساعات نهاري تعدادي از بچه ها مجبورند يا سرپا نهار بخورند يا در زمين چمن محوطه دانشگاه بنشينند.
براي حل اين مشكل قرار بوده، در سال ۱۳۸۲ سلف جديدي روبه روي ساختمان ابوريحان به بهره برداري برسد اما حتي نخاله هاي ساختماني آن برداشته نشده است. تنها با صرف هزينه زياد قاب سلطنتي براي عكس گرافيكي آن ساخته و در ساختمان مديريت نصب كرده اند.»
با پيشرفت علوم و به روز شدن آن، نياز به وسايل پيشرفته و به روز علمي از قبيل كامپيوتر و سايت هاي مجهز بيش از گذشته نمايان شده است. بيشتر دانشگاه هاي خارج از كشور به سيستم هاي جديد آموزشي مجهز هستند و با استفاده از اينترنت و نرم افزارهاي رايانه اي علوم مختلف را به دانشجويان مي آموزند. كمبود اين تجهيزات، نه تنها در خوابگاه ها بلكه در دانشگاه هاي معتبر كشور ما از مشكلات بزرگ نظام آموزشي است.
بابك ضمن ابراز نارضايتي خود از وضعيت سايت خوابگاه مي افزايد: «بنا بود در سال ۱۳۸۰ سايت كامپيوتري مشترك بين خوابگاهي در سالن قاضي زاده بسازند، تا دانشجويان به صورت شبانه روزي از آن استفاده كنند، ولي تاكنون خبري از آن نشده است. در سايت خوابگاهي كه ۳۹۶ نفر در آن اسكان داده شده اند فقط ۵ كامپيوتر موجود است. كه از اين تعداد تنها يك كامپيوتر از ساعت ۵/۸ تا ۵/۱۲ شب به شبكه وصل مي شود و دانشجو بايد بابت هر ساعت استفاده از آن ۲۵۰ تومان بپردازد.»
فضايي كوچك و دلگير براي مطالعه
شب هاي امتحان براي بعضي به سختي مي گذرد، براي برخي پرهيجان و براي گروهي از بچه ها هم شب هاي دلگيري است، ولي آنچه كه در تمام فضاي خوابگاه حس مي شود شلوغي و همهمه گنگي است كه حكايت از مشكلي ديگر دارد.
نامناسب بودن فضاي سالن مطالعه خوابگاه، يكي ديگر از مواردي است كه دانشجويان نسبت به آن معترضند. سالن هاي كوچك، غيراستاندارد، بدون تهويه و گاهي اوقات پر از سوسك، قاعدتاً نه تنها مكاني مناسب براي مطالعه نيست، بلكه تنها جايي است كه اشتياق افراد براي درس خواندن را زايل مي كند.
دانشجويان راهروها، پشت بام و گوشه هاي پرت خوابگاه را براي درس خواندن به سالن مطالعه ترجيح مي دهند، تا اينكه فضاي دلگير سالن مطالعه خوابگاه را كه حتي گنجايش تعداد كمي از ساكنان خود را ندارد تحمل كنند.
اعظم، م - دانشجوي فيزيك دانشگاه اميركبير- مي گويد: «هدف ما از برگزاري هفته خوابگاه ها اين است كه بگوييم امكانات درون خوابگاه بسيار كم است. ما با مشكلاتي مانند جمعيت زياد در هر اتاق و مشكلات بهداشتي روبه رو هستيم. سالن مطالعه خوابگاه دختران ۲ طبقه زيرزمين است و تاريك ترين نقطه با بدترين وضعيت تهويه به آن اختصاص داده شده است. علاوه بر آن پر از سوسك هم هست.»
سيما، ص دانشجوي شيمي دانشگاه تهران مي گويد: «در خوابگاه مثل زندان است. حتي جاي مناسبي براي درس خواندن هم نيست. سالن مطالعه خوابگاه هم خيلي كوچك است و گنجايش جمعيت زياد خوابگاه را ندارد. بچه ها بالاجبار در راهروها و حتي پشت بام درس مي خوانند.»
خوابگاه خانه دوم
همه آنها كه دست در امر آموزش دارند مي دانند، خوابگاه براي دانشجويان در حكم خانه دومي است كه بايد مدت ۴ تا ۵ سال از بهترين روزهاي زندگي خود را در آن سپري كنند. جايي كه با وجود تمايزهاي قومي، نژادي، زباني و تا حدي سني، همه به يك چشم ديده مي شوند و از امكانات موجود در آن به يك ميزان بهره مند مي گردند. دوري از محيط گرم خانواده و وجود مشكلات معيشتي در خوابگاه ها، دو عامل اساسي در بروز مشكلات روحي، رواني در اين افراد هستند. مسئله اي كه نه تنها عواقب ناخوشايند شخصي بلكه اجتماعي را به دنبال خواهد داشت.
زهره محمدي دانشجوي ترم ۶ مهندسي پليمر و مسئول مشاوره خوابگاه دختران امير كبير مي گويد: «مشكلات موجود در خوابگاه ها باعث بروز مشكلات روحي- رواني در بچه ها مي شود و بهبود شرايط خوابگاهي تأثير زيادي در رفع اين مشكلات دارد.» اگر با ديدي مثبت به مجتمع هاي خوابگاهي بنگريم، تمركز اين ساختمانها در يك مكان باعث تسهيل در امر ترميم، تعمير آنها مي گردد. اما از نگاهي ديگر عدم رسيدگي به اين مجمع ها كه خوابگاه هاي كوي دانشگاه تهران از بزرگترين و قديمي ترين آنها است باعث خرابي و از بين رفتن تدريجي امكانات موجود در آنها شده است. اكثر اين ساختمانها نياز به بازسازي دارند، امكانات و تجهيزات موجود در آنها در اثر گذشت زمان فرسوده شده اند و دانشجويان ساكن در آنها با مشكلات زيادي روبرو هستند. از سوي ديگر عدم رعايت مسائل بهداشتي در خوابگاه ها، دانشجويان خصوصاً دختران را در معرض ابتلا به بيماريهاي عفوني قرار مي دهد.
ليلا دهكردي دانشجوي ترم ۶ علوم ارتباطات از استان چهارمحال و بختياري در مورد مشكلات بهداشتي در خوابگاه، فاطميه كوي دختران دانشگاه تهران مي گويد: «وضعيت سرويس هاي بهداشتي افتضاح است. در هر طبقه كه ۲۵۳ نفر ساكن هستند، حدود هشت دستشويي وجود دارد كه هميشه يكي از آنها لوله اش خراب است و ديگري راه آبش گرفته است.
درون مايع دستشويي آب مي ريزند كه بيشتر شود. حمام ها نه گيره لباس دارند و نه دستگيره كه بشود در را بست. اكثر اوقات راه آب حمام ها گرفته و آب كفه حمام ما جمع مي شود. علاوه بر همه اينها يا آب قطع مي شود يا برق و ما مجبوريم با همان حالت كف آلود از حمام بيرون بياييم.
تعداد زيادي از بچه ها به دليل عدم رعايت مسائل بهداشتي در خوابگاه دچار بيماري عفوني شده اند.
در و ديوار اتاق ها خيلي كثيف است. تختخواب ها فلزي و پرسروصدا است. پتو و روفرشي كه دانشگاه مي دهد آنقدر كثيف است كه بايد حتماً همراه خودمان اين وسايل را بياوريم.
احمد امين پور دانشجوي زبانهاي خارجي دانشگاه تهران نيز مي گويد: «دستشويي ها صابون ندارند و پر از سوسك است. شيرهاي آب حمام ها خراب است. حمام ها اكثر لامپ ندارند و تاريك و پر از سوسك هستند. خوابگاه اتاق اتو و جايي براي شستن لباس ها ندارد. بچه ها مجبورند در حمام هاي تاريك و كثيف لباس هايشان را بشويند.»
طاهره مصطفي پور- دانشجوي ترم دوم مديريت بازرگاني دانشگاه تهران در مورد هفته خوابگاه ها اطلاعي ندارد اما درباره مشكلاتي كه در خوابگاه با آن روبرو است مي گويد؛ مدتي است كه حمام ها را به زيرزمين خوابگاه منتقل كرده اند. البته دليل اين كار را بهبود وضعيت بهداشتي خوابگاه عنوان كرد ه اند، اما بچه ها بايد توي زمستان از طبقات مختلف براي حمام كردن به زيرزمين بروند.» از جمله امكانات ديگري كه تا حدي در خوابگاه ها وجود دارد، امكانات ورزشي است اما بايد ديد از آن به چه نحوي بهره برداري مي شود.
آيا وجود يك سالن و يكسري وسايل ورزشي خود به تنهايي كفايت مي كند و دانشجوياني كه خوابگاهشان فاقد امكانات ورزشي است. همواره از بي توجهي مسئولين به اين قضيه گله مندند. اما بايد ديد اوضاع در خوابگاه هايي كه مجهز به سالن هاي ورزشي و ملزومات آن هستند به چه صورت است.
الهه ح- دانشجوي علوم اجتماعي دانشگاه الزاهراء در اين رابطه مي گويد: «از نظر ورزشي امكانات خوابگاه به نسبت خوب است. اما مديريت و برنامه ريزي بسيار ضعيف است در خوابگاه هاي دخترانه كه داراي محوطه و فضاي سبز هستند، به دليل رفت و آمد زياد آقايان امكان رفت وآمد به صورت آزاد و ورزش در محوطه خوابگاه فقط در ساعات محدودي امكان پذير است.» وي با اشاره به اينكه؛ هفته خوابگاه ها مثل بقيه مناسبت ها جنبه كليشه اي و غيركاربردي دارد مي گويد؛ بهتر است به جاي برنامه هاي تبليغاتي و غيرمؤثر، در عمل به مشكلات موجود در خوابگاه توجه بيشتري شود.»
مهندس شهرام نيكوكار، مديريت امور خوابگاه هاي دانشگاه امير كبير با اشاره به اينكه، دانشگاه اميركبير داراي ۱۷ خوابگاه است، كه همگي آنها به جز ۳ خوابگاه، مقطع دكتري، فوق ليسانس و خوابگاه متأهلين در اطراف دانشگاه واقع شده اند مي گويد؛ «اين ساختمانها كاربري خوابگاهي ندارند. يكسري از آنها ساختمان اداري بوده كه تبديل به خوابگاه شده است. از لحاظ قدمت و سال ساخت تقريباً همه قديمي هستند و قدمتي در حدود ۲۰ تا ۳۰ سال دارند. همين امر باعث گرديده تا ما يكسري مشكلات تأسيساتي در خوابگاه ها داشته باشيم.
ما به علت تعدد خوابگاه ها و افزايش هر ساله تعداد دانشجويان از نظر تأمين مايحتاج مورد نياز نظير كمد، يخچال و غيره در مضيقه هستيم. البته در يكي دو سال اخير تلاش شده است، امكاناتي جذب شود. اما اين امكانات نسبت به درصد افزايش تعداد دانشجويان كافي نيست.
مسئله ديگري كه در خوابگاه ها با آن مواجه هستيم، مشكلات روحي رواني دانشجويان شهرستاني است كه به دليل مشكلات موجود، خواه ناخواه بر آنان حاكم مي شود و باعث پايين آمدن راندمان و افت تحصيلي آنها مي گردد.
با توجه به اين كه، اين افراد جزو دانشجويان برتر كشور هستند و بايد در آينده اداره جامعه و كشور را بدست بگيرند، اگر دانشگاه بتواند امكاناتي در حد متوسط در اختيار آنان قرار دهد، شايد بخشي از مشكلات اين افراد حل شود كه اين امر نيازمند بازنگري اساسي به قضيه خوابگاه ها است. وي هدف از برگزاري هفته خوابگاه ها را داشتن نگاهي بيروني و دروني به خوابگاه ها دانست و گفت: «در اين هفته مؤسسات، شخصيتهاي حقيقي و حقوقي با فضاي خوابگاهي و مشكلات حاكم بر آن آشنا مي شوند. و از افراد خير، خوابگاه ساز دعوت به عمل مي آيد تا امكاناتي در اختيار دانشگاه قرار دهند.
در اين هفته دانشگاه اقدام به برگزاري برنامه هايي از قبيل جلسه پرسش و پاسخ با حضور مسئولين دانشگاه با موضوعيت خوابگاه، گذشته، حال و آينده برگزاري مسابقات دوي همگاني و برپايي نمايشگاه با موضوعات مختلف پيرامون مسائل و مشكلات خوابگاه ها كرده است.» نيكوكار در ادامه افزود: «اداره امور خوابگاه ها در اين دانشگاه برعهده دانشجويان است و از اين جهت منحصربه فرد است. مسئولين خوابگاه و كادر اجرائي آن كاملاً دانشجويي است و تقريباً تنها دانشگاهي است كه خوابگاه هايش به اين صورت اداره مي شود.»
شايد پرداختن به مقوله خوابگاه و مشكلات آن براي خيلي ها سخناني تكراري باشد، اما اين امر به نظر دانشجوياني كه در خوابگاه ها اقامت دارند، نه تنها كهنه و نخ نما نيست، بلكه عينيتي است كه با آن دست و پنجه نرم مي كنند.
دكتر محدث مديركل امور دانشجويان داخل وزارت علوم، تحقيقات و فناوري هدف از برگزاري هفته خوابگاه ها را ايجاد زمينه اي مساعد براي مشاركت بيشتر دانشجويان در بهبود شرايط خوابگاه ها و رفع مشكلات آنها مي داند و مي گويد: «بيشتر مشكلاتي كه ما در خوابگاه ها داريم، مشكلات فرهنگي است، كه بايد كاري جدي در اين زمينه انجام پذيرد.» بايد توجه داشت كه خوابگاه بايد محيطي باشد كه آرامش جسمي، روحي و رواني دانشجويان را تأمين كند تا اين افراد بتوانند به دور از مشكلات و درگيري هاي ذهني به تحصيل بپردازند.