معصومه صفايي 
نبود پشتوانه قانوني براي مجريان قانون در مناطق تحت حفاظت سازمان محيط زيست يكي از مشكلات عمده اي است كه قدرت اجرايي آنها را بسيار تضعيف كرده است، به خصوص حافظان حيات وحش كه در ارتباط مستقيم با متخلفان مسلح يعني شكارچيان قاچاق هستند. محيط باناني كه در بسياري موارد جان خود را در اين راه از دست داده اند و يا دچار نقص عضو جدي شده اند ضارب هم يا گريخته و يا تبرئه شده است!
بسياري از آنها هم كه در دفاع از خود با قاچاقچيان درگير شده اند، در گوشه زندان به سر مي برند يا حتي به قصاص محكوم شده اند.
مگر نه اين است كه محيط بانان همچون ماموران نيروي انتظامي ضابط قانون هستند؟ پس چطور است كه كشتن قاچاقچي مواد مخدر لوح تقدير و مدال دارد و كشته شدن يك قاچاقچي شكار قصاص...؟
با مقدمه اي از وضعيت كلي حيات وحش كشور در اين باره با معصومه ابتكار، رئيس سازمان حفاظت محيط زيست به گفت وگو نشسته ايم.
در طول اين سال ها (حدود ۷-۶ سال) چه كارهاي اجرايي در زمينه حفاظت از محيط هاي طبيعي كشور انجام شده است؟
مناطق تحت حفاظت سازمان از ۵/۴ درصد در سال ۷۵ به ۵/۷ درصد از مساحت كشور در حال حاضر رسيده است.
سعي كرده ايم وضعيت تجهيز پاسگاه ها را در مناطق بهبود بخشيم. ما روي بحث ارتقاي سطح مديريت مناطق هم كار كرده ايم. اخيرا روساي پارك هاي ملي ايران يك دوره آموزشي تخصصي را كه براي اولين بار در لهستان برگزار شده بود گذرانده اند. اين دوره شامل مباحث مديريت مناطق، آموزش محيط بانان، حل مشكلات حقوقي مربوط به مديريت مناطق و مطالعات جامع مناطق بوده است. امسال فكر مي كنم حدود ۴۰ منطقه حفاظت شده و پارك ملي هم طرح مطالعات جامعشان به پايان رسيده است.
اين طرح ها يك برنامه مديريتي را براي مديريت بهينه مناطق در اختيار مديران قرار مي دهد. يكي از ويژگي هاي اين طرح ها برقراري تعامل با جوامع محلي است.
در سطح بعد ما روي گونه هاي ويژه كار كرده ايم. يعني گونه هاي در معرض تهديد و در معرض انقراض مثل يوزپلنگ آسيايي كه برنامه حفاظتي ويژه دارد، گوزن زرد، گورخر ايراني، درناي سيبري، هوبره كه مركز تحقيقاتش شهر يزد است و لاك پشت هاي دريايي كه برنامه حفاظتي شان كار مشتركي است با كشورهاي آسياي شرقي. مجموعا ما براي ۹ گونه برنامه ويژه حفاظتي داريم كه يا بين المللي است يا داخلي. ما براي حفظ زيستگاه هاي مختلف مثل تالاب ها، مناطق كوهستاني زاگرس و مناطقي كه كانون هاي خاص و يا بحراني هستند هم برنامه ريزي خاصي را در دست اجرا داريم. در سطح اجرا هم با مباحث مختلفي مواجه هستيم مثل شكار. محدوديت صدور پروانه هاي شكار و كاهش آنها در سال هاي اخير يكي از اقدامات است. ما حتي به دليل شرايط خشكسالي محدوديت هايي در سطح استان داشته ايم، مثل استان كرمان كه سه سال است به طور كامل قرق است و شكار ممنوع اعلام شده. يكي ديگر از اقدامات، سرشماري به روش علمي و به روز پرنده ها و حيات وحش كشور است كه با همكاري چند كشور اروپايي از جمله هلند انجام گرفته و در حال حاضر اطلاعات سرشماري پرنده ما خيلي دقيق تر از گذشته است.
به طور كلي وضعيت حيات وحش كشور را با توجه به خشكسالي چطور ارزيابي مي كنيد؟
وضعيت حيات وحش در حال حاضر به خصوص در چند سال اخير به دليل خشكسالي افت داشته، اما نه به شدتي كه پيش بيني مي شد. البته به دليل اقدامات جبراني است كه انجام گرفته.
در مورد مقابله با شكار غيرمجاز چه كارهايي انجام داده ايد؟
ما در سال هاي اخير بحث شكار غيرمجاز را بسيار با جديت دنبال كرده ايم به خصوص در محافل قضايي. ما حتي متاسفانه چندين شهيد در اين راه داشتيم، محيط باناني كه از جان خودشان هم گذشتند.
امكانات قانوني و اجرايي كه در اختيار محيط بانان قرار مي گيرد تا چه حد است؟
اولا اينكه محيط بانان ضابط قوه قضاييه هستند. ثانيا اسلحه دارند و ثالثا موتور يا خودرو دارند.
اسلحه اي كه نبايد از آن استفاده كنند چه فايده اي دارد؟
خب نيروي انتظامي هم نمي تواند از اسلحه اش استفاده كند.
در شرايطي كه شكارچيان قاچاق محيط بانان را مورد حمله قرار مي دهند، استفاده از اسلحه يك امر كاملا طبيعي و ضروري است؟
درست است البته اين ها همه ضابطه و آيين نامه دارد. يعني آيين نامه استفاده از سلاح كه خيلي هم دقيق و قانوني است. محيط بانان هم بايد در چارچوب قانون حركت كنند واگر خارج از اين چارچوب حركت كنند هيچ مرجعي نمي تواند از آنها دفاع كند.
يعني محيط باناني كه در حال حاضر به دليل اجراي قانون و برخورد با شكارچيان قاچاق در زندان به سر مي برند همگي خارج از قانون حركت كرده اند؟
خير. اعتقاد ما بر اين است كه تمام محيط بانان ما در چارچوب قانون حركت كرده اند.
در اين صورت، سازمان چه اقداماتي در زمينه حمايت از محيط بانان درگير با اين قبيل مسايل كرده است؟
ما امسال توانستيم تقريبا ۱۰ تا از محيط بانانمان را با عنوان شهيد تلقي كنيم و آيين نامه اي را هم در دولت برديم كه اين عزيزان همطراز شهيد محسوب مي شوند.
محيط باناني كه به خاطر درگيري با شكارچيان قاچاق در حال حاضر در زندان به سر مي برند يا بازداشت هستند چطور؟ آيا براي آنها هم توانسته ايد كاري بكنيد؟
پرونده همه اين افراد را خودم دنبال مي كنم حتي در بعضي موارد شخصا با آقاي شاهرودي ملاقات كردم مثلا محيط باني كه در ميانكاله به دليل برخورد با متصرف و متخلف دستگير شده بود، مساله اش در ملاقات با آقاي شاهرودي حل شد. اما به هر حال در اين گونه موارد محاكم قضايي وجود دارد و شرايط خاص خودش را دارد.
سال گذشته در همايش حقوق محيط زيست، تصميمات ضمني بسياري درباره تخصصي كردن بحث قضاوت در مقوله محيط زيست اتخاذ شد. اين تصميمات به كجا رسيد؟
البته اين همايش با همكاري خود قوه قضائيه برگزار شد. اولين دوره تخصصي كارگاه مشورتي- آموزشي قضات هم در حدود ۵/۱ تا ۲ ماه پيش برگزار شد. يك دوره دو هفته اي بود كه با قضات وارد مباحث محيط زيست شديم. قضات از ۲۷ استان انتخاب شده بودند. ديدگاهشان خيلي خوب و مثبت بود، از كارگاه هم راضي بودند. البته ما در نظر داريم كه اين كار را با معاونت آموزش قوه قضائيه به طور مستمر ادامه بدهيم.
در رابطه با تاسيس شعب تخصصي چطور، كاري صورت گرفته؟
رياست محترم قوه قضائيه دستوري در ارتباط با تاسيس شعب تخصصي مسايل محيط زيست دارند كه بسيار مفيد است و كمك زيادي به ما كرده تا بتوانيم مشاوره هاي تخصصي بدهيم.
اين شعب عملا تشكيل شده؟
در بعضي از استان ها بله در بعضي خير. جاهايي كه موردهاي خاصي داشته اند و لازم بوده با مسايل به شكل تخصصي برخورد كنند اين كار را انجام داده اند. اما اينكه شعبه اي داشته باشيم كه هيچ كار ديگري نكند و فقط به كار محيط زيست بپردازد، نداشته ايم. ولي استفاده از كارشناسان و مشاوران متخصص را در برخي موارد داشته ايم كه جاي تشكر دارد. البته خيلي جاها هم بوده كه ما نتوانستيم حق محيط زيست را بگيريم.

جين گودال در سوم آوريل ۱۹۳۴ در لندن به دنيا آمد و در بورنموث در ساحل شرقي انگلستان بزرگ شد. اولين جرقه هاي عشق به طبيعت - به ويژه آفريقا با آن حيات وحش گسترده و شگفت - زماني در قلب گودال زده شد كه به قول خودش «ديوانه وار عاشق تارزان» شد! در آن زمان فيلم هاي تارزان كه تماما در آفريقا و طبيعت بكر آن اتفاق مي افتاد، مرتبا به نمايش درمي آمد و جين كه در آن زمان به مدرسه ابتدايي مي رفت چنان به اين شگفتي ها دل باخت كه هرگز نتوانست اين عشق را از سر به در كند.
جين گودال يك اكولوژيست بريتانيايي است و مسووليت مطالعه و بررسي شامپانزه ها را به عهده دارد. پس از اتمام تحصيلات در بورنموث، جين به دنبال عشق بزرگ خويش به طبيعت، راهي آفريقا شد و براي انسان شناس معروف بريتانيا، لوييس اس. ليكي، به كار پرداخت. به پيشنهاد او كمپي در منطقه حفاظت شده شامپانزه گومبه استريم در درياچه تانگانيكا برپا كرد تا مطالعه اي جدي روي زندگي اين ميمون هاي بزرگ را آغاز كند.
امروز، جين گودال يكي از معروف ترين طبيعت شناسان جهان است كه بيشتر وقت خود را به سفر در نقاط مختلف جهان مي گذراند. او دوردنيا سفر مي كند و براي مردم جهان، علاقه مندان به طبيعت و حيات وحش، دانشجويان و گروه هاي زيست محيطي به سخنراني مي پردازد. او تجربه هاي بزرگ ساليان دراز زندگي اش با شامپانزه ها را با مردم جهان قسمت مي كند.
جين گودال مي گويد:
«شامپانزه ها چيزهاي زيادي به من داده اند. ساعات طولاني كه در جنگل با آنها گذرانده ام بيش ازاندازه مرا سرشار ساخته است. آنچه من از آنان آموخته م درك من از رفتار بشري و از جايگاه ما در طبيعت را شكل بخشيده است.»
«من مادري شگفت انگيز و حمايتگر داشتم. او مرا تشويق كرد كه روياي عجيبم را پي بگيرم و به آفريقا بروم و با حيوانات زندگي كنم، چون عاشق تارزان بودم. همه به من مي خنديدند اما او به من گفت: جين، اگر واقعا مي خواهي چيزي بشوي بايد سخت كار كني، از فرصت ها استفاده كني و هرگز رها نكني، آنوقت راه را پيدا خواهي كرد.»
زماني كه جين شش سال داشت، پدرش يك جوجه آورد و از او خواست تا آن را بزرگ كند. دوستان پدرش به او گفتند كه اين هديه خوبي براي چنين كودك كم سالي نيست، اما جين بسيار از هديه خوشش آمد و به بزرگ كردن و مراقبت كامل از آن پرداخت. اين اولين حيوان دست آموز زندگي جين بود.
همچنان كه جين بزرگ و بزرگتر مي شد علاقه اش به حيوانات افزايش مي يافت و سخت شايق بود شغلي در رابطه با حيوانات دست و پا كند. او به آفريقا رفت و با انسان شناس بزرگ، لوييس ليكي ملاقات كرد و همين ملاقات مسير زندگي او را عوض كرد. او جين را استخدام كرد و به پارك ملي گومبه در آفريقا فرستاد تا درباره شامپانزه ها مطالعه و هرچه مي بيند ضبط و يادداشت كند. در ابتدا شامپانزه ها از او مي گريختند و نمي توانست چندان كه مي خواست به آنها نزديك شود، ولي با استمرار و علاقه، سرانجام با او خو گرفتند و مي توانست در كنارشان بنشيند و در ميانشان زندگي و رفتارشان را ثبت كند. او در ميان اين موجودات دوست داشتني زيست و آنها به او اعتماد كردند.
اتولوژي، علم مطالعه رفتار حيوانات است و گودال امروز به مشهورترين اتولوژيست جهان بدل شده، زيرا بيش از هركس ديگري به زندگي شامپانزه ها نگريسته و چيزهايي را ديده كه هيچ كس ديگر در جهان نديده است. علاوه بر اين، او يكي از معروف ترين پرورش دهندگان و حافظان وحش نيز هست.
اين روزها، جين گودال بيشتر وقت خود را به تدريس در دانشگاه هاي سراسر جهان مي گذراند و در اقصي نقاط جهان سخنراني مي كند.
خوانندگان عزيز صفحه سفر و طبيعت چند روز پيش مطلب «كركس هاي مصري» را از جين گودال خوانده اند.

هفته پيش آلماني هاي كم درآمد دست به ابتكار جالبي زدند و آن، شركت گسترده و خريد از نمايشگاه، يا به عبارت بهتر، بازارچه فروش حيوانات دست آموز ارزان قيمت، تحت عنوان «باغ وحش داخلي ۲۰۰۴» بود. اين نمايشگاه همه ساله به مدت ۴ روز در نورنبرگ برگزار مي شود و فروشندگان حيوانات خانگي از همه جاي دنيا، به ويژه كشورهاي آلمان، آمريكا، ايتاليا و چين در آن شركت مي كنند. امسال هم ۱۱۰۰ فروشنده از اين كشورها در نمايشگاه شركت كردند و طبق معمول سنواتي، محصولات ويژه پولدارها مثل خمير دندان و مسواك سگ يا كاناپه هاي گرانقيمت حيوانات خانگي را به فروش رساندند، اما چيز جالبي كه توجه بازديدكنندگان و رسانه ها را بيش از همه به خود معطوف ساخت، كلني هاي مورچه بود.
به دنبال وضع قوانين جديد زيست محيطي در آلمان كه خراب كردن لانه مورچه در بيابان و حتي در باغ هاي شخصي را ممنوع ساخته، مردم توجه ويژه اي به نگهداري مورچه نشان داده اند. اين گرايش بيشتر در بين افراد كم در آمد كه جاي كافي براي نگهداري حيوانات بزرگتر را ندارد، اما به راحتي مي توانند از يك يا حتي چند كلني مورچه نگهداري كنند، ديده مي شود. حتي يك مغازه مخصوص فروش مورچه نيز در آلمان افتتاح شده است.
مارتين سبستا، صاحب فروشگاه مورچه در برلين، مي گويد: «كم كم مردم دريافته اند كه حيوان دست آموز لزوما گربه، سگ و امثال آن نيست و مي توان با مورچه ها و دنياي شگفت انگيز آنها نيز يك سرگرمي عالي خانگي ايجاد كرد. نگهداري از مورچه  به مراتب آسان تر از نگهداري مثلا گربه است. مورچه ها زياد غذا نمي خواهند، بو نمي دهند، سر و صدا ايجاد نمي كنند، به طرزي وسواس گونه تميزند و بالاتر از همه، موجودات بسيار جالب و سرگرم كننده اي هستند. من با هر كس غير از اين فكر مي كند شرط مي بندم كه كمتر موجودي مي توان يافت كه همچون مورچه ساعت ها انسان را مشغول كند و هر لحظه با جذابيت هاي تازه اي آشنا سازد. وقتي سرگرم تماشاي مورچه ها مي شويد گذشت زمان را حس نمي كنيد، فكر مي كنيد ۱۰ دقيقه گذشته اما وقتي ساعت را نگاه مي كنيد در مي يابيد كه دو ساعت است مشغول تماشاي آنها هستيد.»
در فروشگاه سبستا حدود ۳۰ گونه مورچه وجود دارد كه بهاي هر كلني آن، بسته به نوع مورچه ها، بين ۷ تا ۷۰۰ پوند است. ارزان ترين نوع، مورچه هاي نجار معمولي اند كه در آلمان زياد است و گران ترين نوع، مورچه  هاي بولداگ استراليايي است.
آيا تا به حال به داشتن يك يا چند كلني مورچه در خانه فكر كرد ه ايد و انديشيده ايد كه يك آكواريوم مورچه شما را تا چه حد شگفت زده و سرگرم خواهد ساخت؟

دكتر ريموند ديتمارس
قسمت چهلم
در ميان مشاهدات اوليه ام - اين مورد به سفارش يك انستيتو علمي و پژوهشي - بافت پوست تعدادي از ميمون ها را ثبت مي كردم (چيزي شبيه انگشت نگاري). من هيچ نمونه رام و دست آموزي در اختيار نداشتم و بعضي از سوژه ها بيشتر به مشتري هاي سخت و بدقلق شبيه بودند. يكي از ميمون ها را درون اتاقي رها كرديم. در كمتر از يك دقيقه هر شيء منقولي به زمين پرت شده و همه چيز از نظم و ترتيب خارج شد؛ آميزه اي از شرارت و ترس آني اين آشفتگي و در هم ريختگي را پديد آورده بود.
وقتي ميمون ديد كه من دارم جوهري را مخلوط مي كنم فكر كرد مشغول تدارك چيزي براي آزار او هستم. ايستاد، پشت به ديوار لابراتوار داد و همچنان كه نگاهم مي كرد، چهره اش از نفرت تغيير شكل يافت. به دستيارم گفتم: «حاضري.»
به محض بلند شدن صداي من بدن موجود شرور سفت شد و حالتي عصبي پيدا كرد و با اينكه كلمه اي به زبان نمي آورد اما كاملا از قيافه اش مشهود بود كه با لحني تهديدآميز مي گفت: «فقط كافيه به من دست بزني، تيكه تيكه ات مي كنم! مي دانم كار بدي كرده ام. شايد اگر فرصت پيدا كنم ديگر تكرار نكنم. اما كار خطا را انجام داده ام ... و تو در فكر هستي كه تلافي كني. ولي نمي تواني! ميگي نه امتحان كن، فقط كافيه به من دست بزني!»
موقعيت ناجوري بود. اگر ضعف نشان مي دادم برتري ام خدشه دار مي شد. مخاطره اين لحظه در برابر آنچه كه در صورت اجازه سرپيچي به زنداني ام بايد با آن مواجه مي شدم، هيچ بود.
غريد: «فقط يه كاري بكن تا نشونت بدم.»
جرات برخاسته از استيصال در نگاهش موج مي زد، ما سه تا بوديم و او يكي، ضمنا قد و هيكل هر كدام از ما چهار برابر او بود. اما مشهود بود كه اصلا برايش مهم نيست كه بميرد، اگر بتواند پيش از آن دندان هاي نيش اش را در گلوي من فرو كند.
برگردان حميد ذاكري

گونهDryomys nitedula:
خانواده: سنجابك هاGLIRIDAE
راسته: جوندگانRODEMTIA
رده: پستاندارانMAMMALIA
جثه اش كوچكتر از اشگول است، مشخصه اصلي آن دو نوار چشمي سياه رنگ است. چشم ها درشت اند، گوش ها كوچك ولي از بين موها قابل رويت هستند. دم پشمالو و بلند است. طول سر و تنه از ۸ تا ۱۳ سانتي متر و طول دمش به ۵/۹ سانتي متر مي رسد.
بيشتر در مناطق جنگلي و مشجر واقع در زيستگاه هاي مختلف زندگي مي كند و اخيرا در جنگل هاي ارس واقع در كوهستان هاي مرتفع شمال بجنورد و همچنين در باغ هاي انار منطقه كويري «رباط پشت» بارام واقع در بين يزد و طبس مشاهده شده است. در اكثر مناطق كشور به جز سواحل جنوبي، خوزستان و سيستان و بلوچستان زندگي مي كنند.
در زمستان به خواب زمستاني فرو مي رود. از ميوه، دانه و ساير مواد گياهي و نيز حشرات، تخم و جوجه پرندگان كوچك تغذيه مي كند.
ممكن است بيش از يك بار در سال توليد مثل كند.

ساكنان يك دهكده در «ناتينگهام شاير» چنان ضرب شستي از قوي استخر دهكده ديدند كه هنوز از آن مي ترسند.دو سگ در اين استخر اقدام به شنا كردند و هر دو براي هميشه گم شدند! شاهدان عيني مي گويند يكي ازسگ ها را ديده اند كه مورد حمله قوي نر قرار گرفته وغرق شده است. آنها قو را در حالي كه با بال هاي نيرومندش ضرباتي بر سگ بينوا وارد مي كرده و سرانجام با نوك خود او را آنقدر زير آب نگاه داشته تا غرق شده، ديده اند. به گزارش روزنامه ديلي ميل، اين حركت خشم آلود به واسطه خطري بوده كه قوي نر از جانب سگ نسبت به جوجه هايش حس مي كرده است. يكي از شاهدان عيني ماجرا مي گويد: «سگ مشغول شنا و آب بازي بود و بي اختيار به طرف جوجه ها كشيده شد كه ناگهان قوي نربه سوي او حمله كرد و ضرباتي سنگين با بال هايش به سگ وارد ساخت. اين ضربات سگ را گيج كرد ودر اين هنگام با نوك قوي خود، سگ  را زير آب فرو برد. همه اين وقايع در چشم برهم زدني اتفاق افتاد.» كارشناسان اخطار مي كنند بازديدكنندگان در پارك ها و باغ وحش هايي كه قوها آزادانه در استخر يا اطراف آن ديده مي شوند، از نزديك  شدن و تحريك اين پرندگان جدا خودداري كنند.

يكي از عجايب دنياي حيوانات «عرق كردن اسب آبي» است، رازي كه تاكنون براي دانشمندان ناگشوده مانده بود و اين راز ناگشوده سرانجام با پيگيري دانشمندان گشوده شد. به گزارش بي بي سي، ماده چسبناك قرمز رنگي كه به عنوان پوشش ضد آفتاب عمل مي كند، باعث شده بود يونانيان باستان فكر كنند اسب آبي خون عرق مي كند. اما به تازگي تيمي از اساتيد داروسازي دانشگاه كيوتو ژاپن كشف كرد كه اين ماده از دو پيگمان رنگي ناپايدار قرمز ونارنجي تشكيل شده است. به گزارش مجله نيچر(طبيعت)، پيگمان قرمز موجود در پوشش ضد آفتاب اسب آبي حاوي مواد ضد باكتري نيز هست كه حيوان را از بعضي پاتوژن هاي خاص حفاظت كرده و توان بهبود زخم را در آن به طرز قابل توجهي افزايش مي دهد. به عقيده دانشمندان عنصر ضد آفتاب عرق يك تكنيك مفيد براي بقاست. اسب هاي آبي كه اغلب شب هنگام به چرا مي پردازند، گاهي مجبور مي شوند به هنگام روز نيز براي تغذيه از آب خارج شوند. در اين زمان نور خورشيد مي تواند صدماتي جدي به سلامت آنان وارد سازد. به همين سبب پوشش ضد آفتاب قرمز رنگ، آنان را در برابر خورشيد سوزان محافظت مي كند.

در دنياي پرندگان، چون ديگر جانوران، رازهاي ناگشوده هنوز بس فراوان است و بسياري از شرارت ها و خيانت هايي كه گاه در ميان آدميان ديده مي شود، در دنياي پرندگان نيز وجود دارد. از جمله نوعي داركوب بسيار زيبا و نسبتا بزرگ و پرسروصدا هست كه اگر كمي دير به خود بجنبد، لانه اش توسط سارها غارت مي شود. اين سارها به لانه داركوب حمله  و تخم هاي موجود در لانه را به بيرون پرتاب مي كنند. داركوب فليكر دشمن ديگري هم دارد و آن سنجاب قرمز است كه جوجه هاي پر در نياورده اين پرنده را مي خورد. از جوجه ها كه بگذريم، قوش ها هستند كه به فليكرهاي بالغ حمله مي كنند و آنها را مي خورند. بدين ترتيب، زندگي داركوب ها هم چون ديگر جانوران در وحش يكسره با مبارزه براي بقا همراه است. اما فليكرها در لانه سازي شگردهاي ويژه اي دارند كه به گفته كارن ويب، بيولوژيست و استاد دانشگاه ساسكاچوان، به شكل گيري تنوع زيستي جنگل كمك مي كند و يكي از علل آن اين است كه بسياري از گونه هاي پرندگان با استفاده از لانه هاي متروك داركوب هاي فليكر به تخم گذاري و تداوم نسل خود اقدام مي كنند.