ايمپلنت  اين احساس را به بيمار مي دهد كه انگار با دندان طبيعي خودش غذا مي خورد. بدين ترتيب اعتماد به نفس چنين بيماراني واقعا باز مي گردد
عليرضا آشوري 
تلاش براي جايگزيني دندان هاي از دست رفته، قدمتي به اندازه تاريخ زندگي بشر دارد، اما اين هدف براي بيش از يك هزار و ۵۰۰ سال عملا دست نيافتني به نظر مي رسيد.
در تحقيقات باستانشناسي در آمريكا، سنگي سياه و ظريف كه به شكل دندان تراشيده شده بود در جمجمه اي مربوط به سال ۶۰۰ ميلادي به دست آمد.
گزارش هاي باستانشناسي فراواني از تلاش مصريان باستان براي كاشت دندان وجود دارد كه تجسم باستاني همان درمان مدرني است كه از آن با نام ايمپلنت ياد مي شود.
ايمپلنتولوژي عملي ا ست قديمي كه به اشكال گوناگون بروز كرده بود ولي علم نوين ايمپلنتولوژي از حدود سال ۱۹۵۲ و توسط يك ارتوپد سوئدي به نام پرفسور برنمارك متولد شد. او و تيمش متوجه شدند كه وقتي پيچ و پلاك هايي از جنس فلز تيتانيوم را براي ترميم شكستگي روي استخوان پيچ مي كنند بعداز مدتي استخوان به اين فلز جوش مي خورد و حتي روي آن را مي پوشاند. دكتر برنمارك از اين نكته نتيجه گرفت كه شايد بتوان از اين قابليت فيزيولوژيك براي جانشين كردن دندان هاي از دست رفته در استخوان فك استفاده كرد.
دكتر برنمارك نتيجه تحقيقات خود را براي اولين بار در سال ۱۹۸۲ در كنفرانس تورنتو كانادا ارايه كرد و بدين ترتيب انقلابي تمام عيار در علم دندانپزشكي به وجود آمد. در عرض مدتي كمتر از ۲۲ سال ايمپلنت به اصلي ترين و مهمترين محور درمان هاي دندانپزشكي تبديل شده است.
كيفيت خاص اين درمان به گونه اي است كه در تمام رشته هاي دندانپزشكي وارد شده و امكانات خاصي را براي دندانپزشك و بيمار ارايه مي كند. جراحي، پريو (بيماري هاي لثه)، پروتز و ترميمي به طور مستقيم و رشته هايي چون ارتودنسي، اندو و اطفال در موارد تخصصي از اين درمان سود مي جويند.
حجم كتب تخصصي و مقالات و تحقيقاتي كه در زمينه ايمپلنت هاي دنداني صورت گرفته شايد تنها با درمان هاي زيبايي قابل قياس باشد. در هر كتاب تخصصي دندانپزشكي قطعا فصلي به ايمپلنت ها اختصاص يافته است واين تازه جدا از كتاب هاي تخصصي همان رشته است.
اين همه گيري ايمپلنت ها را بخش تجاري بازار دندانپزشكي تكميل مي كند. ايمپلنت جدا از اينكه يك روش درماني ا ست يك تجارت جهاني هم محسوب مي شود و در حال حاضر متجاوز از ۹۰ سيستم مختلف، ايمپلنت هاي خود را به بازار عرضه كرده اند ولي مبناي تمام اين سيستم ها همان سيستم اوليه و بنيادي برنمارك است.
ايمپلنتولوژي در ايران 
در سال ۱۹۹۰ ايمپلنتولوژي نوين با سيستم برنمارك وارد ايران شد. دكتر رضا گلنراقي متخصص پريودونتولوژي (بيماري هاي لثه) از آمريكا كه در سال هاي پاياني دهه ۸۰ دوره ايمپلنت برنمارك را در سوئد گذرانده بود نخستين كسي بود كه علم نوين ايمپلنت را به ايران آورد. دكتر گلنراقي مدير گروه اسبق بخش پريودونتيكس دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد، در حال حاضر هم به عنوان عضو هيات علمي دانشگاه آزاد مشغول فعاليت است .
دكتر گلنراقي مي گويد: «زماني كه ما كار ايمپلنت را شروع كرديم هنوز حتي در دنيا هم اين روش به درستي شناخته نشده بود. ولي بعد از مدت كوتاهي يك مرتبه مثل بمب در تمام دنيا منفجر شد. دليل اين هم به نظر من اين بود كه ايمپلنت نسبت به كار درماني اش درمان بسيار نتيجه بخشي محسوب مي شود و عمدتا به خوبي قابل پيش بيني است.»
او مي افزايد: «آن اوايل ايمپلنت خيلي درمان رايجي نبود ولي حالا ديگر به صورت كاري روزمره و عادي درآمده و طبعا براي بيماران هم ايمپلنت عادي تر شده است. جراحي ايمپلنت كار ساده اي بوده و در مدت كوتاهي قابل انجام است. قبلا براي ايمپلنت بايد مدت زيادي صبر مي كرديم و بعدكارهاي پروتز انجام مي شد، ولي امروزه اين امكان وجود دارد كه در مدت زماني بسيار كوتاهي پروتزهاي بيمار را به او تحويل دهيم.»

دهان بيمار بعد از درمان با ايمپلنت.

دهان بيمار قبل از درمان با ايمپلنت.

تا قبل از سال ۱۹۹۰ در ايران هم ايمپلنت هاي دنداني با شيوه هاي قديمي صورت مي گرفت، يكي از معروف ترين پيشكسوتان ايمپلنتولوژي ايران دكتر ناصر باكي هاشمي ا ست كه حدود ۴۰ سال قبل در بيمارستان فيروزگر جراحي ايمپلنت را انجام دادند.
ايمپلنت چيست؟
ايمپلنت پروتزي است كه توسط جراحي، داخل استخوان فك قرار مي    گيرد و بعد از طي مدت زماني مشخص كه استخوان كاملا اطراف آن شكل گرفت، پروتز بر روي آن پايه يا پايه ها سوار مي    شود. اين پروتز ها مي    توانند ثابت يا متحرك و كامل يا پارسيل باشند. بنابراين ايمپلنت در اصل يك درمان پروتز محسوب مي    شود. دكتر غلامرضا غزنوي متخصص پروتزهاي دنداني، عضو هيات علمي دانشگاه تهران و فلوشيپ ايمپلنت و پروتزهاي دنداني از دانشگاه فلوريدا در مورد جايگزيني و عدم جايگزيني دندان مي گويد: «وقتي دنداني از بين برود و جايگزين نشود دندان هاي اطراف به سمت فضاهاي خالي حركت مي كنند، دندان هاي بالا به سمت پايين مي آيند، اين حركت دندان هاي اطراف كل سيستم دنداني را تحت تاثير قرار مي دهد و باعث جابه جايي تمام دندان ها مي شود. از طرف ديگر آن قسمتي از استخوان كه ديگر دندان ندارد چون فعاليت ندارد تحليل مي  رود و در نهايت روي كل سيستم فك و صورت تاثير مي گذارد. اگر براي بيمار از پروتزهاي ثابت يا متحرك عادي استفاده شود به هر حال استخوان تحليل مي  رود ولي در ايمپلنت ها چون عملكرد دندان تقليد مي  شود، اين تحليل استخوان بسيار كمتر از پروتزهاي عادي خواهد بود.»
دكتر غزنوي مي   افزايد: «بايد توجه داشت كه كار ايمپلنت نيازمند دانش و دقت كافي در زمينه انتخاب صحيح بيمار، طرح درمان، انجام دقيق و مرحله به مرحله فرآيند درمان و استفاده از سيستم مناسب ايمپلنت است. متاسفانه برخي از همكاران تصور مي كنند براي هر بيماري مي توان ايمپلنت گذاشت در حالي كه اين درمان هم مثل ساير روش هاي درماني موارد تجويز و عدم تجويز خاص خود را دارد.»

راديوگرافي بيمار بعد از درمان.

دكتر گلنراقي مي گويد: «مهمترين قسمت در درمان هاي ايمپلنت طرح درمان است كه به دانش و دقت فراواني نياز دارد، چون بايد اين درمان را براي استفاده يك عمر بيمار طراحي كرد. حتي گاهي مجبور مي شويم يك يا دو دندان بيمار را هم خارج كنيم تا درمان با قابليت بالاتري انجام شود.»
دكتر غزنوي در زمينه موارد تجويز و عدم تجويز ايمپلنت مي گويد: «افرادي كه كانديداي دريافت ايمپلنت هستند بايد از لحاظ وضعيت بدني سالم باشند و بستر استخواني خوب و مناسبي براي پذيرش ايمپلنت داشته باشد. افرادي كه دندان قروچه مي كنند يا روابط فكي خاصي دارند (فك پايين خيلي جلوتر از فك بالا باشد) كانديداي مناسبي براي دريافت ايمپلنت نيستند. بيماراني كه بيماري هاي پيشرونده خوني يا سرطان دارند يا افرادي كه شيمي درماني مي كنند، بيماران، معتاد و يا حتي سيگاري هاي قهار ترجيحا نبايد ايمپلنت دريافت كنند و بهتر است با پروتزهاي عادي ثابت يا متحرك درمان شوند.
دكتر گلنراقي در ادامه مي گويد: «افراد جواني كه به دلايل مادرزادي فاقد يك دندان هستند يا در اثر ضربه، دندان هاي قدامي را از دست داده اند به راحتي مي توانند ايمپلنت بگذارند. افرادي كه دندان هاي انتهايي خود را پشت سر هم از دست داده اند تا چندي قبل فقط مي توانستند از پلاك هاي متحرك پارسيل استفاده كنند، ولي ايمپلنت ها به بيمار امكان مي دهد تا از پروتزهاي ثابت بهره مند شوند. دسته بعد بيماران كاملا بي دندان هستند كه بايد از پروتزهاي كامل استفاده كنند. اين پروتزها باعث تحليل استخوان فك مي شوند و بعد از مدتي گير و ثبات پروتز از بين مي رود. ايمپلنت به اين بيماران كمك مي كند تا بتوانند حتي پروتزهاي ثابت داشته باشند يا پروتزهاي متحرك با كيفيت بالاتري دريافت كنند.»
دكتر غزنوي مي گويد: «قبلا مجبور بوديم براي جايگزيني يك دندان از دست رفته (به خصوص در نواحي جلويي فك) دندان هاي مجاور را تراش بدهيم كه براي بسياري از بيماران پذيرش آن دشوار بود كه دندان هاي سالم آنها تراش بخورد يا اينكه بيماران بي دندان كامل يا پارسيل ناچار بودند با مشكلات خاص اين پروتزها كنار بيايند، ولي الان ايمپلنت بسياري از اين مشكلات را رفع كرده است.»
اما ايمپلنت درماني است كه دو وجه كاملا متمايز و مرتبط جراحي و پروتز را در ذات خود دارد. گرچه در خارج از كشور و حتي در داخل ايران بسياري از ايمپلنتولوژيست ها به طور منفرد هر دو بخش كار جراحي و پروتز را انجام مي دهند، ولي اين درمان در اصل يك كار تيمي است. دكتر غزنوي مي گويد: «طبق تعريف انجمن دندانپزشكي آمريكا هر كس مسوول كاري است كه انجام مي دهد. براي ايمپلنت نيازي نيست كه دندانپزشك حتما جراح فك و صورت يا متخصص جراحي لثه يا متخصص پروتز باشد. اگر دندانپزشك دوره هاي ايمپلنت را گذرانده باشد بر حسب نوع بيمار و نوع كار مي تواند اين درمان را انجام دهد. ولي به طور كلي اعتقاد بر اين است كه اين كار به طور تيمي انجام شود كه ايده آل آن همكاري يك جراح فك صورت يا متخصص پريو با متخصص پروتز است. اين كار تيمي بايد با مشورت نزديك دو متخصص انجام شود، ولي با توجه به اصول بيومكانيك و پروتز نهايي كه در دهان بيمار قرار مي گيرد بهتر است جراح قبل از جراحي طرح درمان را از متخصص پروتز دريافت كرده و مستقلا اقدام به جراحي نكند. البته برخي از همكاران در زمينه ايمپلنت هم جراح و هم پروتزيست هستند كه طبعا به طور انفرادي كار مي كنند.»
دكتر گلنراقي در مورد جراحي هاي ايمپلنت مي گويد: «اين جراحي ها بسيار ساده هستند، ولي به هر حال بايد با دقت و مرحله به مرحله انجام شوند. براي جراحي ايمپلنت لثه روي استخوان درناحيه بي دنداني برش خورده و كنار زده مي شود سپس استخوان را در چند مرحله با دريل هاي متفاوت سوراخ كرده و در نهايت ايمپلنت داخل حفره ايجاد شده پيچ مي شود. بعد از سپري شدن مدت زماني مشخص، بسته به ناحيه اي كه ايمپلنت گذاشته شده، مراحل درماني پروتز آغاز مي شود.»
دكتر غزنوي مي افزايد: «روند درمان با ايمپلنت نسبت به ۱۵-۱۰ سال گذشته دستخوش تغييرات زيادي شده است. قبلا مجبور بوديم چند ماه صبر كنيم و بعد پروتزها را براي بيمار نصب كنيم، ولي در حال حاضر و با پيشرفت تكنيك هاي جديد اين امكان وجود دارد كه خيلي سريع پروتزهاي بيمار را به او تحويل بدهيم.»
دكتر غزنوي در ادامه مي گويد: «بهترين سن ايمپلنت گذاشتن از ۱۶ سال به بالاست، ولي در برخي از مقالات در سنين پايين تر هم ايمپلنت گذاشته اند، ولي كلا اعتقاد بر اين است كه تا حدود ۱۷-۱۶ سالگي صبر كنيم تا رشد فكين تمام شود.»
جالب اينكه بين كسي كه ايمپلنت مي گذارد با كسي كه دندان طبيعي دارد از لحاظ رعايت بهداشت و مراجعه به دندانپزشك براي معاينات عادي تفاوت خاصي وجود ندارد. دكتر گلنراقي مي گويد: «ما از لحاظ ساختار سطحي دو نوع ايمپلنت داريم؛ يكي انواع صاف يا با سطح ماشيني (machine sur face) و ديگري ايمپلنت هاي زبر يا (rough sur face). معمولا باكتري هايي كه به ايمپلنت هاي با سطح صاف مي چسبند چندان بيماري زا نيستند و با يك بهداشت دهان ساده و معمولي به راحتي پاك مي شوند، ولي باكتري هايي كه به سطح دندان طبيعي مي چسبند به مراتب قدرت بيماري زايي بالاتري دارند و بهداشت دهان در مورد دندان هاي طبيعي بايد با دقت بيشتري صورت گيرد. اما درمورد ايمپلنت هاي با سطوح زبر، باكتري هايي كه به اين نوع ايمپلنت ها مي چسبند به شدت بيماري زا بوده و اگر دندانپزشك از چنين ايمپلنت هايي براي بيمار استفاده مي كند بايد دقيقا بيمار را نسبت به رعايت مو به موي بهداشت دهان توجيه كند. به طور كلي بايد بر مبناي وضعيت بهداشتي مريض پيگيري هاي منظمي لحاظ شده و در آن جلسات وضعيت دهان بيمار مورد بررسي قرار گيرد.»
اما يكي از مشكلات درمان هاي ايمپلنت وقتي است كه استخوان هاي فكين تحليل رفته و داراي نقايص استخواني باشند، چون در چنين وضعيتي نمي توان ايمپلنت را داخل استخوان قرار داد. دكتر گلنراقي مي گويد: «استخوان فك بايد واجد يك ضخامت و ارتفاع حداقل باشد تا بتوان در آن استخوان،ايمپلنت گذاشت. اگر اين ضخامت كافي نباشد ناچاريم از منابع ديگري استخوان برداشته و به اين استخوان ناكافي پيوند بزنيم. اگر اين كمبود خيلي زياد نباشد از منابع مصنوعي يا قطعات كوچك استخوان كه از داخل دهان بر مي داريم نقص را برطرف مي كنيم و هيچ مشكل و ناراحتي خاصي هم براي بيمار ايجاد نمي شود، اما اگر نقايص خيلي وسيع باشد بعضا مجبوريم بيمار را بيهوش كرده و در اتاق عمل از لگن يا استخوان درشت ني پا استخوان لازم را تامين كنيم.»
اما آيا ايمپلنت واقعا طبق تصور برخي از مردم معجزه مي كند؟ دكترغزنوي مي گويد: « ايمپلنت به دندانپزشك امكان مي دهد تا درمان بهتر و مدرن تري براي بيمار انجام دهد. طبيعتا مردم هم به دنبال درمان هاي بهتر و نوين هستند. در اينجا وظيفه مهم دندانپزشك توجيه دقيق بيمار در مورد طرح درمان هاي گوناگون است تا بيمار بداند كه چه درمان هايي وجود داشته و تا چه حد حق انتخاب دارد. خيلي از بيماران مي پرسند آيا ايمپلنت تا ابد كار مي كند؟ هيچ چيز ابدي نيست ولي اگر اصول درمان درست و دقيق رعايت شود مي توانددرمان واقعا با دوامي باشد. ايمپلنت به بيمار كمك مي كند تا صاحب پروتزهايي خوب با گير و ثبات مناسب شوند كه هم عملكرد مناسبي داشته باشند و هم از لحاظ زيبايي و در نهايت روحي و رواني، وضعيت مطلوبي براي بيمار ايجاد كنند.»
دكتر گلنراقي هم مي گويد:« آقاي گوستالرسون اولين بيماري بود كه با روش نوين برنمارك ايمپلنت دريافت كرد. اين فرد بعد از ۳۸ سال هنوز هم با اين ايمپلنت ها غذا مي خورد! وقتي بيمار بي دندان است، استخوان هاي فك تحليل رفته اند و حالت و فرم چهره كاملا بهم ريخته، اين فرد با ايمپلنت به نوعي دوباره جوان مي شود و زندگي جديدي را آغاز مي كند يا بيماران جواني كه در سنين كم بنابر هر دليلي بي دندان مي شوند، از لحاظ روحي تحمل پذيرش پلاك هاي متحرك يا حتي بريج هاي عادي را ندارند. ايمپلنت  اين احساس را به بيمار مي دهد كه انگار با دندان طبيعي خودش غذا مي خورد. بدين ترتيب اعتماد به نفس چنين بيماراني واقعا باز مي گردد. بعضي وقت ها ايمپلنت حتي از دندان هاي طبيعي هم بهتر و زيباتر است و تغيير روحيه بيماران را كه ايمپلنت مي گذارند به وضوح مي توان ديد.»
اينكه ايمپلنت تا چه حد مي تواند به لحاظ روحي براي بيماران بدون دندان مفيد وموثر باشد امري ثابت شده است.
آقايي ۶۰ ساله كه از حدود ۴۰سالگي بي دندان شده بود، مي گويد: به مدت ۲۰ سال، ۹-۸ دست دندان مصنوعي كامل عوض كردم. همه لق بودند، نمي توانستم غذا بخورم. اين اواخر كاملا افسرده شده بودم، ولي الان كه ايمپلنت گذاشته ام مي توانم هويج گاز بزنم؛ زندگي ام عوض شده است و كاملا راضي و خوشحال هستم.»
دختر خانمي ۲۸ ساله كه در اثر يك حادثه دو دندان جلويي خود را از دست داده بود، مي گويد:«به من گفتند بايد دندان هاي كناري را تراش بدهي و بريج بگذاري. خيلي ناراحت بودم، از خانه بيرون نمي آمدم تا اينكه يكي از آشنايان گفت مي تواني ايمپلنت بگذاري. الان كه ايمپلنت گذاشته ام خودم هم نمي توانم تشخيص بدهم كدام دندان طبيعي است و كدام مصنوعي!»
ولي چند درصد از مردم از قابليت هاي اين درمان آگاه هستند وبا علم و آگاهي به دندانپزشك مراجعه مي كنند؟
دكتر غزنوي اعتقاد دارد كه به رغم جا افتادن نسبي اين درمان، هنوز بيش از ۷۵ درصد مردم جامعه كه خدمات دندانپزشكي دريافت مي كنند اطلاع درستي از اين روش درماني ندارند. دكتر غزنوي مي گويد: « دانشگاه ها مراكز علمي هستند كه مي توانند كمك موثري براي رواج اين درمان بين همكاران ومردم باشند. مركز ايمپلنتولوژي دانشگاه تهران كه از سال ۷۱ راه اندازي شده، اولين مركزي بود كه به اين منظور در ايران تشكيل شد.»
ايمپلنت بي ترديد گران  ترين درمان دانپزشكي در سراسر دنياست، اصولا علم نوين دندانپزشكي بنابر اظهار نظر تمام متخصصان و اساتيد بزرگ اين علم در سراسر دنيا بر مبناي دو محور دندانپزشكي زيبايي و ايمپلنتولوژي شكل مي گيرد. با عطف توجه شركت هاي بزرگ توليد كننده لوازم دندانپزشكي و رقابت هاي تجاري، اين دو مقوله درماني اصولا گران قيمت هستند. دكتر گلنراقي مي گويد:« ايمپلنت از همان اوايل حالتي تجاري داشت و دارد. بسياري از مقالاتي كه در زمينه ايمپلنت منتشر مي شوند، تبليغاتي هستند. تعداد زيادي از سيستم هاي ايمپلنت اصلا كارآيي لازم را نداشته و به ضرب تبليغات و به قصد تجارت صرف وارد بازار شده اند. دندانپزشك مسوول در قبال بيمار خود وظيفه دارد از سيستم هاي صحيح و جا افتاده و امتحان پس داده استفاده كند، نه اينكه به صرف، ارزان بودن يك سيستم آن را بكار ببرد، چون عوارض استفاده از سيستم هاي ناكارآمد بسيار زياد و رفع آنها واقعا پردردسر است.» دكتر غزنوي نيز در ادامه مي گويد:« انتخاب سيستم، نكته مهمي است. برخي از سيستم ها سابقه طولاني دارند و هر سال براي بهبود كيفيت كار خود تغييرات جديدي را در مواد و وسايل ايجاد كرده و مدام مشكلات ومعايب قبلي را رفع مي كنند . طبيعتا چنين سيستم هايي بيشتر قابل اعتماد بوده و نتايج قابل پيش بيني به همراه دارند.»
دكتر غزنوي درباره گراني درمان هاي ايمپلنت مي گويد:« ببينيد؛ اصولا خدمات دندانپزشكي در تمام دنيا گران است. درمورد ايمپلنت مواد و وسايل آن بسيار گران است و چون از خارج از كشور هم وارد مي شود. قيمت آنها بالاتر مي رود. اين كار وقت گير و سخت است، چون بعضا نياز به چند مرحله جراحي دارد. كارهاي مربوط به پروتز لابراتوار هم گران قيمت هستند، بنابراين در مجموع ايمپلنت، درمان گراني است، ولي باز هم در ايران اين درمان بسيار ارزان تر تمام مي شود به نحوي كه تعداد زيادي از بيماران ما افرادي هستند كه از خارج از كشور به ايران مي آيند تا ايمپلنت بگذارند.» دكتر غزنوي مي افزايد: «مراكز دانشگاهي با قيمت هاي مناسب تري اين موقعيت درماني را در اختيار بيماران قرار مي دهند. اگر مسوولان با راهكارهايي بتوانند ايمپلنت ها را با هزينه كمتري به دندانپزشكان عرضه كنند، قطعا اين درمان گسترش مطلوبتري خواهد يافت.»