بعضي ها هم احساس مي كنند غذا در گلو يا سينه شان مي چسبد. احساس خفگي، سرفه يا برگشت قطعات كوچكي از غذا بعد از بلع هم از علايم ديگر است
دكتر لاله ميراسكندري
«اول فكر مي كردم يك تومور دارم، هر وقت غذاي جامد مي خوردم، انگار در گلويم مي چسبيد و پايين نمي رفت.»
اين حالت، علامت بيماري به نام Dysphagia (سختي بلع)است و جالب است بدانيد كه اين بيماري بسيار هم رايج است، مخصوصا بين افراد بالاي ۵۰ سال.
علايم ديگر آن عبارتند از: چشمان و دهان خشك و دندان هايي كه به شكل عجيبي شكننده و خشك هستند.
«من مجبور بودم كه هر ۳ ماه يك بار مري خود را بكشم تا غذا پايين برود و با هر لقمه غذا بايد يك ليوان آب مي خوردم و البته هنوز هم نمي توانم چيزي جز پوره، سوپ، بستني و مكمل هاي غذايي مايع بخورم.اين بيماري باعث شده كه حضور در جمع، مسافرت و غذا خوردن خارج از منزل برايم مشكل باشد. به همين علت وجود اين بيماري بر زندگي اجتماعي ام تاثير گذاشته و مبتلا به افسردگي خفيف هم شده ام.»
Dysphagia به شكل گسترده اي بر كيفيت زندگي تاثير مي گذارد ولي بنا به علت به وجود آورنده آن، درمان هاي مختلفي دارد كه مي تواند علايم را حذف يا كاهش دهد و زندگي و غذا خوردن را راحت تر كند.
مراحل بلع
از هر ۱۷ نفر يك نفر در دنيا به بيماري ديسفاژيا مبتلا است . علايم بنا به دليل به وجود آورنده، متفاوت است و اكثرا شامل: درد سينه هنگام بلع و قدرت بلع مقادير بسيار اندك غذاي مايع يا جامد يا به طور كلي عدم توانايي بلع است. بعضي ها هم احساس مي كنند غذا در گلو يا سينه شان مي چسبد. احساس خفگي، سرفه يا برگشت قطعات كوچكي از غذا بعد از بلع هم از علايم ديگر است.
عمل بلع شامل ۴ مرحله مختلف است و عوامل بسيار متفاوتي مي توانند بر يكي يا بيشتر اين مراحل تاثير گذارند. در مرحله اول غذا و مايعات وارد دهان شده، جويده و با بزاق تركيب مي شوند. در مرحله دوم غذا توسط فشار زبان به انتهاي دهان و حلق رانده مي شود.
در مرحله سوم كه غيرارادي است، قطعه نرم كوچك بالا آمده، راه هوايي را پوشانده، بافت هايي كه در سينه قرار دارند هم لوله هاي هوايي و اتاقك صداساز را مي پوشانند و در نهايت عضله دريچه بالاي مري شل شده و به غذا اجازه مي دهد تا غذا عبور كرده و از دريچه پاييني مري وارد معده شود.
ديسفاژيا مي تواند به علت هر بيماري كه باعث ضعف يا صدمه به اعصاب يا عضلات مداخله گر در بلع شود، به وجود آيد. اين بيماري ها شامل:
- اشكالات عصب- عضلاني است، مثل: سكته ها، MS، مياستني گراوين، صدمه به مغز، بيماري پاركينسون، سندرم بعد از فلج اطفال و آلزايمر.
- بيماري هاي مزمني مثل ) Scleroderma ضخيم شدن و سخت شدن بافت هاي پوشاننده) و سندرم Sjogren(حمله سيستم ايمني بدن به غدد لوبريكانت) هم در كنار ضعيف شدن عضلات مري به علت بالا رفتن سن، بي نظمي در حركت عضلات مري، عدم شل شدن دريچه پاييني مري (به نام آشلا زي)، تومورهاي خوش خيم يا بد خيم يا كيست در گلو يا مري، ايجاد كننده اين بيماري هستند.
- بعضي از داروها هم در صورت استفاده طولاني مدت مي توانند ديسفاژيا ايجاد كنند. مثل: كورتيكواستروئيدها، ضد التهاب ها (ايبوپروفن)، پتاسيم كلرايد و قرص هاي كينيدين، آنتي بيوتيك هايي مثل داكسي سايكلين، آلندرونات و داروهاي اعصاب. حتي قرص هاي آهن و ويتامين ها هم اگر با آب كم و نزديك هنگام خواب خورده شوند، مي توانند مشكل زا باشند.
- يكي از علل شايع ولي كمتر شناخته شده اين بيماري، برگشت اسيد معده (GERD) است. بيماري GERD در صورت عدم درمان يا درمان ناقص مي تواند باعث التهاب مزمن و باريك شدن قسمت انتهايي مري شود كه اغلب غيرقابل درمان بوده و گاهي به سرطان مري تبديل مي شود.
- گاهي اوقات عفونت مري مشكل اصلي است. مخصوصا در كساني كه سيستم ايمني ضعيف دارند، مثلا مبتلا به ايدز بوده يا از داروهاي تضعيف كننده سيستم ايمني استفاده مي كنند.
- گاهي اوقات مشكلات مادرزادي در مراحل مختلف بلع وجود دارد كه گاهي قابل درمان و گاهي غيرقابل درمان هستند ولي اكثر اين كودكان قادرند غذا را بدون احساس خفگي يا سرفه، ببلعند.
تشخيص و درمان
عدم تشخيص و درمان به موقع اين بيماري علاوه بر اينكه بر زندگي اجتماعي شخص بسيار موثر است، باعث بروز مشكلات سلامتي جدي براي بيمار مي شود؛ شخص نمي تواند براي حفظ وزن مناسب و سلامتي خود غذاي كافي بخورد و از طرفي احتمال عفونت ريوي بر اثر پريدن قسمتي از غذا به داخل ريه هم وجود دارد.
تشخيص و درمان ديسفاژيا به يك تيم درماني مشتمل بر متخصص دستگاه گوارش، راديولوژيست، نورولوژيست (متخصص اعصاب) و آسيب شناس زبان و تكلم متخصص در ديسفاژيا، دارد.
براي تشخيص طبق معمول بايد سابقه پزشكي بيمار، داروهايي كه مصرف كرده و مدت زمان مصرف داروها پرسيده شوند.
اولين آزمايش هايي كه معمولا انجام مي شوند، عكسبرداري رنگي (توسط باريم) از دستگاه گوارش فوقاني براي احتمال وجود تومور يا زخم، يا آندوسكوپي است كه از اين طريق آناتومي كامل مري مشاهده مي شود. در نهايت اگر لازم بود يك نمونه برداري كوچك هم انجام مي شود.
درمان كامل با يافتن علت اصلي بروز مشكل، تحقق مي يابد. اگر بيماري هاي خاصي باعث باريك شدن مري يا عضلات دريچه شده باشد، مي توان با كمك يك بالن به صورت دوره اي آن را تحت كشش قرار داد يا اگر يك تومور يا كيست علت اصلي است، احتياج به عمل جراحي دارد.
در مورد ديسفاژياي ناشي از قرص ها، تغيير زمان و نوع مصرف قرص يا حتي تغيير نوع آن، اكثرا موثر است. قرص ها هميشه بايد با يك ليوان كامل آب (هرگز سعي نكنيد قرص خشك را ببلعيد) و حداقل نيم ساعت قبل از خواب خورده شوند. بعضي از داروها را بهتر است با يك ضد اسيد معده مصرف كنيد. البته در اين مورد حتما بايد با پزشك يا داروساز مشورت كنيد.
اگر بيماري ديسفاژيا ناشي از برگشت اسيد معده است، درمان روزانه جهت سركوب اسيد معده لازم و ضروري است. گاهي لازم است خوردن غذاها يا نوشيدني هايي كه برگشت اسيد معده را تحريك مي كنند مثل نوشيدني هاي كافئين دار، شكلات، غذاهاي تند، غذاهاي كباب شده و ... را كم يا كلا حذف كرد. فاصله گذاري حداقل ۲ ساعت بين غذاخوردن و خوابيدن و همچنين استفاده از بالش هاي بلند هم موثر است.
درمان بلع شامل تمرين دادن زبان و لب ها براي قدرت بخشيدن به عضلات ضعيف و بهبود هماهنگي آنها، تغيير وضعيت سر هنگام خوردن، افزايش غلظت مايعات جهت جلوگيري از برگشت، تحريك الكتريكي عضلات موثر در بلع، اجتناب از غذاهاي داغ يا سرد و نوشيدني هاي گازدار است. چنين اقداماتي مخصوصا براي اطفال و افراد پير بسيار موثر است.
راديوگرافي مري مبتلا به آشلا زي