فرشيد علوي
سينماي جنگ يا دفاع مقدس با گذشت حدود دو دهه از آغاز آن و توليد آثاري گوناگون در اين زمينه، هنوز در كشور ما نوپاست و به همين دليل بررسي نتايج و آثار موجود در اين عرصه كار دشواري است و نمي توان دراين باره با قاطعيت سخن گفت كه آيا اين سينما توانسته است به موفقيت دست يابد يا نه. با اين همه سينماگراني كه در اين عرصه فعال بوده اند و به ساخت فيلم هاي دفاع مقدس پرداخته اند، درباره اين سينما، موقعيت امروز و چشم انداز فرداي آن حرف هاي بسيار دارند. آنها با اشاره به برخي مشكلات كه براي توليد اين گونه آثار پديد آمده است بر اين نكته تأكيد دارند كه اگر مي خواهيم سينماي جنگ راهي درست و معقول را بپيمايد هم بايد سياست هاي مشخص و مدوني تهيه و تدوين كرد و هم موانع سر راه تحقق و آرمان ها و ايده هاي متعالي سينماي دفاع مقدس را از ميان برداشت. به اعتقاد آنها نبايد ساخت اين گونه فيلم ها را به سازمان هاي دولتي محدود كرد، حضور سرمايه گذاران خصوصي و شركت هاي غيردولتي مي تواند باعث رونق اين سينما و رقابتي سازنده ميان فيلمسازان شود.
جمال شورجه كه در آثارش بيشتر وجه حماسي دفاع مقدس را درنظر مي گيرد و فيلم جنگي را محملي براي نمايش روحيات رزمندگان مي داند و اين ويژگي ها را در فيلم به ياد ماندني «حماسه مجنون» به تماشا مي گذارد، سينماي دفاع مقدس را چنين ارزيابي مي كند:«به اعتقاد من يكي از موفق ترين ژانرهاي سينماي بعد از انقلاب ما، سينماي جنگ است كه در واقع نشأت گرفته از خود انقلاب اسلامي است. شايد بشود گفت كه يكي از علت هاي اين موفقيت ريشه داشتن فيلم ها در بطن و متن جامعه و انقلاب است كه فيلمسازان توانستند رشد كنند و قد بكشند. يكي ديگر از علت هاي موفقيت اين بود كه همه فيلمسازاني كه وارد اين عرصه شدند الحمدلله انگيزه معنوي و دروني داشتند و اين انگيزه واقعاً يكي از قواي اساسي تحرك و پويايي سينماي جنگ بوده است. هرچه اين انگيزه قوي تر، غني تر، باپشتوانه تر و عميق تر باشد آثار ارائه شده نيز به همان نسبت پوياتر، جامع تر، موفق تر و عميق تر است.
بنابراين در كليت، سينماي جنگ را موفق مي دانم. سينمايي داراي انگيزه و هدف و واجد برخي يا مجموعه اي از ويژگي هاي قابل توجه... البته مشكلات و كاستي هايي هم بوده. ما مراحل ساخت فيلم هايي را كه از همان اولين سال هاي جنگ ساخته شد اگر مرور كنيم و خود فيلم ها را ببينيم درمي يابيم كه امكانات سينمايي و نظامي و تبليغاتي كشور متأسفانه آن گونه كه انتظار مي رفت در خدمت سينماي جنگ قرار نگرفت كه مي تواند علت هاي مختلفي داشته باشد. اتفاق ديگري كه مي توانست به شكل مطلوب تري بيفتد و نيفتاد اين بود كه دوستان داشتند پله هاي اول نردبان را بالا مي رفتند و قطعاً تجربه هاي اول عرصه آزمون و خطاست و بايد اين تجربه ها تداوم مي يافت و غلط ها تصحيح مي شد تا بتواند خود را به سطح مناسبي برساند. مشكل تداركات و لجستيك در فيلم ها را كه دلايل مختلفي دارد نمي توانم به گردن شخص يا نهاد خاصي بيندازم و فكر مي كنم در نهايت بايد سياستگذاري خاصي در جهت اهداف انقلاب صورت مي گرفت كه متأسفانه آن گونه كه در شأن و اهميت موضوع بود انجام نشد و اين بر سينماي جنگ هم تأثير گذاشت.»
ناصر شفق باني انجمن سينماي دفاع مقدس و تهيه كننده آثاري چون پرواز در نهايت، تونل، زيرآسمان جاي امن و... مي گويد:«سينماي دفاع مقدس مي توانست تابناكي بيشتري را در عرصه سينماي ايران و سينماي دنيا داشته باشد. همه آن مفاهيم ارزشي براي حقوق بشر و موضوعات فرهنگي براي انسان هاي تشنه، در قرن حاضر، در دفاع مقدس به بالاترين شكل اوج خود مطرح بوده و جذابيت هاي زيادي دارد و اكثر فيلم هاي ايراني كه در دنيا مطرح مي شود، قطره اي از درياي بيكران آن ارزش هاي انساني است كه در دفاع مقدس توسط هنرمندان واقعي به نمايش گذاشته شده و فكر مي كنم اين سينما در صورت توجه بيشتر مي توانست به عنوان ژانر ملي سينماي ايران مطرح شود. اما چند سالي است كه سينماي دفاع مقدس مورد بي مهري قرار گرفته و يكي از دلايل آن عدم توجيه اقتصادي اين نوع سينما از نظر تهيه كننده و سرمايه گذاران آن است در حالي كه اين به نظر من يك تصور غلط و اشتباهي است؛ چون سينماي دفاع مقدس به خاطر آن هيجان خاصي كه در نوع مضمون دارد هميشه شكل درام دارد و مي تواند جذاب باشد.»
جواد شمقدري كارگردان سينما و تلويزيون و خالق آثاري چون بر بال فرشتگان درخصوص سينماي دفاع مقدس و نقش كنوني آن در بهبود فضاي حاكم بر جامعه مي گويد:«به نظر من سينماي دفاع مقدس اگر برداشتي شفاف و صادقانه از خود دوران دفاع مقدس داشته باشد، مي تواند تأثير مثبتي در ساماندهي بسياري از مشكلات كه در جامعه امروز با آنها دست به گريبان هستيم داشته باشد. فرهنگ سينماي دفاع مقدس مي تواند روحيه ملي واحدي را در مردم برانگيزد و همه را در اين مسير قرار دهد كه توقع شان را كم كنند و در جهت رسيدن به آرماني متعالي تر و اهدافي ارزشمند تر از خودشان بيشتر مايه بگذارند و اگر ما همين عامل را بتوانيم در جامعه و در بين اقشار مختلف و مخاطبين خودمان تزريق كنيم به نظرم بسياري از مشكلات امروز جامعه ما حل خواهد شد...
سينماي دفاع مقدس متأثر از گنجينه بزرگي به نام ۸ سال دفاع مقدس است و ريشه در اين گنجينه و اين فرهنگ عظيم دارد. مثل بذري است كه اين استعداد را در وجودش دارد كه اگر خوب كاشته و خوب آبياري شود، درخت تنومند و پرباري را شاهد خواهيم بود. بنابراين كافي است كه اين همت شكل گيرد. سينماي دفاع مقدس همواره مي تواند نقطه شروع و آغاز يك تحول اساسي در پيكره سينماي كشور باشند.»
عبدالله باكيده كارگردان فيلم هاي بلند پوتين، صليب طلايي و خالق آثار كوتاه بسياري در زمينه جنگ تحميلي معتقد است:«سينماي دفاع مقدس از سوي جامعه و مسئوليني كه مي بايست اين سينما را حمايت كنند اعم از ارگان هاي نظامي، سياسي و فرهنگي خلع سلاح و محاصره شده است. امروز حتي بعضي مواقع خيلي مستقيم به ما مي گويند اكنون در كشور ما صلح برقرار است پس نيازي نمي بينيم كه فيلم هاي جنگي ساخته و خاطرات گذشته به صورت فيلم زنده شود. من نمي گويم شادي را فراموش كنيم و فقط به دوران جنگ و مشكلات آن بپردازيم اما اگر قرار است سالي يك بار در هفته دفاع مقدس مراسم بزرگداشت داشته باشيم لااقل در آن هفته به اين موضوع درست نگاه كنيم و با چند تصوير و گفت وگو آن را سپري نكنيم. هنوز خيلي ها هستند كه منتظرند ما به صورت تحليلي به اين اتفاق مهم نگاه كنيم. اما متأسفانه اين سينما به فراموشي سپرده شده و به جز چند تن از فيلمسازان كه هنوز مقاومت مي كنند بقيه به دليل شرايط به وجود آمده، كنار كشيده اند. نهادها و ارگان هاي تصميم گيرنده موانع را زيادتر كرده اند و به همين دليل كمتر تهيه كننده اي به سمت ساخت فيلم هاي دفاع مقدس مي رود... در سينما ما امروز با نوعي موج گسترده فيلم هاي جوان پسند مواجه هستيم و در اين فضا جايي براي سينماي جنگ باقي نمي ماند. انديشه هاي به اصطلاح نوي برخي سينماگران كه از موضوعات كهنه سينماي غرب وام گرفته شده باعث ركود فيلم هاي جنگي مي شود كه متأسفانه اين نوع موضوعات هر روز افزوده مي شود و گرايش به سمت آنان هم بيشتر مي شود.»
|
|
احمد اميني فيلمساز نام آشناي كشورمان كه در زمينه سينماي جنگ فيلم سايه هاي هجوم را در كارنامه خود دارد، در اين زمينه مي گويد:«به اعتقاد من در هر فضايي اگر فيلم خوب ساخته شود مي تواند پايداري خودش را حفظ كند. همان طور كه سال ها در آمريكا فيلم هاي جنگي ساخته نمي شد و الان سينماي جنگ آمريكا با چهره اي تازه دوباره زنده شده است و به فعاليت مي پردازد. اين مسأله در تمام ژانرها يكسان است. با توجه به اين كه سينماي دفاع مقدس ما ويژگي هاي منحصر به فردي را داراست، در هر مقطعي مي تواند حيات داشته باشد. شيوع و گستره ساخت فيلم هاي جوان پسند و تين ايجري نمي تواند دليلي براي ركود سينماي جنگ باشد. من فكر مي كنم مهمترين اصل موجود در سينما، فيلم قوي و خوب ساختن است. اگر يك فيلم جذابيت و گيرايي خود را حفظ كند در هر مقطعي مي تواند مطرح شود. به هر حال فيلم هاي تين ايجري هم مخاطب خاص خود را دارد و با توجه به طيف گسترده جوانان در كشور ما طبيعي است كه سينما هم سعي كند اين قشر پرجمعيت را مورد خطاب قرار دهد و به جوانان به عنوان مخاطبين ويژه نگاه كند. از طرفي مشكل سينماي ما اصلاً ژانرها نيستند. تمام گونه هاي مختلف سينمايي مثل سينماي كودك، جوان، خانوادگي، تاريخي، كمدي، دفاع مقدس و... درگير مسائل ريشه اي تر و اساسي تر از اين حرف ها هستند كه اگر اين مشكلات حل شود هر ژانري مي تواند جايگاه مناسب خود را در سينما به دست آورد. سينماي دفاع مقدس هم مي تواند از اين فضاي موجود به سود خود بهره ببرد. يعني با در نظر گرفتن مسايلي كه مربوط به جوانان مي شود، با يك ديدگاه و لحن تازه در قالب موضوعات جنگي با همين قشر جوان ارتباط برقرار كند.»