دوشنبه ۷ دي ۱۳۸۳
روان شناسي ورزش
گام مثبت
008208.jpg
محمدرضا منصوريان
در تقسيم بندي جديد بين كشورهاي مختلف جهان مبناي اصلي توسعه و تحول در زمينه هاي مختلف اجتماعي، بكارگيري سريع علم و تكنولوژي است. كشورهايي كه سرعت بكارگيري و توسعه علمي در آنها بيشتر باشد، كشورهاي پيشرفته و آن دسته از كشورهايي كه سرعت توليد و استفاده از نوآوري هاي علمي در آنها كم باشد جزو كشورهاي عقب افتاده محسوب مي شوند. با چنين ديدگاهي امروزه فاصله بين كشورهاي پيشرفته و عقب افتاده را مي توان با رفع موانع موجود و افزايش سرعت بكارگيري دانش فني در همه زمينه ها كاهش داد.
در اين راستا براي توسعه و ترويج پديده هاي مختلف اجتماعي مي توان رشد و گسترش ورزش را مورد توجه جدي قرار داد. زمينه هاي تحقيقاتي انجام شده و آثار و نتايج حاصل از آنها نشان مي دهد كه براي رسيدن به اين هدف الزاما بايد در گام اول به سراغ «روان شناسي ورزش» رفت.
امروز ضرورت انجام تحقيقات در روان شناسي ورزشي در سطح جهان مورد تأكيد قرار گرفته است. موضوعات و روش هاي متفاوتي در اين زمينه مطرح شده و مكانيزم هاي فيزيولوژيكي و روان شناختي و حتي روان درماني و روان پريشي در ورزشكاران مرتبا مورد مطالعه و تحقيق صاحبنظران قرار مي گيرد.
يكي از مباحث اصلي در اين رابطه اين است كه آيا براي توسعه علم روان شناسي در ورزش روش ها و آزمون هاي ويژه اي مورد نياز است و يا مي توان از ديگر زمينه هاي روان شناسي آنها را قرض گرفت؟
در آغاز قرن جديد تأكيد بر اهميت فعاليت بدني در بالا بردن كيفيت زندگي اجتماعي مرتبا افزوده مي شود و تحقيقات ميان رشته اي در زمينه مسائل تندرستي و بهداشتي در اين رشته جايگاه واقعي و اصل خود را پيدا كرده است. ما بايد بر همكاري نزديك تر نظريه و عمل بين تحقيقات بنيادي و كاربردي در ورزش و ديگر عوامل اجتماعي اصرار ورزيم. در عين حال يك گام مثبت در جهت تمهيد تازه اي در روان شناسي ورزش، همكاري هاي نزديك بين طرح ها و برنامه هايي است كه بيشتر جنبه بين المللي دارد تا انسان ها را در سراسر جهان در ورزش و فعاليت بدني بهتر و بيشتر درك كنيم. نبايد فراموش كنيم كه به هر حال فشارهاي رواني بيش از هر عامل ديگري باعث تحليل انرژي جسمي ورزشكاران و افراد مختلف و كاهش لذت بردن آنها از ورزش و پيروزي و موفقيت در ديگر پديده هاي اجتماعي مي شود. به خوبي اثبات شده است ضعف رواني ورزشكاران عملكرد آنان را در مسابقات كاملا تحت تأثير قرار داده است. به علاوه فشارهاي رواني سبب تعارض در قهرمانان مي شود و صدمات بدني را به شدت افزايش مي دهد، فشارهاي شديد رواني ورزشكاران را زودتر به مرز بازنشستگي مي رساند و مي توان گفت كه فشار رواني مرضي است كه نه تنها ورزشكاران، بلكه تمامي افراد مختلف جامعه به آن مبتلا مي شوند. خوشبختانه برنامه ها و روش هاي تنش زدايي مناسب و مطلوبي تشخيص داده شده كه چنانچه با آموزش هاي اوليه و ضروري توسط افراد متخصص به كار گرفته شوند، اين روش ها در زدودن تنش هاي مزاحم بسيار مؤثرند. فراموش نكنيم كه مشاوران رواني مي توانند در افزايش انرژي رواني ورزشكاران و همچنين تمامي مردم بسيار مؤثر باشند.
براي معرفي بهتر علم روان شناسي ورزش گفت وگويي با دكتر «حميد محمدزاده» مدرس روان شناسي انستيتو بين المللي كشتي ايران انجام داده ايم كه آن را مي خوانيم:
* روان شناس ورزش كيست و گروه هدف آن چه كساني هستند؟
- در ابتدا بهتر است به جاي روان شناس ورزشي، عنوان مربي مهارت هاي رواني را به كار گيريم چراكه اين عنوان ترجمان بهتري از نقش روان شناس ورزشي را بيان مي كند. مربي مهارت هاي ذهني فردي است كه به پرورش، افزايش و هدايت انرژي رواني و ذهني ورزشكار در زمينه اعتمادبه نفس، تمركز، مديريت صحنه و جايگزيني سريع تر اثرات تمرينات جسماني بر ذهن مي پردازد. با اين تعريف به سادگي مي توان مربي تمرينات ذهني را از روان پزشكان، متخصصان اعصاب و روان شناسان متمايز كرد. حيطه فعاليت مربي تمرينات ذهني انسان هاي سالمي هستند كه براي رسيدن به يك هدف خاص قابليت هاي خود را مي بايد افزايش دهند و حيطه فعاليت روان پزشكي و روان شناسي براساس كمك به افرادي مي باشد كه بايد با دخالتي درماني به خط نرمال جامعه بازگردند.
* با اين تعريف صرفا يك روان شناس و يا يك روان پزشك را نمي توان يك مربي مهارت هاي ذهني دانست؟
- روان شناسي ورزش تخصصي مستقل است كه افراد فعال در اين زمينه مي توانند از شاخه هاي پزشكي (پزشكي ورزشي)، روان پزشكي، روان شناسي و يا متخصصاني از رشته هاي تربيت بدني باشند. متخصصان در هر يك از اين رشته ها مي توانند با آموزش و آشنايي با اين مقوله به فعاليت در آن بپردازند ولي الزامي در اين كه يك مربي تمرينات ذهني يك پزشك، روان شناس يا كاوشگر تربيت بدني باشد وجود ندارد.
* آيا در حال حاضر متخصصيني در زمينه مهارت هاي ذهني فعاليت دارند يا نه؟ در صورت مثبت بودن علت عدم توسعه و مقبوليت آن را چه مي دانيد؟
- همانطور كه متذكر شدم خوشبختانه از تمامي رشته ها متخصصان قابلي در زمينه روان شناسي ورزشي داريم، ولي به علت پاره اي از موانع آن طور كه بايد اين رشته جايگاه خود را پيدا نكرده است. به نظر بنده علت اين امر دو چيز است: ۱- «عدم اطلاع رساني صحيح و كامل از طرف متخصصان اين امر» . توضيحاً اين كه به خاطر مشخص نبودن مرز بين روان شناسي ورزشي و ساير رشته هاي روان شناسي، عده اي از افراد با حسن نيت و عدم آگاهي از اين مقوله وارد صحنه شده اند و چون مسير حركت صحيح نبوده به جامعه ورزشي چنين القاء شده كه بودن يك روان شناس و يا روان پزشك بيانگر اين است كه حتما ما دچار مشكل رواني هستيم و چون چنين مشكلي در افراد احساس نمي شد مخالفتي نسبت به فعاليت اين دسته از متخصصان بوده است. مثالي در اين زمينه گوياي اين مطلب است: يك فرد ورزشكار وقتي در صحنه رقابت ورزشي قرار مي گيرد، دچار اضطراب و ترس مي شود روش برخورد با اين مشكل در روان شناسي ورزشي با ساير روش ها كاملا متفاوت است، ولي چون اين مشكل از نظر يك روان شناس و يا يك متخصص اعصاب به صورت يك بيماري تلقي شده در آن مسير تعريف شده خود اقدام به حل مشكل مي نمايد، درصورتي كه همانطور كه قبلا اشاره شد روش برخورد در فردي كه از سطح نرمال جامعه بالاتر است با فردي كه تلاش مي شود به سطح نرمال جامعه برگردد متفاوت مي باشد. ۲- «عدم احساس نياز به اين رشته». در اينجا اين نكته شايان ذكر است، مدت هاست كه فرهنگ كار گروهي در بين آحاد جامعه رو به توسعه است به نحوي كه افرادي كه با اين طرز تفكر هم مخالف هستند ژست افرادي كه به كار گروهي علاقمند هستند را مي گيرند. بايد اين باور در همگان اشاعه پيدا كند كه همه چيز را همگان دانند. تمامي امور از جمله ورزش داراي زيرشاخه متعددي شده تا ورزشكار بهتر و سريع تر به آمادگي هاي لازم براي كسب عنوان هاي ورزشي برسد. اما متأسفانه هنوز عده اي در جامعه ورزشي عقيده به تك محوري عمل كردن دارند كه خوب ماحصل آن همين خواهد شد كه به چشم مي بينيم، به هدر رفتن وقت و سرمايه ملي و در پايان ناكامي و سرشكستگي و توجيه!
* شما بيان نموديد از شاخه هاي مختلف علمي مي توان به روان شناسي ورزشي رسيد، حال اين سؤال مطرح مي شود در بين اين زيرمجموعه ها كداميك در صحنه عمل مؤثرند؟
- هدف در تمامي مسيرها يكي است: افزايش توان روحي ورزشكار براي كسب موفقيت در زمينه ورزشي همانطور كه براي طي كردن يك مسير از وسيله هاي مختلف مي توان استفاده برد، در اين مقوله هم مي بايد با اين ديدگاه به موضوع نگاه كرد. لذا مي بايد محاسن و معايب هر روش را شناخته و بهترين را به كار گرفت. اختلاف روش ها را مي توان براساس سرعت عمل و ميزان اثربخشي مقايسه نمود. تعدادي از اين تكنيك ها در زمان كوتاه و به طور مستقيم بر روي ذهن اثر مي گذارد كه براي عده كثيري از ورزشكاران اين روش مناسب است و تعدادي ديگر از تكنيك ها همراه مشاوره، برگزاري جلسات و پرداختن به اصلاح رفتاري به نتايج مربوطه مي رسند.
* اضطراب به عنوان يك عامل منفي در صحنه رقابت هاي ورزشي هميشه مطرح بوده. به نظر شما راه حل مناسب چيست؟
- اگر ميزان اضطراب در يك فرد را بين صفر تا صد درجه بندي كنيم، تا شماره ۲۰ براي بلندشدن از خواب و شروع فعاليت هاي روزانه را لازم و مثبت مي دانند. ولي با افزايش عوامل تنش ميزان كارايي و بهره وري در افراد كاسته مي شود. همچنين اين عوامل مي توانند تمركز و هماهنگي عصبي عضلاني در فرد را كاهش دهند و در نتيجه افزايش خطا و اشتباه فاصله فرد را با نتيجه مطلوب زيادتر مي كند.
اضطراب در يك ورزشكار به چندين عامل بستگي دارد كه ۳ علت از همه مهمتر است:
۱- نگرش غلط ورزشكار نسبت به نقش خود در صحنه رقابت هاي ورزشي
۲- عدم كسب نتايج مطلوب در مسابقات ورزشي
۳- عوامل خارجي و محيطي
يكي از بهترين وظايف مربي تمرينات ذهني كنترل اضطراب و افزايش توان روحي ورزشكار مي باشد،براي اين كار با تكنيك هاي مختلفي كه قبلا ذكر شد مي توان به طور مستقيم و يا با اصلاح رفتاري به تغيير نگرش و عملكرد او اقدام نموده تا توان و انرژي رواني ورزشكار به جاي تخريب و از بين بردن قواي فكري و جسمي او به افزايش توان و كارايي منجر شود.
* اشاره فرموديد كه عوامل خارجي مي تواند موجب ايجاد تنش و به تبع آن عملكرد ورزشكار را نيز تحت الشعاع قرار دهد، لطفاً در اين زمينه توضيح بيشتري بدهيد؟
- عملكرد يك ورزشكار در يك رقابت ورزشي تنها به خود برنمي گردد، در واقع يك ورزشكار خواست و اراده جمعي را به موفقيت يا شكست مبدل مي كند. لذا توانايي ها و ضعف هاي گروهي نيز در نحوه اجراي وظايف يك ورزشكار مؤثر هستند. تشويق ها، خشم ها، نگراني ها و يأس هاي جمعي به ميزان زيادي مي توانند در ورزشكاري كه آمادگي روحي مناسبي را در زمان برگزاري رقابت ورزشي نداشته اند ايفا كند. از اين گروه عواملي كه با ورزشكار يا تيم ورزشي در ارتباط مستقيم تري هستند مثل مدير تيم، مسئول فني، مربي و ساير كادر فني با اعمال و رفتار خود مي توانند نتيجه مثبت و يا منفي را براي تيم ايجاد كنند. حل اين مشكل نيازمند وقت و هزينه زيادي مي باشد كه بهترين عامل مؤثر در اين زمينه نقش رسانه هاي جمعي جهت افزايش آگاهي و تنظيم خواست و رفتار تماشاگران مي باشد. البته يك مربي تمرينات روحي مي تواند با افزايش توان روحي و منسجم نمودن قواي فكري يك ورزشكار، نقش مؤثر عوامل محيطي را به حداقل برساند. به طور مثال يك مربي تمرينات ذهني قادر است ميزان اثرگذاري عوامل محيطي از قبيل هيجانات و هياهوي تماشاگران را در برگزاري مسابقه در خانه خود يا خانه حريف به ميزان قابل ملاحظه اي كم كند، تا ورزشكار بهتر بتواند قابليت هاي خود را بدون توجه به تشويق و يا بي توجهي تماشاگران به نمايش گذارد.

مشاوران رواني براي تيم هاي ملي
مربيان تيم هاي ملي فشارهاي رواني بسيار سنگيني را متحمل مي شوند. فشار كار روزانه، انتظار مداوم براي برنده شدن، احساس عدم امنيت عمومي در كار، هزاران ساعت كار روي جزئيات، سفرهاي پي درپي داخلي و خارجي، برقراري ارتباط ميان افراد، مسئول ديدن خود مقابل مطبوعات، مردم، مسئولان و ورزشكاران، مسائل و مشكلات شخصي و خانوادگي و... ممكن است احساس ناتواني را در مربيان به وجود آورد.
اين مشكلات به نوبه خود باعث بي اعتنايي و دوري از كار و مسئوليت مربي مي شود، به نحوي كه او نمي تواند از حداكثر توان خود در رسيدن به اهداف قهرماني تيم استفاده كند.
بعضي از اين مربيان از اينگونه فشارها شكايت مي كنند و احساس ناتواني و خستگي مفرط را به مسئولان گوشزد كرده، حتي ممكن است استعفا بدهند. جري تاركانيان مربي دانشگاه نواداي لاس وگاس آمريكا مي گويد: مربيگري در يك كلمه خلاصه مي شود: «فشار» ، مثل اين است كه تفنگي سر شما را براي مدت ۴ ماه نشانه گرفته باشد. حال بايد ديد كه چقدر كار مربيگري مي تواند توأم با فشارهاي رواني باشد.
يكي از مناسب ترين راه حل هايي كه براي رفع اين گونه مشكلات مي توان پيشنهاد كرد پيش بيني مشاوران رواني براي تيم هاي ملي است.

ورزش
اقتصاد
انديشه
سياست
سينما
علم
|  اقتصاد  |  انديشه  |  سياست  |  سينما  |  علم  |  ورزش  |  
|   صفحه اول   |   آرشيو   |   چاپ صفحه   |