|
مهاجرت قوها به آب هاي ايران
فريادرسي براي قوهاي فريادكش
يكي از پرسنل اجرايي طرح با سوتي در دهان، مشغول غذا دادن به قوهاي وحشي است. دسته اي از قوهاي وحشي پس از چند بار چرخش، به آرامي در محدوده طرح فرود مي آيند
|
|
|
ليلا خانجاني
از پنجره اتاقك چوبي كه جهت تمركز فعاليت هاي تحقيقاتي در طرح مزرعه پرندگان ايجاد شده است به 10، 15 قويي كه در فاصله اي نزديك، با فريادهاي جذاب و زيباي خود مراسمي شبيه هلهله و شعف را بر پا كرده اند، نگاه مي كنم. ساير قوها نيز در نقاط ديگري از محدوده چند هكتاري حصار كشيده شده اي كه در پيش رويم قرار دارد، مشغول آبتني يا غذا خوردن هستند. هر چند كه تخصصي در زمينه پرنده شناسي ندارم و معناي دقيق حركاتشان را نمي دانم ولي يك احساس دروني، خبر از شور و شادي قوها به من مي دهد. به خاطر مي آورم چند سال قبل كه به يكي از تالاب هاي شمالي رفته بودم، با شنيدن صداي تعدادي قوي فريادكش، احساس كردم شيون و زاري مي كنند. آنها به گونه اي ضجه مي زدند كه مصرانه در پي دليل آن گشتم و زماني كه توانستم قوي تير خورده و نيمه جاني را با مشقت از تالاب بيرون بياورم، معناي آن احساس دروني را بيشتر متوجه شدم. به ويژه آنكه چند دقيقه بعد آن پرنده رويايي در آغوشم جان داد...
براي تهيه گزارشي از وضعيت پيشرفت طرح مزرعه پرندگان كه به ابتكار و همت انجمن جبهه طبيعت و حمايت اداره كل حفاظت محيط زيست استان گيلان در مراحل پاياني فاز اول خود قرار دارد، به روستاي هنده خاله در حاشيه تالاب انزلي آمده ام. راه دسترسي به سرمحيط باني سلكه، جاده اي خاكي و ناهموار است كه البته به تازگي عمليات زيرسازي آن جهت آسفالت آغاز شده است. وقتي از دور، ساختمان سرمحيط باني سلكه را مي بينيم، مهندس نمكيان، مجري طرح پايه هايي فلزي در سمت چپ را نشان مي دهد. متوجه مي شوم كه به محدوده طرح پناهگاه ويژه قو نزديك مي شويم.
تالاب انزلي و پناهگاه حيات وحش، سلكه كه در بخش جنوبي اين تالاب واقع شده، آخرين پناهگاه واقعي قوها در ايران و يكي از معدود نقاط بين المللي زمستان گذراني اين پرندگان است. قوها و به طور كلي پرندگان مهاجر آبزي - مرغابي سانان - همه ساله و با سرد شدن هوا و كاهش غذا و عدم امكان زندگي در مناطق سردسيري سيبري، مهاجرت خود را از اين نواحي به سمت مناطق جنوبي تر آغاز مي كنند. قوها نقش ويژه اي را در بقا و تداوم چرخه هاي زيستي كل پرندگان مهاجر ايفا مي كنند و به همين دليل حفاظت از آنها موجب حفاظت از كل گونه هاي پرندگان مهاجر مي شود. در عين حال فراموش نكنيم كه بخش قابل توجهي از اقتصاد نواحي حاشيه اي تالاب به صيادي و حضور پرندگان مهاجر در اين نواحي، وابستگي جدي دارد.
اما جداي از اينكه قوها سرمايه هاي ملي ما محسوب مي شوند و ما را در ميان بسياري از كشورها كه از وجود چنين مواهبي بي بهره اند، به شكل قابل توجهي ، منحصر به فرد مي سازند، اين پرندگان از جنبه هاي ديگري نيز اهميت فراوان دارند. قوها در بسياري از نقاط جهان، به عنوان مظهر زيبايي شناخته مي شوند. رقص عشق قوهاي گنگ، آنها را به نمادي بين المللي از عشق ورزي تبديل كرده است. توجه مجامع و سازمان هاي بين المللي به نگهداري و حفاظت قوها باعث شكل گيري انجمن هاي متعددي در اين خصوص شده است. از آنجا كه اين پرندگان، مهاجر هستند، در سفر طولاني خود از كشورهاي متعددي عبور كرده و ايران و تالاب انزلي، به عنوان آخرين قسمت مهاجرتي آنها محسوب مي شود. حفاظت از آنها مي تواند تكميل كننده مجموعه اقدامات بين المللي در جهت حفاظت از آنها باشد.
همه ساله در كشورهاي پيشرفته، به ويژه آنهايي كه طبيعت مناسبي براي حضور پرندگان مهاجر دارند، برنامه هايي جهت پذيرايي و حفاظت از اين ميهمانان اجرا مي شود. با چنين اقداماتي، مي توان تداوم حضور پرندگان در سالهاي آتي را تضمين كرد و اين تداوم به معناي حفظ چرخه اكوسيستم طبيعي منطقه است.
به طور كلي سه گونه از قوهاي مهاجر، زمستان گذراني خود را در ايران انجام مي دهند كه به ترتيب فراواني جمعيت عبارتند از: قوهاي فريادكش، قوهاي گنگ و قوهاي كوچك كه البته گونه آخر كمياب بوده و تعداد اندكي از آنها در ايران ديده مي شود. در سالهاي اخير، تعداد قوهاي مهاجري كه ايران را براي زمستان گذراني انتخاب مي كنند، به شدت كاهش يافته و نگراني جدي حاميان طبيعت و دوستداران محيط زيست را برانگيخته است.
خانم حاجي نجفي، مدير عامل انجمن جبهه طبيعت، درباره اثرات اجراي طرح مزرعه پرندگان چنين مي گويد: علاوه بر اثرات مستقيم و مثبت زيست محيطي كه حفاظت از گونه هاي در معرض خطر پرندگان مهاجر دارد، با اجراي چنين طرحي، گام موثري در تغيير الگوي اقتصادي منطقه از صيد و شكار به توريسم و گردشگري برداشته مي شود.
فاز اول اجرايي اين طرح پس از چند سال بررسي و تحقيق و با بهره گيري از معتبرترين مراجع علمي و تجارب عملي در 6 هكتار زمين، آغاز شد، اقدام بعدي انجمن، حصاركشي اين محدوده در محيطي به طول 1200 متر بود كه البته اين مراحل با كمك و حمايت اداره كل حفاظت محيط زيست استان گيلان عملي شد. برنامه عملي مديريت جذب پرندگان مهاجر با خريد تعداد زيادي اردك محلي و انتقال چند قطعه قو از واحدهاي تحقيقاتي انجمن در تهران و ساير نقاط به محل، آغاز شد. البته اين برنامه كماكان با تهيه و انتقال گونه هاي مختلف پرندگان مورد نظر در دست اجرا است.
مديريت جذب به چه معناست؟ خانم حاجي نجفي مي گويد: عوامل متعدد و مكانيسم هاي پيچيده اي در مسيريابي و هدايت دسته هاي پرندگان مهاجر جهت يافتن مناطق مناسب براي زمستان گذراني، دخيل هستند. پس از آنكه اين پرندگان بر اساس الگوهاي تثبيت شده در ساختارهاي مغزي شان به محدوده كلي همه ساله خود جهت زمستان گذراني مي رسند، به دلايل مختلف از جمله يافتن غذا، به دنبال مناطق مناسب مي گردند. اين مناطق را نقاط تغذيه اي دوم مي ناميم كه اتفاقا اهميت خاصي در حفاظت از آنها مي يابد چرا كه بسياري پرندگان در خلال همين جست وجوها يا حين پرواز بين نقاط تغذيه اي اول و دوم، در دام شكارچيان مختلف و صيادان غير مجاز افتاده و از بين مي روند. مديريت جذب به مجموعه اي از اقدامات مختلف، همچون: ايجاد فضاي امن براي فرود پرندگان مورد نظر، نگهداري پرندگان همگونه و از هر دو جنس نر و ماده در آن محدوده، پخش برنامه ريزي شده غذا به ميزان كافي، پخش صداهاي جذب كننده براي پرندگان و بسياري اقدامات ديگر اطلاق مي شود كه نتيجه بيروني آن، اين است كه پرنده، محدوده مورد نظر را به عنوان محلي امن براي استقرار بيشتر انتخاب كند.
يكي از پرسنل اجرايي طرح با سوتي در دهان، مشغول غذا دادن به قوهاي وحشي بود. مهندس نمكيان در حالي كه نمي توانست خوشحالي خود را پنهان كند، گفت: ما در مرحله اول موفق شده ايم حدود دو سوم از قوهايي را كه تاكنون به اين منطقه آمده اند، جذب پناهگاه ويژه قو كنيم از نظر او همين كه پرندگان وحشي تا اين حد اعتماد كرده اند كه نزديك شده و غذايي را كه براي آنها ريخته مي شود بخورند، نشان دهنده ميزان اين موفقيت است. او اين كار را آنقدر لذتبخش مي داند كه معتقد است اگر بتوان اين امكان را براي عموم مردم و به ويژه گردشگران فراهم كرد كه با دست خودشان به حيوانات وحشي غذا بدهند، گام موثري در احياي فرهنگ دوستي با طبيعت كه به شكل موثري به حفاظت از طبيعت منجر مي شود، برداشته خواهد شد.
آقاي مهندس پناهپور، مسوول قبلي واحد تحقيقات انجمن جبهه طبيعت كه در دوران مسووليتش تحقيقات جامعي را در خصوص انواع باغ هاي پرندگان در سطح جهان راهبرد كرده، معتقد است: يكي از بيشترين جذابيت ها براي باغ پرندگان، آن است كه پرنده وحشي غذا را از دست بازديدكننده بربايد و اين همان اتفاقي است كه در طرح مزرعه پرندگان در حال رخ دادن است.
اما با اين حال از نظر مجري طرح، اين هنوز ابتداي راه است. وقتي از او درباره فازهاي بعدي طرح و نتايج عيني حاصل از آنها مي پرسم، از بومي سازي قوهاي وحشي و ايجاد شرايط جوجه آوري در ايران به عنوان برنامه هاي آتي انجمن جبهه طبيعت در طرح پناهگاه ويژه قو، نام مي برد.
دسته اي از قوهاي وحشي پس از چند بار چرخش، به آرامي در محدوده طرح فرود مي آيند. بعد از ظهر است و با مناسب شدن نور محيط، دوستم مشغول عكاسي شده تا تصوير زيباي پرندگان آسماني را ماندگار كند.
|
