هند مانند چين بخش اعظم نياز خود را كه ۷۴ درصد برآورد مي شود از خارج بويژه خاورميانه تأمين مي كندوسالانه ۲۱ ميليارد دلار در اين زمينه هزينه مي شود كه ۴ درصد توليد ناخالص داخلي اين كشور است ادامه اين روند طبق برآوردها از رشد واردات انرژي هند تا ۹۰ درصد در سال ۲۰۳۰ حكايت دارد و اين راهي براي ادامه اختلاف مرزي با پاكستان باقي نمي گذارد
محمد علي توحيد
اگرچه برخي منابع از توافق مان موهان سينگ نخست وزير هند و پرويز مشرف رئيس جمهوري پاكستان در يك تحول تاريخي در روابط دو كشور براي توسعه روابط اقتصادي از جمله احداث خط لوله ۲ هزار و ۷۰۰ كيلومتري صادرات گاز ايران به هند خبر داده اند اما هنوز اين توافق به طور رسمي و عملي ميان سه كشور نهايي نشده است.
سپتامبر سال گذشته و در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل ديدار نخست وزير هند و رئيس جمهوري پاكستان در نيويورك گام مهمي در حل موانع ديرينه همكاري اقتصادي ميان دو كشور بود و مهمترين توافق در زمينه احداث خط لوله صادرات گاز از عسلويه در جنوب ايران و حاشيه خليج فارس به راجستان و دهلي نو در مركز هند بود.
خط لوله ۲ هزار و ۷۰۰ كيلومتري كه با حدود ۳ ميليارد دلار هزينه ساخت سالانه بيش از ۳۳۰ ميليون دلار از ترانزيت گاز به اين كشور سود مي رساند در حاليكه بخشي از انرژي مورد نياز اين كشور را تأمين مي كند.
علاوه بر اين هند نيز با احداث اين خط لوله با صرفه جويي در هزينه حمل انرژي كه سالانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ ميليون دلار برآورد مي شود منبع مطمئني براي تأمين انرژي به دست مي آورد.
اگرچه اين طرح با توجه به توافق هايي كه به نظر مي رسد ميان طرفين انجام شده به طور قطع اجرا مي شود ولي همچنان سه كشور در اين زمينه قاطعانه سخن نمي گويند.
خط لوله صادرات گاز ايران به هند اقتصادي ترين راه براي تأمين انرژي كشوري است كه با رشدي شتابان در پي تبديل شدن به يك كشور صنعتي و توسعه يافته در دهه آينده است ولي هند و پاكستان به دليل روابط دوستانه اي كه با آمريكا دارند در تلاش هستند تا اين كشور را در شرايطي قرار دهند كه اجراي اين طرح بدون مانع و تأثير بر روابط طرفين عملي شود.
از اين رو اجراي طرح مي تواند به طور عملي آغاز شده و با اجراي خط لوله گاز ايران به سوي زاهدان كه با ظرفيت بالا از عسلويه به بندرعباس و از آنجا به ايرانشهر در استان سيستان و بلوچستان متصل مي شود، از شهرهاي كراچي، سويي و مولتان در پاكستان و از اين طريق به جنوب غرب هند متصل مي شود طرحي است كه به طور عملي آغاز شده است. رشد سريع و شتابان اقتصادي هند راهي براي ادامه اختلاف ها با همسايه اي كه در گذشته اختلاف هاي عميق مرزي با آن داشته كه به وقوع سه جنگ منجر شده نگذاشته است.
هند در سال هاي اخير به تلاشي وسيع و پايدار براي تأمين انرژي روي آورده است.
جبران عقب ماندگي
اگرچه در سال هاي اخير اين تلاش هند همواره با مانع چين روبرو بوده است، شركت هاي چيني با اندوخته مالي فراوان همواره پيش از فرستادگان هند در حال امضاي قرارداد بوده اند و هند كه كمي دير به اين كاروان پيوسته براي جبران عقب ماندگي خود ديپلمات هاي قديمي و كاركشته را با بهره گيري از روابط دوستانه قديمي كه از دوران جنگ سرد برجا مانده در ماه هاي اخير تلاش كرد تا اين عقب ماندگي را جبران كند. چيزي كه مقامات بلندپايه اين كشور از جمله مان موهان سينگ نيز بر اين عقب ماندگي تأكيد كرده اند ولي اين امر با هدايت ماني شانكار آيار در سمت وزير نفت هند كه خود از ديپلمات هاي قديمي اين كشور است بخش مهمي از اين عقب ماندگي را جبران كرد. طبق اعلام كميسيون برنامه ريزي هند اين كشور در ۲۰ سال آينده بايد ميزان توليد برق خود را سه برابر كند تا صنايع و توسعه فناوري در اين كشور را كه به انرژي نياز دارد تأمين كند. علاوه بر نيروي برق، هند به مقدار زيادي نفت و گاز براي مصرف دارندگان ماشين و تأمين مصرف خانگي نياز دارد.
هند مانند چين بخش اعظم نياز خود را كه ۷۴ درصد برآورد مي شود از خارج بويژه خاورميانه تأمين مي كند و سالانه ۲۱ ميليارد دلار در اين زمينه هزينه مي كند كه ۴ درصد توليد ناخالص داخلي اين كشور است. ادامه اين روند طبق برآوردها از رشد واردات انرژي هند تا ۹۰ درصد در سال ۲۰۳۰ حكايت دارد و اين راهي براي ادامه اختلاف مرزي با پاكستان باقي نمي گذارد.
هند علاوه بر اين از نپال برق وارد مي كند و در مذاكره با بنگلادش نيز امكان عبور گاز اين كشور را از خاك خود فراهم مي كند و بخشي از انرژي مورد نياز خود را تأمين مي كند. مقامات هندي در عين حال با رهبران نظامي در ميانمار يا برمه سابق توافق كرده اند تا به اكتشاف و توليد نفت در اين كشور بپردازند.
دولت هند در تلاش براي يافتن منابع خارجي در پي سرمايه گذاري و مشاركت در توليد در خارج از هند است. در اين مسير به سوي كشورهايي كه با آنها روابط ديرينه داشته از جمله روسيه و يا كشورهايي كه به دليل عدم حضور شركت هاي ديگر در آنجا فرصت سرمايه گذاري وجود دارد، روي آورده است.
روابط خوب و ديرينه اين كشور با روسيه امكان سرمايه گذاري در شركت روسنفت را فراهم كرده است. علاوه بر اين روابط دوستانه و پايدار هند با ايران در زمان جنگ سرد امكان همكاري در اين زمينه را بوجود آورده و عليرغم برخي موانع اين روابط به سرعت در زمينه انرژي در حال گسترش است.
ولي فرستادگان هند علاوه بر اين در سودان، ويتنام و عراق نيز براي يافتن منابع انرژي فعال هستند.
با همه اين تلاش ها دولت هند از امكان جذب سرمايه گذاري خارجي براي اكتشاف نفت و گاز در اين كشور و فراهم كردن شرايط جذاب براي سرمايه گذاران غافل نشده است.
اكتشاف در داخل
دولت هند اگرچه در حال حاضر حدود ۲۷ درصد از انرژي مورد نياز خود را از راه توليد نفت گاز در داخل و انرژي هاي تجديدپذير و طبيعي مثل بيوگاز كه هند در اين زمينه پيش قراول بوده و انرژي اتمي تأمين مي كند اما از جذب سرمايه گذاري خارجي براي اكتشاف و توسعه حوزه هاي هيدروكربوري خود نيز غافل نشده است.
اين اقدام علاوه بر توسعه همكاري با ديگر كشورها امكان كسب فناوري هاي جديد را براي اين كشور فراهم مي كند. در ماه هاي اخير ماني شانكار آيار كه ديپلماسي موفق انرژي خود را با برگزاري دو همايش مهم با حضور توليدكنندگان و مصرف كنندگان انرژي آسيا تعميق بخشيده ، براي جذب سرمايه گذاران خارجي و شركت هاي بزرگ نفتي خارجي براي اكتشاف توسعه ۲۰ حوزه نفتي همايش هايي را در دوبي، انگليس و آمريكا برگزار كرده است.
در اين همايش ها كه اطلاعات مورد نياز حوزه هاي نفتي براي مشاركت سرمايه گذاران و شركت هاي بزرگ نفتي عرضه مي شود آيار با ارائه پيشنهادات قابل انعطاف تلاش مي كند تا شركت هاي مهم و صاحب نام بزرگ نفتي را براي حضور در كشورش جذب كند.
وي آشكارا تمايل خود را براي حضور اين شركت ها بيان مي كند و تأكيد مي كند كه از حضور شركت هاي صاحب  فناوري استقبال مي كند. او پس از برگزاري اين همايش ها ضمن دعوت از چند مقام انرژي كشورهاي صنعتي از جمله وزير انرژي آمريكا براي ديدار از كشورش اعلام كرد كه براي حضور شركت هاي خارجي آنچه كه لازم است عرضه مي كنيم و شرايط بسيار قابل انعطافي عرضه مي شود.
وي تأكيد مي كند هيچ مشاركت دولتي اجباري نيست، تعرفه گمركي و ماليات گرفته نمي شود و معافيت مالياتي تا هفت سال ادامه دارد. اين امر با تضمين ثبات در قوانين و سود قرارداد ۲۰ بلوك نفتي با امكان مشاركت در توليد تا اواسط سال جاري ميلادي امضا مي شود.
در همايش هايي كه در هند، انگليس، امارات، آمريكا و استراليا برگزار شد ماني شانكار آيار شخصاً با مديران شركت هاي نفتي مذاكره كرد و برنامه فشرده اي را براي رسيدن به كمال مطلوب پي گرفت.
آنچه مسلم است دولت هند با توجه به سياست هاي جاري در تلاش است تا منابع قابل اتكا و درازمدت براي تأمين انرژي تأمين كند و اين روند در يك سال اخير با شتاب ادامه دارد. عليرغم همه فرصت هاي به دست آمده جايگاه ايران در تأمين انرژي هند به دليل نزديكي جغرافيايي به دليل كاهش هزينه حمل داراي اولويت اقتصادي است.
با توجه به تحول جاري در فضاي سياسي جهان و اهميت نقش اقتصاد در ديپلماسي خارجي ايران نيز بايد انعطاف بيشتري در اين زمينه داشته باشد تا فرصت ها برق آسا از دست نرود.
در حال حاضر سه قرارداد عمده ميان دو كشور در حال اجراست. نخست صادرات گاز طبيعي مايع و واگذاري بخشي از ميدان نفتي يادآوران است. اين قرارداد به همراه مذاكره طرفين در زمينه خط لوله صادرات گاز از طريق پاكستان و موازي با هم ادامه دارد.
در تحول ديگر تفاهم شركت نفت هند با شركت پتروپارس براي اجراي طرح توسعه يك فاز پارس جنوبي است. پتروپارس و شركت نفت هند هنوز جزئيات اين توافق را نهايي نكرده اند ولي توليد گاز از اين حوزه به صورت بيع متقابل عملي خواهد شد. اين روند با توجه به نياز طرفين به سرمايه گذاري و توسعه منابع انرژي به دليل سرعت روند جاري اقتصاد جهان نياز به تسهيلات بيشتر براي عملياتي شدن در كوتاه ترين زمان دارد.
آنچه مسلم است امضاي قراردادها و عملياتي شدن آنها در ايران روند طولاني و پيچيده اي دارد كه فرصت هاي فراواني را از طرفين سلب مي كند.
عليرغم طولاني بودن روند مذاكرات در ايران و موانع موجود بازار پررقابت انرژي در آينده چاره اي براي طرف هاي خارجي باقي نمي گذارد و عليرغم مشكلات مذاكره، امضاي تفاهم نامه ها و امضاي قراردادها در زمينه اكتشاف و توسعه حوزه هاي نفتي و گازي در ايران و احداث پالايشگاه هاي توليد گاز مايع و غيره با مقامات كشورمان ادامه دارد.
ميانجيگري
طرف هاي خارجي با پيشنهاد حل مشكلات و موانع از جمله ميانجيگري ميان ايران و  آمريكا براي برطرف كردن عواملي كه موجب تاخير در اجراي طرحهاي مورد توافق مي شود در تلاش هستند تا فرصت هاي موجود براي تضمين آينده امنيت انرژي خود را دنبال كنند.
اخيرا شوكت عزيز نخست وزير پاكستان در حاشيه اجلاس داووس در سوئيس اعلام كرد كه آماده ميانجيگري براي حل مشكلات موجود ميان ايران و آمريكا است.
وي كه از مديران قبلي بانك آمريكايي سيتي گروپ بوده با تجربه خود در تلاش است تا براي رفع موانع كسب فرصتهاي اقتصادي موجود در راه توسعه كشورش اقدام كند، وي بارها اعلام كرده است كه كشورش حتي بدون حضور هند به اجراي طرح احداث خط لوله صادراتي گاز ايران علاقمند است.
اين خط لوله در هر صورت امكان صادرات گاز به هند را ايجاد مي كند شايد به همين دليل عليرغم اينكه كشورش روابط نزديك تري با آمريكا دارد تمايل خود را براي احداث اين خط لوله آشكارا بيان مي كند اما هند با وجود توافق با طرف هاي پاكستاني براي عملي شدن اين طرح تمايل خود را براي احداث اين خط لوله آشكارا بيان نمي كند.
هند مي داند با احداث اين خط لوله به پاكستان مشكلات موجود برطرف شده و پاكستان نيز راهي جز ادامه اين طرح به سوي مرزهاي همسايه خود ندارد. با وجود اين شرايط دولت هند ضرورتي نمي بيند تا براي احداث اين خط لوله سياست خارجي خود را با چالش روبرو كند و هزينه بيشتري پرداخت كند.
از اين رو آيار وزير نفت هند در تازه ترين موضع گيري خود بار ديگر بر اين نكته تاكيد كرده است كه گاز ايران را در مرزهاي خود با پاكستان تحويل مي گيرد و اعلام آمادگي كرده است كه در سفر خود به تهران قرارداد خريد گاز از ايران در مرزهاي خود با پاكستان را قطعي كند.
اگر چه گفته مي شود آمريكا با احداث خط لوله گاز صادراتي ايران به سوي پاكستان مخالفتي ندارد ولي دولت شوكت عزيز چالش بزرگي پيش رو دارد تا اين طرح را عملي كند. شايد سفر آينده نخست وزير پاكستان و وزير نفت هند گره چندساله طرح خط لوله گاز ايران به شرق آسيا را بگشايد.