Hamshahri Newspaper

عباس اسدي
دستي به مهر گشوده مي شود، قلبي به عشق مي تپد، نجوايي به نوعدوستي فرياد مي شود، ديداري به دگرخواهي رونق مي گيرد و گفتاري به كردار مي رسد تا آنها كه مانده اند، تا آنها كه گرفتارند، آنها كه بي بهره اند، آنها كه بي نصيب اند و آنها كه چشم به دستان پرمهر همنوعان دوخته اند، ذوق و شوق بر جبين و چهره آن ها نشيند و مهر و عشق، خنده و شادي، سروري و سرداري، آشنايي و خويشي و دارايي و برازندگي نيز چند روزي آنان را ميهمان باشد.
آري دست ها گشوده، قلب ها پر تپش، نجواها، فريادها، ديدارها مستدام تا عشقي جمع گونه، ديگرگونه و فراگير احسان بيافريند و انسان هاي نيازمند را يار و غمخوار باشد. اينك آن روز رسيده است و به متمكنان، متدينان، نوعدوستان، دگرخواهان، عمل گرايان و آرام طلبان نهيب مي زند كه ميدان آنچه به شما آرامش و طمأنينه و باورمندي مي بخشد باز و پنجره اش رو به روي انسانيت گشوده است.
امسال نيز همچون سال هاي پيش از ۱۴ تا۲۰ اسفند هفته احسان و نيكوكاري نام گرفته است تا بستر و زمينه اي براي جذب كمك هاي شهروندان به مستمندان و امكان دست گيري از فقرا و نيازمندان فراهم آيد.
گزارش پيش رو به تاريخچه شكل گيري كميته امداد و ضرورت روز احسان و نيكوكاري و نقد و نظر درباره شكل گيري كميته امداد و اهم فعاليت هاي اين نهاد در جامعه كنوني ايران اسلامي پرداخته است.
در ۱۴ اسفندماه ۱۳۵۷ هجري شمسي فرمان امام خميني(ره) مبني بر تشكيل كميته امداد صادر شد. اين نهاد براي ايجاد رفاه و برقراري تسهيلاتي در امر كمك رساني به محرومان جامعه داير شد. گفتني است، اين نهاد انقلابي اكنون به نام كميته امداد امام خميني مشغول فعاليت است.
سابقه كميته امداد امام خميني(ره) به سالهاي قبل از پيروزي انقلاب- حدوداً سال هاي ۱۳۴۲-۱۳۴۳ بازمي گردد كه تعدادي از انقلابيون كه در زمره ياران امام(ره) بودند، مأموريت يافتند كه به خانواده هاي زندانيان، نيازمندان و مبارزين رسيدگي كنند. امدادگران به ويژه در دوران اوج گيري انقلاب در طي سالهاي ۵۷-۵۶ كه اعتصاب و تحصن همه جا را فراگرفت، به منظور حمايت از اعتصاب كنندگان و زندانيان ادامه يافت.
با پيروزي انقلاب، حمايت از نيازمندان در صدر برنامه ها قرار گرفت و كميته امداد امام خميني(ره) با صدور فرمان ايشان تشكيل شد. اين نهاد به منظور كمك به خانواده هاي محروم به خصوص براي خودكفا كردن آنها تأسيس گرديد. كميته امداد از بزرگترين نهادهاي تأمين اجتماعي است و در خدمت گروه هاي آسيب پذير جامعه قرار دارد. اين كميته خدمات و فعاليت هاي گسترده اي را به افراد محروم جامعه ارائه مي دهد كه برخي از آنها عبارتند از:
پرداخت وام قرض الحسنه و تهيه مواد اوليه و ابزار كار به منظور كسب درآمد براي اقشار بي بضاعت كه كميته اي ناظر بر حسن مصرف اين وام ها مي باشد؛ به نحوي كه اعتبارات اعطايي باعث خودكفا شدن وام گيرندگان گردد. همچنين اين كميته از روش هاي نظارتي و هدايتي خود براي تحقق اين هدف استفاده مي كند.
برنامه ريزي جهت آموزش هاي فني و حرفه اي از ديگر اقدامات كميته امداد است كه در اين زمينه كميته كلاس هاي فني و حرفه اي متعددي را براي هنرجويان تحت پوشش تشكيل داده است. اين كلاس ها به منظور ايجاد آمادگي در هنرجويان براي استخدام يا شروع كسب و كار درآمدزا به وجود آمده است.
علاوه بر اين، اماكني براي كار اين گونه افراد به خصوص در رشته هاي قاليبافي، دامداري و مرغداري در نظر گرفته شده است. از ديگر فعاليت هاي كميته امداد، كمك به زنان سرپرست خانواده است. امدادرساني از طريق اين كميته و تحت پوشش قرار گرفتن اين افراد باعث شده است تا آنان بتوانند با فعاليت در زمينه هاي كشاورزي، دامداري، قالي بافي، خياطي، كاردستي و ساير زمينه ها زندگي خود و خانواده شان را تأمين كنند. شايان ذكر است كه اين كمك ها به ويژه باعث بازگشت روستائيان از شهر به روستا و ايجاد شغل در روستاهاي آنان مي شود.
همچنين تهيه جهيزيه براي نوعروسان خانواده هاي تحت پوشش، كمك به بيماران هموفيلي، كليوي و تالاسمي، خدمات درماني و بهداشتي، ارائه خدمات فرهنگي و آموزشي به دانش آموزان و دانشجويان تحت پوشش، كاريابي و معرفي آنان به مشاغل مناسب، تأمين مسكن براي خانواده هاي بي بضاعت، جبران ديه، اطعام و افطاريه، جمع آوري صدقات به منظور هدايت صحيح آن، ارائه خدمات عمراني مانند بازسازي و نوسازي مناطق سيل زده و زلزله زده و آسيب ديده، جذب و صرف كمك هاي مردمي و بسياري شبيه به اين گونه كمك ها از ديگر فعاليت هاي كميته امداد امام خميني(ره) به منظور امدادرساني و كمك به قشر محروم جامعه است.
علاوه بر اين، كميته امداد فعاليت هاي خود را جهت كمك به خانواده هاي محروم ديگر كشورهاي مسلمان نيز گسترش داده است. بر اساس اين كه مسلمانان امت واحده اند و براي كمك به محرومين جغرافيايي نمي توان قائل شد اين كميته محرومان كشورهاي مسلمان نشين را نيز تحت پوشش خود قرار داده و خدمات امدادرساني را نيز به آنها ارائه مي كند، از جمله اين كشورها عبارتند از: لبنان، افغانستان، جمهوري آذربايجان، تاجيكستان و بوسني. از آنجايي كه كميته امداد در يك كشور و جامعه اسلامي تشكيل شده و هر فرد مسلمان وظيفه خود مي داند كه در برابر نيازها و گرفتاري هاي برادران ديني خود بي تفاوت نباشد، زيرا خدمت به محرومين را يكي از شيرين ترين عبادت ها مي داند؛ همين امر باعث شده كه با ياري مردم مسلمان ايران اين كميته روز به روز دامنه فعاليت هايش را گسترش دهد و باعث افتخار جامعه اسلامي شود.
همه ساله از چهاردهم تا بيستم اسفندماه به نام هفته نيكوكاري نام گذاري شده است. برگزاري اين هفته به منظور جذب كمك ها و هداياي مردم به خانواده هاي محروم و نيازمند است كه جمع آوري و توزيع آن توسط كميته امداد صورت مي گيرد.

نقدها و نظرها
هفته احسان و نيكوكاري اگرچه مجال نيكويي براي انسان هاي نوعدوست، فداكار و دگرخواه جامعه است اما از سوي ديگر به جهت آن كه مسئولان و متوليان كميته امداد هميشه در معرض پرسش هاي متفاوتي قرار مي گيرند؛ به اين معني كه بودجه و اعتبار اين نهاد از كجا تأمين مي شود، آيا نظارتي بر نحوه هزينه آن صورت مي گيرد، آيا تاكنون كميته امداد درباره نحوه فعاليت خود به نهادهاي نظارتي پاسخ گفته است؟ پرسش هايي است كه مي تواند به مسئولان كميته امداد فرصت دهد تا فارغ ازخط و ربط سياسي به آنها پاسخ دهند.
برخي منتقدان فعاليت كميته امداد بر اين باورند كه اين كميته در عمل نتوانسته است به اهداف غايي خود نزديك شود و فقر و فاصله طبقاتي بسيار زيادي كه در جامعه به چشم مي خورد، ناشي از عدم موفقيت اين نهاد است.
عده اي ديگر از همين منتقدان حتي پا را فراتر از اين گذاشته و از مجلس هفتم خواسته اند تحقيق و تفحص از اين نهاد را در دستور كار قرار دهد.
شماري ديگر، فعاليت كميته امداد را وابسته و پيوند خورده با نظام سياسي نمي دانند و فعاليت اين نهاد را برگرفته از احساسات انسان دوستانه، دين باورانه و كمك به انسانيت مي دانند. لذا بر اين باورند كه نمي شود نهادي را كه برگرفته از انقلاب مردمي است و با توصيه و سفارش براي كمك به نيازمندان و مستمندان شكل گرفته است، در دايره قوانين مالياتي، نظام بروكراسي و قواعد دست و پاگير نظام اداري و متعارف جامعه محدود و زمين گير كرد.
اين تيپ افراد همچنين مي گويند سازمان هاي بهزيستي، تأمين اجتماعي و سازمان ملي رفاه خانواده ايران از جمله نهادهاي دولتي و شكل گرفته بر محور و مدار نظام اداري كشور هستند كه بايد در چارچوب قواعد و قوانين موجود حركت كنند اما نهادهايي كه برگرفته از روح انسان دوستي و كمك به نيازمندان و مستمندان و از پا افتادگان شكل گرفته است به طور طبيعي اگر به رفتار و كاركردهاي نخست شكل گيري پايبند نباشد، حمايت هاي مردمي از اين نهاد دريغ خواهد شد.
ديدگاه معتدل سومي نيز وجود دارد كه از منظر برنامه ريزي كلان امور اجتماعي و رفاهي ضمن تأكيد بر استقلال سازمان اجرايي نهادهاي مختلف از جمله كميته امداد معتقد است وظايف مجموعه اين نهادها بايد در چهارچوب استراتژي نظام رفاه اجتماعي كشور مشخص شده و همه آنها در حيطه كاري خود بدون تداخل و دوباره كاري و اتلاف نيرو و بودجه در جهت تحقق اهداف و برنامه هاي نظام رفاه اجتماعي گام بردارند.
تأسيس وزارتخانه جديد رفاه و تأمين اجتماعي با چنين نگرش و ديدگاهي شكل گرفته است.
امداد رساني چند گانه
باوجود تشكيل و تأسيس وزارت رفاه و تأمين اجتماعي كه وظيفه و كاركردي جز تأمين رفاه نسبي براي همه آحاد شهروندان ندارد، نهادهاي حمايتي دولتي و خدمات رساني كه ممكن است در مواردي كارهاي موازي بكنند در جامعه چه مي كنند؟ وزارت رفاه در حالي شكل گرفته است كه هنوز چهار ميليون و ۵۶ هزار نفر از جمعيت كشور تحت پوشش خدمات حمايتي كميته امداد قرار دارند، ۲۹۴ هزار نفر از خدمات سازمان بهزيستي بهره مندند، ۴۷۷ هزار نفر از طريق بنياد شهيد خدمات دريافت مي كنند و بنياد مستضعفان و جانبازان كه توأمان اكنون با عنوان اداره امور ايثارگران انجام وظيفه مي كند وظيفه خدمات رساني به ۱۱۶ هزار نفر را برعهده دارند. علاوه بر همه اينها ۵/۲ ميليون نفر به صورت موردي و مقطعي هر سال از خدمات و حمايت هاي اجتماعي بهره مي برند.
با اين وجود، بسياري ازكارشناسان اجتماعي اين پرسش را مطرح مي كنند چگونه است كه اين همه نهادهاي خدمات رسان در جامعه به كار مشغولند و در هر كوي و برزني و در هر نقطه اي از كشور با پديده هايي برخورد مي كنيم كه جلوه و رگه هايي از فقر و محروميت در آن آشكار است و اين رگه ها هر چقدر از مركز به حاشيه مي رود بيشتر و بيشتر خود را نمايان مي سازد.
چگونه اين همه ارگان ها و نهادهاي خدمات رسان نتوانسته اند پديده ناميمون و نامبارك فقر را از جامعه بزدايند، نهادهاي امدادي و كمك رساني در كجا و چگونه اعتبارات خود را هزينه مي كنند كه آمار و ارقام از ۱۲ ميليون نفر زير خط فقر خبر مي دهد.
با وجود وزارت رفاه مسئوليت ها و كاركردهاي نهادهاي خدمات رسان بر چه اموري متمركز و سامان يافته است؟
كميته امداد امام خميني(ره) در پاسخ به چگونگي كاركرد اين نهاد و شيوه خدمات رساني اطلاعات و آماري را به دست داده است كه به مناسبت تأسيس اين نهاد برگرفته از انقلاب و نظام به بخشي از خدمات حال حاضر اين نهاد در بخش هاي مختلف اشاره مي شود.
خدمات كميته امداد در بخش هاي فرهنگي و آموزشي، عمراني، امداد به آسيب ديدگان، پرداخت وام قرض الحسنه، حمايت محرومان خارج از كشور و كمك به ازدواج فرزندان خانواده هاي تحت پوشش اختصاص يافته است كه به صورت فشرده به برخي از آنها اشاره مي شود.
طرح شهيد رجايي
پس از پيروزي انقلاب اسلامي به ابتكار شهيد عاليقدر رجايي، قانون حمايت از سالمندان نيازمند روستانشين تهيه و به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد و اجراي آن از سال ۱۳۶۴ به كميته امداد امام خميني(ره) محول شد. در نتيجه زمينه جديدي براي خدمتگزاري بيشتر به محرومان و مستضعفان جامعه براي امدادگران اين نهاد فراهم آمد.
براساس آخرين آمار در پايان سال ۱۳۸۲ تعداد ۶۳۸ هزارو ۱۶۱ خانوار سالمند با جمعيت يك ميليون و ۴۹۷ هزار و ۶۵۲ نفر زير پوشش اين طرح قرار داشته اند كه اين رقم نسبت به سال پيش از آن حدود ۵/۱ درصد كاهش يافته است. بالاترين رقم در بهره مندي از اين طرح مربوط به استان خراسان و سيستان و بلوچستان و كمترين رقم به استان هاي قم و تهران اختصاص داشته است.
خدمات بهداشتي و درماني اقشار نيازمند
بسياري از افراد نيازمند و محروم جامعه قادر به تأمين هزينه هاي بالاي درماني- كه بيش از ۱۰ درصد هزينه هاي غيرخوراكي را به خود اختصاص داده اند- نمي باشند. لذا به طور طبيعي امكان بهره وري از امكانات بهداشتي و درماني موجود را از دست مي دهند.
با تصويب قانون بيمه همگاني خدمات درماني كشور در آبان ماه سال ۱۳۷۳ كه به موجب آن وظيفه بيمه كردن اقشار نيازمند جامعه را برعهده كميته امداد امام خميني(ره) محول كرده است، اين نهاد دست به كار شده و توانسته است تا پايان سال گذشته سه ميليون و ۹۱۸ هزار و ۲۲۶ نفر از اقشار نيازمند جامعه شامل يك ميليون و ۴۲۵ هزار و ۶۱۹ نفر شهري و دو ميليون و ۴۹۲ هزار و ۶۰۷ نفر روستايي را زير پوشش بيمه خدمات درماني خود قرار دهد.
از اين ميزان يك ميليون و ۴۶۴ هزار و ۴۴۸ نفر از بيمه شدگان را مرد و دو ميليون و ۴۵۳ هزار و ۷۷۸ نفر را زن تشكيل مي دهند، بالاترين رقم مربوط به استان خراسان و خوزستان و كمترين افراد تحت پوشش سمنان و يزد هستند.
فرهنگ و آموزش
كميته امداد امام خميني(ره) در باره فعاليت هاي فرهنگي و آموزش اقدامات زيادي را پوشش مي دهد كه فراهم آوردن تسهيلات و امكانات لازم براي ادامه تحصيل دانش آموزان، دانشجويان و طلاب، رسيدگي به مسايل آموزشي و تربيتي دانش آموزان، دانشجويان و طلاب، برگزاري اردوهاي زيارتي مشهد مقدس و تلاش و كوشش براي رشد و اعتلاي فرهنگ اصيل اسلامي در ميان خانواده هاي تحت پوشش از اين جمله است.
كميته امداد براساس آمار موجود در پايان سال ۱۳۸۲ تعداد ۹۸۰ هزار و ۹۴۳ دانش آموز تحت پوشش داشته است كه از اين ميان ۵۵۴ هزار و ۳۶ نفر روستايي و ۴۱۶ هزار و ۹۰۷ نفر شهري بوده اند.
همچنين طي اين مدت ۲۲ هزار و ۷۲۶ نفر دانشجو و طلاب علوم ديني تحت حمايت بوده اند. طي همين مدت كميته امداد براي خانواده هاي تحت پوشش خود ۲۲ هزار و ۸۷۸ مسابقه قرآن برگزار كرده است.
امداد به آسيب ديدگان
كشور ايران از جمله حادثه خيزترين كشورهاي جهان است كه هر سال شاهد بروز حوادثي نظير سيل، زلزله، طوفان مي باشد. در اين ميان، محرومين به دليل عدم برخورداري از خانه هاي مستحكم كه ساير امكانات مقابله با بلايا و حوادث بيش از ديگران آسيب ديده و متحمل خسارت و ناراحتي مي شوند، كميته امداد در اغلب حوادث به ياري آسيب ديدگان شتافته و با تمام امكاناتش خدمات مفيدي به آن ها مي دهد.
براي اين مهم كميته امداد در سال ۱۳۸۲ حدود ۳۴۳ ميليارد ريال كمك به صورت نقدي و كالا به هشت هزار خانوار خسارت ديده عرضه كرده است كه از اين ميان ۳۳۷ ميليارد ريال به سيل زدگان و زلزله زدگان و ۵ ميليارد ريال به ساير خسارت ديدگان ناشي از حوادث از قبيل طوفان و آتش سوزي پرداخت كرده است. در اين ميان، استان كرمان به خاطر زلزله بم بيشترين اعتبار و ايلام كمترين اعتبار را دريافت كرده است.
ازدواج خانواده هاي نيازمند
در دين اسلام محبوب ترين و بهترين اقدام ازدواج و مساعدت مالي به نيازمندان ذكر شده است. كميته امداد بر همين اساس و به توصيه و تشويق بزرگان دست به ابتكار زده و از سال ۱۳۷۰ كمك به امر ازدواج و تهيه جهيزيه نوعروسان و تازه دامادها را در سطح وسيع آغاز كرده است.
بر همين مبنا، در سال گذشته براي ۶۸ هزار و ۸۵۱ زوج اقلام جهيزيه تهيه و در اختيار آن ها قرار داده است، ارزش و يا كالاهاي اهدا شده ۱۱۶ ميليارد ريال بوده كه مبلغ ۲۵ ميليارد ريال آن توسط افراد خير، سازمان ها و دستگاه هاي دولتي تأمين شده است.
استان اصفهان در ميان استان هاي كشور با تهيه اقلام جهيزيه براي بيش از شش هزار زوج بيشترين ميزان فعاليت را داشته است.