محمدتقي داستاني
اعتياد به مواد مخدر از جمله مشكلات اجتماعي مهم ايران است. بخش عمده اي از توان اجتماعي، فرهنگي و انتظامي و نظامي ما طي سال هاي اخير صرف مبارزه با اين مشكل شده است. استراتژي ايران براي مبارزه با مواد مخدر طي سال هاي گذشته تأكيد بر «كاهش عرضه» و مقابله با قاچاقچيان بوده است. اما پس از ارزيابي از نتايج نه چندان موفق ده ساله اين استراتژي، اكنون ايران به استراتژي «كاهش تقاضا» روي آورده است. همپاي با اقدامات دولت ايران سازمان هاي بين المللي از جمله دفتر مقابله با جرم سازمان ملل متحد نيز طرحي تحت عنوان نوروز را براي مبارزه با مشكل مواد مخدر پي گرفته اند. ارزيابي برنامه ها و فعاليت ايران در زمينه مبارزه با مواد مخدر و نيز طرح نوروز موضوع گفت وگوي ما با دكتر روبرتو آربيت ريو نماينده UNODC در تهران همزمان با آغاز كنگره سازمان ملل متحد در مورد پيشگيري از جرايم و بسط عدالت كيفري است. مشروح اين گفت وگو را مي خوانيم.
* براي شروع گفت وگو مايلم در چند جمله به طور مختصر، ارزيابي خود را از وضعيت سوء مصرف مواد مخدر در ايران بگوييد؟
- پيش از اين كه به ايران بيايم، آگاه بودم به كشوري مي روم كه در زمينه كنترل وضعيت مواد مخدر در منطقه نقش رهبري را بر عهده دارد. در گزارش جهاني مواد مخدر سازمان ملل متحد كه دفتر UNODC آن را تهيه مي كند، به وضوح قيد شده ايران اولين كشوري است در جهان كه با قاچاق مواد مخدر مبارزه مي كند. از سوي ديگر، ايران بيشترين آمار كساني را دارد كه از سوء مصرف مواد رنج مي برند. بنابر اين براي من اين مأموريت يك وظيفه بسيار مهم و دشواري بود كه البته با افتخار آن را پذيرفتم.
* شما قبلاً در تاجيكستان و ازبكستان هم حضور داشته و براي دفتر UNODC كار كرده ايد. تفاوت كار در ايران با آن كشورها چيست؟
- تفاوت ها خيلي زياد هستند. اين كشورها از نظر فرهنگي تفاوت هاي جدي دارند. همچنين مسأله قاچاق در كشورهاي آسياي مركزي، مسأله تازه اي بود و صرفاً پس از انحلال اتحاد جماهير شوروي و استقلال هر كشور به وجود آمد. اولين كشف قاچاق مواد مخدر آسياي مركزي در سال ۱۹۹۶ در تاجيكستان اتفاق افتاد كه پليس آنجا موفق شد، يك يا دو كيلوگرم هروئين را كشف كند. اصلاً در آن زمان، كسي مصرف كنندگان هروئين و وضعيت آنها را نمي شناخت. بنابر اين اگر خواسته باشم يك تفاوت عمده را نشان دهم، بايد بگويم كشورهاي آسياي مركزي به تازگي تجربه مبارزه با قاچاق را آغاز كرده اند در حالي كه در ايران به هيچ وجه اين طور نيست. ايران تجارب بسيار ارزنده اي در زمينه كشف و كنترل مواد مخدر دارد كه حتي در سطح بين المللي هم حايز اهميت است.
* تحصيلات و مطالعات آكادميك شما در حوزه جامعه شناسي بوده است. مايلم تحليل خود را در باره علل اصلي گرايش به سوءمصرف مواد مخدر در ايران بگوييد. آيا اصلاً در اين مدتي كه در ايران بوده ايد، تماسي با جامعه ايراني يا جامعه معتادان ايران داشته ايد؟
- مدت زيادي نيست كه به ايران آمده ام و بنابر اين در پاسخ به سؤال شما، رويكرد خاصي را دنبال مي كنم. براي اين كه بتوانيم مسأله اي بغرنج و پيچيده مثل اعتياد كه عوامل گوناگون اجتماعي و روان شناختي در آن اثر گذار هستند را تحليل كنيم، دفتر ما ترجيح مي دهد در وهله اول از محققان و دانشمنداني كه در ايران مشغول پژوهش هاي علمي هستند، حمايت كند تا در مرحله بعد بتوان با تكيه بر مستندات علمي سخن گفت. هم اكنون چند تحقيق مهم در ايران در حال اجرا هستند كه نتايج آنها به زودي اعلام خواهد شد و سپس مي توان با دولتمردان راجع به شيوه هاي سياست گذاري و خط مشي هاي آينده سخن گفت.
* آيا مي شود گفت ايران در حوزه خاص اعتياد داراي بنيه هاي قوي علمي است و چندان به جهان سوم تعلق ندارد يا خير؟
- همان طور كه گفتم ايران داراي نقش هدايت كننده در منطقه است. به باور من آنچه اكنون در ايران در حيطه علم و تجربه در حوزه مواد مخدر به دست آمده بسيار ارزشمند است و مي تواند راهنماي عمل ديگر كشورهاي منطقه باشد. تجارب ايران مي تواند گام هاي اوليه اي كه در افغانستان و كشورهاي آسياي ميانه برداشته مي شود را استوارتر سازد.
* حال كه بحث افغانستان شد اجازه بدهيد بپرسم كه سياست سازمان ملل و انگلستان به نمايندگي از جامعه بين المللي در افغانستان به طور شفاف چيست؟ و تا به امروز چقدر نتايج مثبت ملموس داشته است؟
- جريان مواد مخدر در افغانستان يك جريان بسيار پيچيده است. علي رغم همه كارهايي كه جامعه بين الملل، دولت افغانستان و نيز دفتر UNODC در افغانستان انجام مي دهند ما مي دانيم كه ميزان كشت خشخاش در اين كشور در حال افزايش است. همه فكر مي كردند در مدت خيلي كوتاه تري مي شود در افغانستان مسأله مواد مخدر و اقتصاد تحت تأثير آن را سامان داد. اما اين نگاه امروز تغيير كرده و نتيجه اي كه حاصل آمده اين است كه بايد در دو سطح متفاوت عمل كرد. در ميان مدت و بلندمدت بايد تلاش براي حمايت از دولت افغانستان ادامه يابد تا جايگزين هايي براي كشت خشخاش پيدا شود و نيز قدري مشكلات اقتصادي سر و سامان يابد تا وابستگي به كشت و معاملات خشخاش كمتر شود. سطح ديگر فعاليت اين است كه بايد به كشورهاي هم جوار افغانستان توجه كرد تا قاچاق و مصرف در آن كشورها كنترل شود، به نحوي كه بازار اين مواد در خارج از مرزهاي افغانستان نيز كاهش يابد. اين يك مسأله بسيار مهم است، چرا كه به تدريج روشن شده كه مشكل مواد و قاچاق آن، مشكل يك كشور واحد نيست، بلكه مشكلي جهاني است كه به همه كشورها مربوط مي شود. بنابر اين ما در منطقه و جهان نياز به همكاري داريم تا مسأله مواد در افغانستان قدري تخفيف يابد. به همين جهت بوده كه در پيمان پاريس نه فقط كشورهاي اروپايي بلكه كشورهاي منطقه و ديگر ممالك درگير در مورد حل مسأله به مشورت پرداختند و ايران در اين باره واقعاً نقش كليدي دارد. اول به اين علت كه ايران ۲۵ درصد ترياك جهان را كشف مي كند و ديگر اين كه ايران در مسير يكي از شاهراه هاي ترانزيت مواد قرار دارد.
* به عقيده من ايران گذرگاه آساني براي قاچاقچيان مواد مخدر نيست. شما چه فكر مي كنيد؟
- بايد گفت از يك طرف، ايران يك كشور بسيار جذابي براي قاچاقچيان است زيرا بلافاصله پس از ايران، اروپا واقع شده است. از طرف ديگر البته يك كشور دشوار است زيرا مقادير زيادي از مواد در ايران كشف و ضبط مي شوند.
* در اين صورت تأثيرات مثبت بسياري از اقدامات ايران شامل حال اروپا و آمريكا مي شود. به اين ترتيب آيا حمايت هاي اقتصادي و تكنولوژيك غرب به ايران جهت مقابله با قاچاق چقدر براي آنها مقرون به صرفه است؟
- در اين سؤال شما يك نكته بسيار مهم هست و آن همكاري بين المللي است. ايران ثابت كرده كه به طور جدي با مواد مخدر و عرضه آن مقابله مي كند و شاهد اين امر، شهادت بيش از سه هزار نفر افسر پليس ايران است كه در اين راه جان باخته اند. نقش مهم ايران در مقابله با قاچاق براي جامعه بين الملل و دفتر UNODC شناخته شده است. مطالبي كه در پيمان پاريس آمده دقيقاً مربوط به همين حمايت ها از ايران و همكاري بين المللي مي شود. مشكل قاچاق از ايران به ديگر نقاط جهان، فقط مشكل ايران نيست بلكه مشكل جامعه بين الملل است، اگر چه بخشي از مواد در ايران و بخش ديگري از آن در ديگر نقاط و به ويژه اروپا و آمريكا مصرف مي شود. ما مي دانيم كه قاچاق بين المللي مواد مخدر با جرايم بين المللي و تروريسم ارتباط تنگاتنگ دارد. ايران كشوري بسيار كليدي است، چون درست در همسايگي افغانستان قرار دارد كه منبع توليد مواد است. هم چنين ظرفيت هاي بسيار خوبي دارد كه بتواند با قاچاق و سوءمصرف مواد مقابله كند. بنابر اين ايران كشوري بسيار مناسب است كه جامعه بين الملل براي مقابله با مواد مخدر در آن سرمايه گذاري كند. به اين جهت UNODC و مقامات ايراني و نيز گروه دوبلين كوچك كه منبع حمايت كننده مقابله با مواد در ايران است، به طور بسيار تنگاتنگ در حال همكاري هستند. من اطمينان دارم كه اين كار مشترك ثمربخش خواهد بود و توجه جامعه بين المللي را به خود جلب مي كند و لذا كمك هاي بيشتري به دنبال خواهد آمد.
* در سال هاي اخير رويكرد دولت ايران از مقابله با عرضه صرف، قدري به سمت كاهش تقاضا، مسايل پيشگيري و حتي فعاليت هاي كاهش آسيب رفته است. اين تغيير رويكرد تا چه ميزان مي تواند در وضعيت آينده كشور ما تأثيرات مثبت داشته باشد؟
- به عنوان مسئول دفتر UNODC در تهران مي توانم از اين تغيير رويكرد ابراز خرسندي كنم. دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل بسيار استقبال مي كند از ايجاد توازن در ميان دو حوزه كاهش عرضه و كاهش تقاضاي مواد مخدر. در اولين ملاقاتي كه با دكتر علي هاشمي، جانشين رئيس جمهور در ستاد مبارزه با مواد مخدر داشتم از او پرسيدم كه به نظر شما اولين اولويت همكاري دو جانبه UNODC با ستاد مبارزه با مواد مخدر چيست؟ دكتر هاشمي گفت: «مردمي كه از سوء مصرف مواد رنج مي برند» . بنابر اين نتيجه مذاكرات ما اين بود كه توازن بين اين دو حوزه حتماً بايد در سياست ها و برنامه ريزي ها لحاظ شود. اين كار مستلزم مشاركت سازمان هاي غيردولتي در اين حوزه است. به همين جهت يكي از اولين كارهايي كه ما در جهت همكاري دولت ايران، دفتر UNODC و تشكل هاي مردمي انجام داديم، برگزاري نشستي بود در ۲۷ و ۲۸ اكتبر براي برنامه ريزي مؤثر و هماهنگ جهت فعاليت هاي آينده. در اين نشست گروهي از دفتر UNODC تحت سرپرستي خانم دكتر مستشاري، گروهي از دفتر تشكل هاي ستاد مبارزه با مواد مخدر به سرپرستي آقاي زكريايي و گروهي از مديران NGOها گرد آمدند و كارگاهي را اجرا نمودند. روز بعد هم جلسه اي با حضور NGOها و نمايندگان سفارتخانه هاي خارجي در سطوح دبيران و سفيران برگزار شد كه اين برنامه به طور مشترك توسط دفتر UNODC، ستاد مبارزه با مواد مخدر و بريتانيا به جهت رياست گروه دوبلين در تهران، هدايت مي شد. برون دادهاي آن كارگاه، بخشي از فعاليت هاي آتي ما را تعيين خواهد كرد.
|
|
|
ايران داراي نقش هدايت كننده در منطقه است. به باور من آنچه اكنون در ايران در حيطه علم و تجربه در حوزه مواد مخدر به دست آمده بسيار ارزشمند است و مي تواند راهنماي عمل ديگر كشورهاي منطقه باشد
* نتايج و تأثيرات برنامه نوروز را چه طور ارزيابي مي كنيد و برنامه هاي آينده در اين راستا چگونه طراحي و حمايت مي شوند؟
- زماني كه من به اين دفتر آمدم، آشنايي دقيقي با اين برنامه نداشتم، لذا سعي كردم از طريق همكاران، اطلاعات كاملي را جمع آوري كنم. من تحسين مي كنم فعاليت هاي خيلي خوبي را كه تحت عنوان برنامه نوروز در ايران انجام شده است. حالا برنامه نوروز رو به پايان دارد. ارزيابي مستقلي از اجراي اين پروژه در حال انجام است. ارزياب ها از نيروهاي دفتر ما نيستند. براي اين كار ارزياب هاي برجسته بين المللي به ايران آمدند. يان اوليوه، معاون سابق اسكاتلند يارد، قاضي جيواني مليلو از دادستان هاي مشهور ضدمافيا در ايتاليا و خانم دكتر كارن كلاوه كه سال ها در عرصه ارزيابي اين گونه برنامه ها فعاليت داشته از كشور سوئيس، آمده اند پروژه نوروز را بررسي مي كنند. در هر حال دستاوردهاي خوب و قابل توجهي ذيل برنامه نوروز حاصل شده است. برنامه آتي UNODC برچند پايه استوار خواهد بود: عامل اول كه حتماً بايد در نظر گرفته شود، سياست هاي دولت ايران در مورد كاهش عرضه و مبارزه با قاچاق است. مورد ديگر، پيشنهادهايي است كه گروه ارزيابان ارائه مي كنند و در آخر، ميزگردهاي پيمان پاريس كه ايران در آنجا حاضر بوده و بايد به آن پايبند باشد. در زمينه كاهش تقاضا ما بايد در چهار زمينه برنامه هاي خود را متمركز كنيم. پيشگيري، درمان، بازتواني و مقابله با ايدز در زمينه پيشگيري، درگير كردن رسانه هاي عمومي و نيز سازمان هاي غيردولتي اين حوزه از اولويت هاي كاري ما است.
* با توجه به آمار بسيار بالاي معتادان ايران، به نظر شما چه تعداد NGO و با چه كيفيت هايي لازم است تا مصرف مواد مخدر تحت كنترل درآيد؟
- ما نكات مهم زيادي را در ميزگرد مشترك با NGOهاي ايراني مورد بحث قرار داديم. بودجه هاي ما خيلي محدود هستند. در واقع ما از بودجه صفر شروع مي كنيم، اما با ارائه طرح هاي جديد و برنامه هاي آينده، بودجه مي گيريم و سپس آن را تخصيص مي دهيم. نتيجه مذاكرات من با آقاي زكريايي به عنوان متولي ساماندهي وضعيت NGOهاي مواد مخدر ايران، اين بود كه برنامه هاي دفتر UNODC بايد خيلي راهبردي و كلي باشند. براي دفتر ما خيلي دشوار است كه بخواهد تك تك اين NGO ها را حمايت مالي كند. جايي كه ما مي توانيم كمك كنيم، در زمينه تشكيل شبكه و شبكه سازي است. هم چنين تبادل دانش فني از ايران به خارج و از خارج به ايران، هماهنگي براي جلوگيري از موازي كاري و بالاخره ارزش يابي فعاليت NGOها.
نتايج ميزگرد مشترك اين بود كه ما بايد تعامل و ارتباط سازمان هاي غيردولتي را تقويت كرده و سطح كاري آنان را به سطوح استاندارد بين المللي برسانيم. نكته مهم اين است كه در آغاز، پيشنهاد از طرف خود NGOها آمد كه استاندارد سازي صورت بگيرد حتي از سوي NGOهاي قوي تر. ما مي خواهيم همگي به سطوح بالايي از توانايي و قوت دست يابند.
