عكس ها: مسعود خامسي پور

۱۰ روز رهبر معظم انقلاب اسلامي ميهمان شهروندان ساكن در شهرها و روستاهاي استان كرمان هستند. طي ۱۰ روز اقامت در استان كرمان رهبر معظم انقلاب با مردم شهرهاي رفسنجان، جيرفت، بم، زرند و كرمان ديدار دارند و از نزديك با مسائل و مشكلات شهروندان دو شهر زلزله زده زرند و بم از يك سو و روند بازسازي اين شهرها آشنا مي شوند. از روزها قبل شهروندان شهرستان هايي كه برنامه ديدار رهبر معظم انقلاب به خاطر وسعت استان از اين شهرها پيش بيني نشده است، خود را به شهر كرمان و ديگر شهرهاي محل بازديد رهبر رسانده اند تا از نزديك با مقتداي خود ديدار تازه كنند. ديدار ۱۰ روزه رهبر معظم انقلاب از استان كرمان مجال مغتنمي است تا بخشي از توانمندي ها، دستاوردها، آثار تاريخي و مختصات اين استان را به مخاطبان روزنامه معرفي كنيم.
در مطلب پيش رو ابتدا به استان كرمان، آثار تاريخي شهر كرمان و به اختصار به معرفي شهرهاي اين استان مي پردازيم. شهري و استاني كه قند پارسي نام گرفته است.
درباره كرمان
استان كرمان يكي از بزرگترين استانهاي ايران است و مساحتي حدود ۱۷۵ هزار و ۶۹ كيلومتر مربع وسعت دارد كه در حدود ۱۱ درصد مساحت كل كشور ايران است. اين استان در جنوب شرقي ايران واقع شده و از جمعيتي بالغ بر دو ميليون نفر برخوردار است كه ۵۳ درصد آن را شهرنشينان و ۴۶ درصد آن را روستانشينان و يك درصد باقي مانده را عشاير تشكيل مي دهند. بالاترين ميزان شهرنشيني استان را شهر كرمان با ۷۹ درصد داراست؛ از آن جهت كه شهر كرمان توسعه يافته ترين و بزرگترين شهر استان است.
منطقه كوهستاني استان بخشي از كوههاي مركزي ايران است كه از كوهستانهاي آتشفشاني قديمي شكل گرفته كه نقطه شروع آنها در آذربايجان در شمال غربي ايران و نقطه پايان آنها در بلوچستان است و سلسله جبالي را در اين استان مي توان سراغ گرفت كه در ادامه آن دشت هاي وسيعي واقع شده است. كوه هاي بشاگرد و كوهبنان از بلندترين كوههاي منطقه اند. در طي فصل بهار درجه حرارت متوسط استان بين ۲۰ تا ۲۵ درجه به ثبت رسيده است. بنابراين، بهار بهترين فصل براي مسافرت به استان است كه بازديد از نقاط تاريخي و مناظر طبيعي لذت سرشاري را نصيب مسافران مي كند. جاذبه طبيعي استان از تنوع زيست محيطي آن ناشي مي شود، چشمه هاي آب معدني كه شمار آن به ۲۵ مي رسد نقاط سرسبز فراوان، قله هاي منحصر به فرد، درياچه و آبگيرهاي طبيعي و چندين منطقه حفاظت شده در كنار صحراهاي بكر زيبا را مي توان از زيبايي ها و جاذبه هاي توريستي استان نام برد. وجود هشت غار در اين استان به زيبايي هاي آن افزوده و كرمان را در رديف يكي از استانهاي توريست پذير قرارداده است.
تاريخ كرمان
تاريخ مردم استان به چهار هزار سال قبل از ميلاد مسيح مي رسد. اين سابقه طولاني، منطقه را به مكاني تاريخي تبديل كرده است. در طول تاريخ، مجموعه گرانبهايي از ميراث تاريخي و فرهنگي گردهم آمده و اين بخش با ارزش و شايان توجهي از تمدن ايران زمين را شكل داده است. هر مكان تاريخي در كرمان امروز از حكومت محلي و ساختار اجتماعات بومي خبر مي دهد. مجموعه تاريخي- فرهنگي گنجعليخان شامل آب انبار، حمام و چاپخانه است. كاروانسراهاي چهارسوق، وكيل، ميرزا عليقلي، لحاف دوزان، حاج مهدي، هندوها و حاج آقا علي همه از نقاط ديدني شهر كرمانند. مقبره شاه نعمت الله ولي، خواجه اتابك، شاهزاده حسين جوپار و پير بابا مسافر از مقبره هاي ديدني اين منطقه اند.
از آثار تاريخي شهر كرمان همچنين مي توان به مسجد جامع كبير «مظفري» اشاره كرد. اين مسجد يكي از بزرگترين مساجد كشور است كه در قرن هشتم هجري و در طي حكومت پادشاهان آل مظفر ساخته شده است. مسجد امام خميني «ره»(ملك) نيز از ديگر مساجد معروف شهر كرمان است كه در طي حكومت توران شاه سلجوقي ساخته شده و داراي شبستان هاي متعددي است، در نيمه دوم قرن پنجم هجري قمري حياطي بزرگ و آب نماهايي به اين مسجد اضافه شده است. اين مسجد بزرگترين و قديمي ترين مسجد كرمان و با ۹۰۰ سال قدمت يكي از كهن ترين مساجد ايران است. در اين مسجد سه در ورودي و چهار ايوان دارد كه بزرگترين ايوانها با نام ايوان بزرگ قبله در ضلع غربي صحن قرار دارد. علاوه بر اين از برج آجري مسجد ملك بايد به عنوان يك شاهكار معماري نام برد كه به برج سلجوقي شهرت دارد و مشابه برج هاي آجري ديگري است كه از عهد سلجوقي در نقاط ديگر ايران برجاي مانده است.
يكي ديگر از آثار تاريخي و فرهنگي شهر كرمان حمام گنجعليخان است . اين حمام بخشي از مجموعه گنجعليخان مي باشد كه مدرسه، كاروانسرا، بازار، آب انبار و ميدان را دربرمي گيرد، ساختمان اين حمام آميزه اي است از هنر و معماري و مدخل آن به شش دالان ختم مي شود. مجسمه هاي موجود در حمام يادآور صحنه هايي از گذشته است تمامي لباس ها و اشياي به نمايش گذاشته شده از جمله تيغ، ظروف حاوي عطر و چپق هاي بلند در دسترس افراد بوده تا بعد از حمام استراحتي كنند و لذت ببرند، نور خورشيد از سقف حمام به درون مي تابد و جلوه هاي نوراني فوق العاده زيبايي خلق مي كند. اين حمام در بازار اصلي كرمان واقع شده و امروز موزه مردم شناسي است و تعداد بسيار زيادي از جهانگردان و ايرانگردان را به سوي خود مي خواند. مجموعه گنجعليخاني از سبك معماري عصر صفوي بهره مند است و آميزه اي از معماري و كاربرد مصالح در فضايي مناسب و به شيوه هاي بس هنرمندانه است.
از ديگر مجموعه هاي تاريخي شهر كرمان مجموعه ابراهيم خان ظهيرالدوله است. اين مجموعه شامل مدرسه، حمام و شاه نشين است كه به دستور ابراهيم خان  ظهيرالدوله حاكم كرمان ساخته شده است وجود يك بادگير اين مجموعه را مشخص تر كرده است. مدرسه ابراهيم در اين مجموعه در سال ۱۲۳۱ قمري به دستور مرحوم ابراهيم خان قاجار «ظهيرالدوله» حاكم وقت كرمان ساخته شده است. مساحت مدرسه در مجموع حدود ۲۸۰۰ متر مربع است كه ۱۷۵۰ متر آن زيربناست.
آتشكده گنبد جبليه نيز از ديگر آثار تاريخي شهر كرمان است كه به عهد سلجوقيان بازمي گردد، اين گنبد در قرن نهم هجري برپا شده و استراحتگاهي براي قراختائيان بوده است. گلزار شهداي شهر كرمان در نزديكي اين بناي معماري قرار دارد. قلعه دختر نيز كه برفراز تپه هاي شهر كرمان واقع شده، در عصر ساساني ساخته شده و آن را معبد آناهيتا نيز مي نامند. گنبد مشتاقيه، بازار كرمان، چايخانه حمام وكيل از ديگر آثار تاريخي شهر كرمان است كه هر كدام در نوع خود جلوه و نمادي از معماري تاريخي و سنتي اين مرز و بوم است.
علاوه بر همه اين ها شهر كرمان پيش از اين شش دروازه و حصاري گرداگرد شهر داشت كه بيرون حصار به فاصله چهار تا شش متر خندق بود و به فاصله هايي در حدود ۳۰۰ متر و بعضي  جاها ۵۰۰ متر برج هايي داشت و در دو طرف هر دروازه يك برج آجري ساخته شده بود، بقيه برج ها و حصار از گل رس بود، عمق خندق ها در بعضي  جاها هشت متر و بعضي جاها شش متر بود و حصار دورتادور شهر تقريبا ۱۰ كيلومتر بود تا جايي كه شهر كرمان را شهر شش دروازه مي ناميدند. دروازه هاي اين شهر كه هر كدام در نقطه اي از شهر قرار داشت عبارت بودند از دروازه رق آباد يا ريگ آباد، دروازه مسجد، دروازه ناصريه، دروازه گبري، دروازه سلطاني و دروازه باغ نظر، دروازه هاي شهر كرمان هر كدام به عنوان يك آثار تاريخي تا سال ها جلوه گري مي كردند.
گفت وگو با دكتر شمس الدين نجمي
استاد دانشگاه شهيد باهنر كرمان
دكتر شمس الدين نجمي متولد سال ۱۳۲۸ اصفهان، مدرك دكتراي تاريخ را از دانشگاه تهران دريافت كرده و سال هاست در دانشگاه شهيد باهنر كرمان تدريس مي كند. وي در كتاب گاهشمار تاريخ كرمان كه در سه جلد نوشته شده و در سال ۱۳۸۱ به عنوان كتاب سال استان كرمان شناخته شده است درباره اهميت تاريخ منطقه كرمان و مفاخر اين ديار در سده اخير مي گويد: هنوز ملت ها و دانشجويان، با تاريخ وطنشان و مناطق ايران و بالطبع با تاريخ كرمان آشنايي دقيقي ندارند. ناحيه كرمان به عنوان يك مركز بسيار مهم در جنوب شرقي ايران كه در محل تلاقي راه هاي شمال، جنوب، شرق و غرب دنياي آن روز يعني خليج فارس به آسياي ميانه و هند به خاورميانه يا منطقه بين النهرين واقع بود، از نظر تاريخي و سياسي نقش بسيار مهمي را اجرا كرده و بالطبع در اين مسير چهره ها و شخصيت هاي بزرگي هم به دنيا و ايران عرضه كرده است.
وي همچنين مي افزايد: در اين يكصد سال اخير اگر از انقلاب مشروطه بگوييم، چهره هاي بزرگي داريم مثل ميرزاآقاخان بردسيري كه از آزاديخواهان و دانشمندان و مورخان بزرگ منطقه بوده است شايد يكي از علمداران مشروطه و يكي از كساني كه پرچم اعتراض را عليه استبداد قاجاري و سلطنت ظالمانه ناصرالدين شاه به دوش كشيده بود. او با يكي از دوستانش به اسم شيخ احمد روحي به جمع پيروان سيدجمال الدين اسدآبادي پيوستند و مشروطه را پايه گذاري كردند و توانستند به دست يكي از دوستانشان به نام ميرزا رضاي كرماني وجود ناصرالدين شاه قاجار را از ميان بردارند.
دكتر شمس الدين نجمي همچنين مي گويد: در هر دوره اي از تاريخ مي بينيم كه كرمان از نظر سياسي و اجتماعي شايد بيشتر از مناطقي كه به نام مشهورتر و مصروف ترند مانند فارس، اصفهان، آذربايجان و خراسان در عرصه سياست اين مملكت حضور دارد. در انقلاب اسلامي هم چهره هايي داريم مانند نخست وزير شهيد دكتر محمد جواد باهنر، آيت الله هاشمي رفسنجاني و همين طور استاد محمد جواد حجتي كرماني و ديگران كه در هر حال خدمتگزار انقلاب بودند و در عرصه سياست و تحولات اجتماعي ايران حضور داشته اند.
امروز كرمان
اين استان در بهار بوي گل محمدي و شكوفه هاي نارنج مي دهد. درختان گيلاس در بردسير و بافت به گل مي نشينند. مردم كرمان در زمينه هاي صنعت، معدن كاوي و كشاورزي بسيار فعالند. اين استان از نظر زمين زير كشت مقام چهاردهم را در كشور داراست. اما در توليد ميوه در مقام نخست است. در طي سال هاي گذشته و قبل از زلزله بم چهاردرصد كل منطقه زير كشت محصولات مختلف بوده، قاليچه، پتو، پارچه، شال، قالي، جاجيم از صنايع دستي منطقه اند. قالي كرمان در سطح جهاني شناخته شده است، صنايع فلزي، غذايي، ماشين آلات به ترتيب بالاترين ميزان توليد را دارند. پسته، خشكبار، قالي، گليم، خرما، ميوه، سبزي، مس و سنگ هاي تزئيني مهمترين كالاهاي صادراتي استان هستند.
استان كرمان اكنون ۱۰ شهر اصلي، ۲۸ منطقه جغرافيايي، ۲۴ شهر كوچك و ۱۴۱ منطقه روستايي دارد. بافت، سيرجان، بردسير، بم،  جيرفت،  رفسنجان، زرند، شهربابك، كرمان و كهنوج شهرهاي اصلي استان كرمان هستند.
تقريباً ۹۹ درصد مردم به زبان فارسي سخن مي گويند. اما اقليت هاي مذهبي از جمله زرتشتيان به زبان خود نيز سخن مي گويند.
معرفي مختصر شهرهاي اصلي استان
- بافت با مساحتي بالغ بر ۱۲ هزار و ۶۲۰ كيلومتر مربع در جنوب غربي كرمان واقع شده است و دو هزار ۲۵۰ متر از سطح دريا بالاست . اين شهرستان سه منطقه جغرافيايي، ۱۴ قصبه و جمعيتي بالغ بر ۱۲۹ هزار و ۴۳۹ نفر دارد. نواحي شمالي و جنوبي اين شهرستان بيش از سه هزار متر اختلاف از نظر واقع شدن از سطح دريا دارند و اين خود باعث ايجاد آب و هوايي متنوع در شهرستان شده است. خرابه هاي تپه يحيي از تمدن باستاني ۴۰۰۰ ساله حكايت دارند، اما به واسطه محدوديت هاي جغرافيايي و طبيعي تنها از نظر كشاورزي و دامداري پيشرفت داشته است و از بعد اقتصادي و تجاري از مسيرهاي ارتباطي اصلي كشور به دور افتاده است.
- شهرستان بردسير دو هزار و ۴۰ متر از سطح دريا بالاست و در نواحي مركزي استان واقع شده و مساحتي بالغ بر شش هزار و ۶۹ كيلومتر مربع را شامل مي شود. اين شهر، يك منطقه جغرافيايي، هفت قصبه و ۹۸۱ روستا دارد. جمعيت بردسير ۶۸ هزار و ۲۸۷ نفر است. در تل ابليس در ۱۷ كيلومتري جنوب شرقي شهر بردسير نشانه هايي از تمدن باستاني به دست آمده است كه به ۶ هزار سال قبل تعلق داشته است و از موقعيت مردم منطقه در ذوب مس و ساخت ابزار مسي سخن مي گويند.
عمده فعاليت فعلي مردم بردسير كشاورزي است. از نقاط ديدني اين شهرستان پير با خدا، قلعه قريه العرب، قلعه بهرامجرد، سياه چادرها و پيرجرسوز را مي توان نام برد.
- شهرستان جيرفت در ۲۳۰ كيلومتري جنوب كرمان واقع است و ۶۸۵ متر از سطح دريا بالاست. جيرفت در كنار هليل رود بنا شده است. هليل رود بزرگترين رود منطقه است كه در دشتي پست واقع شده است اما كوه هاي سربه فلك كشيده اين دشت را احاطه كرده اند و لذا آب و هوايي متنوع با چشم اندازهاي طبيعي زيبايي به وجود آمده است و انواع و اقسام محصولات كشاورزي دراين دشت به بار مي نشيند. اين شهرستان با مساحت ۱۷ هزار و ۱۳۴ كيلومتر مربع در شهر، ۲۱ قصبه و دو هزار ۱۷۶ روستا دارد و جمعيت آن بالغ بر ۲۰۹ هزار و ۴۷۶ نفر است. يافته هاي باستان شناسي شهر دقيانوس به قرن اول هجري بر مي گردد اما در كتاب هاي تاريخي براي اولين بار در عصر اسكندر كبير از جيرفت سخني به ميان آمده است. در دوره سلجوقيان، جيرفت چنان گسترش يافت كه بعد از كرمان مهمترين مركز شهري استان محسوب مي شد.
- رفسنجان در ۱۰۰ كيلومتري شمال غرب كرمان واقع شده است و ۹ هزار و ۷۸۱ كيلومتر مربع مساحت دارد. اين شهرستان جمعيتي بالغ بر ۲۱۳ هزار و ۵۷۷ نفر دارد. دو شهر، ۱۶ قصبه و ۱۳۵۲ روستا دارد. درتحقيقات انجام گرفته، از اين شهرستان با نام مهد تمدن هاي باستاني ايران ياد مي كنند. صنايع دستي كه در منطقه خنامان از زير خاك ها در سال ۱۹۰۰ بيرون آورده شده و به موزه بريتيش ميوزيوم فروخته شده است به هزاره سوم قبل از ميلاد تعلق دارد. رفسنجان درعصر صفوي گسترش فراواني يافت، چون بر سر راه جنوب به شمال واقع شده بود. اين شهرستان از نظر اقتصادي هم اكنون متكي به كاشت پسته و صادرات آن به خارج از كشور است.
- زرند، در ۷۵ كيلومتري شمال غربي كرمان واقع شده است. جمعيت آن ۱۳۲ هزار و ۹۷۰ نفر است. سه شهر، ۱۱ قصبه و دو هزار و ۹۰ روستا دارد. زرند يكي از نخستين شهرهايي است كه از مركز استان جدا شده و اين بنا به برخي حكايات به دوره قبل از اسلام برمي گردد. در نوشته هاي معتبر قرن چهارم هجري از زرند ياد شده است. خرابه هايي از زرند قديمي هنوز موجود است. بسياري از مردم اين شهرستان در معادن زغال سنگ كار مي كنند. گروهي ديگر در بخش كشاورزي مشغول به كاشت و برداشت محصول پسته هستند.
- سيرجان در ۱۷۵ كيلومتري از جنوب غربي كرمان واقع شده است. جمعيت آن ۱۶۴ هزار و ۴۹ نفر است، يك شهر مركزي و ۹ قصبه و ۱۴۵۵ روستا دارد. بنابر برخي افسانه ها،  سيرجان در عصر خسرو وجود داشته است. برخي ديگر مبناي سيرجان را به هارون الرشيد خليفه عباسي نسبت مي دهند. هم اكنون منطقه تجاري سيرجان نقش مهمي در تأمين اقلام مورد نياز ساكنان منطقه و شهرستان هاي مجاور دارد. معادن سنگ آهن گل گهر نيز در نزديكي اين شهر واقع است.
- شهربابك در ۲۶۰ كيلومتري غرب كرمان واقع شده است، مساحت آن ۹۷۶۱ كيلومترمربع و جمعيت آن ۶۲ هزار و ۴۲۹ نفر است. شهر بابك يك منطقه جغرافيايي، ۹ قصبه و ۸۶۰ روستا دارد. مي گويند اردشير بابكان اين شهر را ساخته و مدتي پايتخت او بوده است.
گورستان هاي متعلق به آن دوره در اطراف شهر موجودند و در جغرافياي كرمان از آن نام مي برند. در روستاي ميمند واقع در اين شهرستان خانه هايي از سنگ توجه جهانگردان را به خود جلب كرده است.
- كهنوج در جنوبي ترين بخش استان واقع شده است و ۳۶۰ كيلومتر با مركز استان فاصله دارد. اين شهرستان در همسايگي جيرفت، جازموريان و كوه هاي بشاگرد قرار دارد. مساحتي بالغ بر ۲۵ هزار و ۷۳۶ متر مربع و جمعيتي بالغ بر ۱۹۲ هزار و ۶۰۹ نفر دارد.
كهنوج، پنج منطقه جغرافيايي و ۲۰ قصبه و ۱۷۱۱ روستا دارد. هرچند شهر كهنوج، خود تاريخي طولاني ندارد، اما دشت كهنوج و رودبار در تاريخ تمدن ايران سابقه اي طولاني داشته و بنابر شواهد معتبر نقشي مهم در اقتصاد منطقه بويژه در قرن نخست هجري بازي كرده است. مي گويند در سال ۵۳۸ هجري مالك زمين بر فراز تپه اي قلعه اي مي سازد و آن را كهنوج مي نامد، شهر كهنوج سپس برگرد اين قلعه بنا مي شود.