امير بهادري نژاد
روز شنبه هفته جاري خبر جريمه فدراسيون فوتبال ايران از رسانه هاي گروهي پخش شد. در پي فوت ۶ تن از تماشاگران ايراني در جريان ديدار روز پنجم فروردين ماه سال ۱۳۸۴ بين دو تيم ايران و ژاپن كه در ورزشگاه آزادي برگزار شد، كميته انضباطي فدراسيون جهاني فوتبال(فيفا) تشكيل جلسه داد و فدراسيون فوتبال ايران را به پرداخت ۳۰ هزار فرانك سوئيس جريمه محكوم كرد. همچنين بازي بعدي ايران در چارچوب رقابت هاي راهيابي به جام جهاني كه در برابر كره شمالي خواهد بود بايد حداكثر با حضور ۵۰ هزار تماشاگر (نيمي از ظرفيت ورزشگاه آزادي) برگزار شود.
فيفا همچنين اعلام كرد، فدراسيون فوتبال ايران قصد اعتراض به اين حكم را ندارد.به هر حال انتشار اين حكم يك هشدار جدي براي فوتبال ايران محسوب مي شود و به جاي اعتراض به آن بهتر است از هم اكنون به فكر راهكار مناسب جهت جلوگيري از تكرار وقايع مشابه بود، به ويژه آن كه تيم ايران در دو بازي بعدي خود در چارچوب رقابت هاي راهيابي به جام جهاني در ورزشگاه آزادي ميزبان است و نماينده فيفا(با توجه به انتشار اين حكم) با دقت و وسواس بيشتري به ارزيابي ميزباني كشور ايران خواهد پرداخت.
به هر حال بايد از وقايع روز پنجم فروردين ماه و ساير تراژدي هاي مشابه در تاريخ فوتبال جهان درس گرفت و با اقدامات عملي مانع از تكرار وقايع مشابه شد. به همين دليل در اين مقاله سعي شده به مقايسه پيامدهاي فاجعه ورزشگاه هيلزبرا شهر شفيلد و وقايع پس از ديدار دو تيم ايران و ژاپن پرداخته شود. همچنين در ادامه مطلب، به توصيه هاي ايمني و امنيتي فيفا به فدراسيون هاي برگزار كننده رقابت هاي راهيابي به جام جهاني جهت برگزاري مسابقات بدون حادثه درورزشگاههاي ايمن اشاره شده است.
۱۶ سال پيش ورزشگاه هيلزبرا شهر شفيلد انگليس ميزبان بازي دو تيم ليورپول و ناتينگهام فارست در مرحله نيمه نهايي جام حذفي بود. با توجه به جو ناآرام ورزشگاه هاي انگليس در آن زمان، مسئولان ورزشگاه هيلزبرا با نرده هاي آهني مرتفع، جايگاه هاي تماشاگران را از زمين چمن جدا كرده بودند.به هر حال قرار بود كه اين مسابقه رأس ساعت ۱۵ روز ۱۵ آوريل سال ۱۹۸۹ آغاز بشود. در حالي كه ۱۵ دقيقه به آغاز مسابقه زمان باقي مانده بود، تماشاگران ليورپول براي ورود به جايگاه تماشاگران در پشت دروازه بخش جنوبي زمين هجوم آوردند و با توجه به اين كه پليس قادر به كنترل تماشاگران نبود، تصميم گرفت به جاي يك در، دو در ورودي جايگاه را براي ورود تماشاگران باز كند كه هجوم اين تماشاگران باعث شد تماشاگران نزديك به نرده هاي كنار زمين زير دست و پا له شوند چون اين قسمت از جايگاه فاقد صندلي بود و تماشاگران به صورت ايستاده به تماشاي بازي مي پرداختند.به هر حال در جريان اين حادثه تلخ، ۹۶ نفر از طرفداران ليورپول زير دست و پا له شدند و فوتبال انگليس عزادار شد. در پي اين تراژدي، يك قاضي برجسته به نام تيلور مأمور تحقيق در مورد پرونده اين حادثه دلخراش شد.تيلور در پايان تحقيقات خود، دو گزارش منتشر كرد كه در گزارش اول به چگونگي وقوع حادثه، علل آن و مقصران احتمالي پرداخته شد و در گزارش دوم ۷۶ توصيه را براي جلوگيري از تكرار وقايع مشابه و بهبود شرايط فوتبال انگليس به مقامات اين كشور ارائه كرد.
مهم ترين توصيه تيلور كه در حقيقت ساختار بنيادين فوتبال انگليس را متحول كرد، جمع آوري نرده هاي دور زمين(فنس ها) و صندلي دار كردن جايگاه تماشاگران بود.
از جمله توصيه هاي مهم تيلور مي توان به اين موارد اشاره كرد:
۱- صندلي دار كردن تمام ورزشگاه هاي تيم هاي دسته اول و دوم فوتبال انگليس طي ۵ سال و اجراي طرحي مشابه در ورزشگاه هاي تيم هاي دسته سوم و چهارم طي ۱۰ سال.
۲- نرده هاي دور زمين نبايد از ۲/۲ متر بلندتر باشد و همچنين اين نرده ها نبايد مجهز به سيم خاردار باشند.
۳- جعل بليت  مسابقات جرم محسوب شود.
۴- پرتاب مواد آتش زا به داخل ميادين فوتبال و همچنين سر دادن شعارهاي تبعيض  نژادي جرم محسوب شود.
۵- شناسايي مجرمان سابقه دار رقابت هاي فوتبال و جلوگيري از ورود آنان به ورزشگاه ها.
۶- تشكيل شوراي مشورتي امنيت ورزشگاه ها كه وظيفه اين شورا، مشورت دادن به مقامات ورزشگاه ها جهت رعايت نكات ايمني است.
تيلور همچنين دربخش ديگري از گزارش خود به انتقاد از موارد ذيل پرداخت و معتقد بود كه اين عوامل باعث به خطر افتادن جان تماشاگران مي شود:
* رفتار ناشايست بازيكنان داخل ميدان
* نبود ارتباط صميمي ميان تماشاگران و مسئولان
* ورزشگاه هاي قديمي و فرسوده
* نبود امكانات رفاهي در ورزشگاه ها
* فروش مشروبات الكلي داخل ورزشگاه ها
* واكنش هاي منفي تلويزيون و مطبوعات
* ضعف در مديريت فوتبال
تيلور در پايان گزارش خود، باشگاه هاي اين كشور را ملزم به رعايت اين موارد كرد: 
* ايجاد درهاي خروج اضطراري متعدد ميان نرده هاي دور زمين كه رنگ اين درها بايد با رنگ نرده هاي ثابت متفاوت باشد.
* همواره ۱۵ درصد كمتر از ظرفيت هر قسمت از جايگاه تماشاگران، بليت فروخته شود.
* بازنگري بخش كمك هاي اوليه و عمليات امداد و نجات در ورزشگاه ها.
* استفاده از دوربين هاي مدار بسته كه اين كار را بايد مأموران آموزش ديده پليس و انتظامات آموزش ديده ورزشگاه ها انجام بدهند.
به هر حال عمل به اين توصيه ها باعث شد تا ۶ سال پس از حادثه هيلز برا، كشور انگليس ميزبان رقابت هاي جام ملت هاي اروپا شود و بسياري از باشگاه هاي اين كشور به ساختن ورزشگاه هاي جديد و تمام صندلي  و يا بازسازي ورزشگاه هاي سنتي و فرسوده خود بپردازند.در واقع گزارش قاضي تيلور نقطه عطفي براي فوتبال انگليس بود و حداقل نتيجه مثبت آن، تغيير اساسي در ساختار و سخت افزار فوتبال اين كشور بود.اما در حالي كه بيش از يك ماه از حادثه ورزشگاه آزادي مي گذرد، هنوز هم مقامات ارگان ها و سازمان هاي دخيل در اين حادثه به دنبال محكوم كردن يكديگر و برائت خود مي باشند. جالب است بدانيد كه گزارش اول تيلور تنها ۳۱ روز پس از وقوع حادثه هيلزبرا صادر شد.شايد اگر ما هم بلافاصله پس از وقايع روز پنجم فروردين ماه گروه تحقيق و بررسي را ملزم به ارائه گزارش و راهكارهاي عملي براي جلوگيري از تكرار وقايع مشابه مي كرديم، فيفا جريمه سبك تري را براي فوتبال ما در نظر مي گرفت.
توصيه هاي ايمني و امنيتي فيفا
پيش از آغاز رقابت هاي راهيابي به جام جهاني ،۲۰۰۶ فدراسيون جهاني فوتبال با انتشار يك كتابچه، چگونگي برگزاري يك مسابقه بدون حادثه را در ورزشگاه هاي ايمن به فدراسيون فوتبال كشورهاي مختلف جهان آموزش داد. فيفا همچنين رعايت اين توصيه ها را از ابتداي سال ۲۰۰۴ براي كليه فدراسيون هاي اجباري اعلام كرد.
خلاصه اي از اين توصيه ها را با هم مرور مي كنيم:
فضاي خارج ورزشگاه
* تماشاگران بايد با وسايل نقليه شخصي خود به راحتي به ورزشگاه محل برگزاري مسابقه دسترسي داشته باشند و چه بهتر كه سيستم حمل و نقل عمومي نيز موجود باشد.
* تابلوهاي اطلاع رساني بزرگ بايد در اطراف ورزشگاه نصب شود تا تماشاگران را به قسمت هاي مختلف هدايت كند.
موانع و ورودي ها
* محدوده ورزشگاه بايد با يك ديوار از محدوده خارج از ورزشگاه جدا شود كه اين ديوار بايد حداقل ۵/۲ متر ارتفاع داشته باشد و تماشاگران نتوانند از آن بالا بروند و يا آن را تخريب كنند.
* ورودي ها به گونه اي طراحي شود كه ورود و خروج تماشاگران و وسايل نقليه آنان به صورت شناور انجام شود.
* تمام درهاي ورودي بايد قابليت باز و بسته شدن سريع را داشته باشند. همچنين درها بايد در برابر فشارهاي شديد تماشاگران مقاوم باشد، اما در حين وقوع آتش سوزي بتوان به راحتي قفل آن را باز كرد.
* قبل از ورود تماشاگران به داخل محدوده ورزشگاه بايد از آنان بازرسي بدني به عمل آورد و وسايل آنها را در مكان مناسبي تا پايان بازي نگهداري كرد.
اطراف زمين بازي
* حضور افراد غير مسئول كنار زمين ممنوع است و براي جلوگيري از ورود چنين افرادي مي توان ديوار آهني و يا شيشه اي به ارتفاع ۲/۲ متر دور زمين كشيد. همچنين مي توان خندق بين جايگاه تا زمين ايجاد كرد(مانند ورزشگاه آزادي).
* بايد ورودي هاي متعددي در اطراف زمين وجود داشته باشد تا اين كه تماشاگران بتوانند در حين وقوع حادثه از جايگاه تماشاگران به داخل زمين چمن پناه ببرند. درهاي اين ورودي ها بايد رو به زمين باز شود و تابلوهاي تبليغاتي در نزديكي ورودي ها نصب نشود.
* درهاي ورودي هاي اطراف زمين بايد حداقل ۲ متر عرض داشته و رنگ آن متفاوت با رنگ نرده هاي دور زمين باشد.
مسيرهاي خروجي
* پليس، آتش نشاني و اورژانس بايد در مورد مسيرهاي خروجي تماشاگران با هم توافق كنند و مسيرهاي خروجي حداقل دو بانده باشد.
* در هر ورزشگاه حداقل بايد يك مسير براي ورود وسايل نقليه به اطراف زمين چمن وجود داشته باشد.
جايگاه تماشاگران
* كليه مسابقات راهيابي به جام جهاني بايد در ورزشگاه هاي صندلي دار انجام بشود. (تماشاگران نبايد به صورت ايستاده بازي ها را تماشا كنند.)
* جايگاه هاي تماشاگران بايد به چندين بخش تقسيم بشود.
* محل استقرار تماشاگران ميزبان و ميهمان بايد دور از هم باشد و ورودي تماشاگران تيم ميهمان بايد كاملاً  مجزا بوده وبا ورودي هاي تماشاگران ميزبان تداخل نداشته باشد.
* راه پله ها و خروجي هاي اضطراري بايد كاملاً  با رنگ فسفري مشخص شود.
* دسترسي به سرويس هاي بهداشتي و فروشگاههاي مواد غذايي داخل ورزشگاه آسان باشد.
* صندلي تماشاگران بايد حداقل به ارتفاع ۳۰ سانتي متر پشتي داشته باشد.
محل استقرار نيروهاي امنيتي
* بايد مكان مناسبي براي گردهمايي و تبادل نظر نيروهاي امنيتي ايجاد كرد و براي آنها انبار و محل مناسب جهت توقف وسايل نقليه شان در نظر گرفت.
* نيروهاي پليس، اورژانس و آتش نشاني بايد صاحب اتاق فرمان باشند كه چشم انداز اين اتاق جايگاه هاي تماشاگران باشد.
* اتاق هاي فرمان بايد مجاور يكديگر باشد و حداقل ۲۰ نفر داخل آن قادر به فعاليت باشند.
هماهنگ كننده امنيتي
* هر فدراسيون بايد صاحب يك هماهنگ كننده امنيتي باشد. او در حقيقت رابط ميان نيروهاي امنيتي و تماشاگران است و بايد كوچك ترين مشكلي را به اطلاع مسئولان برگزاركننده مسابقه برساند.
ورود به ورزشگاه
* در روز مسابقه تنها با بليت كه تاريخ مسابقه روي آن درج شده باشد مي توان وارد ورزشگاه شد. همچنين مقامات مسئول با كارت شناسايي و نيروهاي امدادي و امنيتي نيز مي توانند وارد ورزشگاه شوند.
* طراحي بليت ها بايد به گونه اي باشد كه امكان جعل آن وجود نداشته باشد.
بازديد بدني
* از تمام افرادي كه قصد ورود به ورزشگاه را دارند بايد بازديد بدني به عمل بيايد و از ورود افرادي كه مقاومت نشان مي دهند به داخل ورزشگاه جلوگيري شود. همچنين نيروهاي امنيتي مؤظف هستند اشياء ممنوع الورود تماشاگران را در مكاني مطمئن نگهداري كرده و پس از بازي به آنان بازگردانند البته اين قانون شامل اشيايي كه امنيت ساير تماشاگران را به خطر مي اندازد نمي شود.
*تنها عرضه نوشيدني هاي پلاستيكي داخل ورزشگاه مجاز است.
خروجي ها
* در مسير خروجي هاي ورزشگاه نبايد مانعي وجود داشته باشد و حتماً چند نيروي امنيتي در كنار اين خروجي ها حضور دائم داشته باشند.
* اگر دور زمين پيست دووميداني وجود دارد حتماً  بايد يك طرف پيست براي عبور احتمالي خودروهاي امدادي باز باشد.
* پس از تاريك شدن هوا، فضاي داخل و خارج از ورزشگاه (راه پله ها، جايگاه  تماشاگران، تونل ها، پاركينگ ها و كليه  مسيرهاي خروجي) بايد نور كافي داشته و كاملاً  روشن باشد.
نيروهاي امنيتي داوطلب
* اين افراد بايد بزرگسال، بالغ و آموزش ديده باشند و همچنين تجربه كنترل رقابت هاي فوتبال را داشته باشند.
* اين نيروها بايد لباس هاي يكسان و فسفري رنگ  بر تن كنند و رئيس آنها با فرمانده پليس ورزشگاه به طور مداوم در تماس باشد. پيشنهاد مي شود به ازاي هر ۱۰۰ تماشاگر در يك مسابقه فوتبال، از يك نيروي امنيتي داوطلب استفاده بشود.
نقشه ورزشگاه
* نقشه كامل و جامع ورزشگاه بايد در اختيار نيروهاي امنيتي و امدادي قرار بگيرد.
گوينده ورزشگاه
* گوينده ورزشگاه بايد يك فرد آموزش ديده باشد و متون مورد نظر را به صورت مكتوب در اختيارش قرار داد تا آن را از طريق بلندگو اعلام كند.
بازي هاي پرخطر
در بازي هاي پرخطر كه توسط فدراسيون فوتبال كشور و يا فيفا تشخيص داده مي شود بايد نكات ذيل به دقت رعايت شود:
* ايجاد يك فضاي بدون تماشاگر بين جايگاه تماشاگران ميزبان و ميهمان.
* افزايش نيروهاي امنيتي داوطلب در ورودي هاي ورزشگاه و اطراف زمين چمن.
* خالي نگاه داشتن راه پله ها از موانع كوچك و بزرگ.
* كنترل شديد ورزشگاه از شب قبل از بازي.
* اطلاع رساني به تماشاگران در مورد تمام شدن بليت هاي بازي.
* استفاده از گوينده همزبان تماشاگران تيم ميزبان تا اين كه از طريق بلندگو هاي ورزشگاه به آنان اطلاع رساني كند.
* نگاه داشتن تماشاگران داخل ورزشگاه در پايان بازي تا زماني كه وضعيت امنيتي خارج از ورزشگاه به شرايط مطلوب بازگردد.
* در صورتي كه هر يك از توصيه هاي اشاره شده عمل نشود، فيفا به جريمه و تنبيه فدراسيون فوتبال كشور مورد نظر خواهد پرداخت.