|
يك كالاي استراتيك
كاغذ ، ديروز، امروز، فردا
چنانچه بسياري نيز اعتقاد دارند ابتدا ايرانيان موفق به توليد و البته اختراع كاغذ شده اند ،گوستاولوبون هم دركتاب تمدن اسلام و عرب خود به اين موضوع اشاره كرده و ساخت كاغذ را جزو افتخارات اين ملت دانسته است
|
|
|
محمد مطلق
چيني ها نخستين كساني بودند كه موفق به اختراع كاغذ شدند ، يعني 105 سال پس از ميلاد مسيح ، تاسي لون مخترع اين كالاي ارزشمند زحمت فراواني براي توسعه فرهنگ استفاده از كاغذ متحمل شد تا اينكه بعدها حدود سالهاي 610 ميلادي، اين محصول وارد اپن شد ، اما در سال 751 ميلادي ، دروازه هاي سمرقند به روي تجارت كاغذ گشوده شد. پس از آن نيز در بلاد اسلامي اين فضل ابن يحيي برمكي بود كه نخستين كارخانه كاغذسازي را در بغداد دائر كرد.
امروزه با وجود ابزارهاي مدرني همچون رايانه و امكاناتي فوق مدرن مثل شبكه اينترنتي كه قاعدتا بايد وابستگي جوامع را نسبت به كاغذ كم كند ، نه تنها اين وابستگي از بين نرفته ، بلكه سرانه استفاده از آن نيز به عنوان يكي از مهمترين پارامترهاي توسعه در نظر گرفته مي شود. گزارش ما را در مورد اين شاخصه توسعه بخوانيد.
تاريخ كاغذ
اگرچه تاريخ نگارش بسيار طولاني تر از تاريخ مصرف كاغذ است ، اما اين كالا از آنچنان اهميتي برخوردار است كه نه تنها تاريخ نوشتن به معناي واقعي ، بلكه تاريخ انديشه بشر را نيز مي توان به بلنداي عمر كاغذ توصيف كرد.
تا سال 1799 توليد كاغذ به صورت سنتي و دستي انجام مي شد تا اينكه لوئي دوبرت ، جوان فرانسوي موفق به اختراع ماشين كوچك ساخت كاغذ شد. پيش از آن توليد كاغذ به همان روش دستي و در كارگاه هاي كوچك نزد مسلمانان و بخصوص ايرانيان از اهميت و جايگاه خاصي برخوردار بود ، چنانچه بسياري نيز اعتقاد دارند ابتدا ايرانيان موفق به توليد و البته اختراع آن شده اند ، گوستاو لوبون هم دركتاب تمدن اسلام و عرب خود به اين موضوع اشاره كرده و ساخت كاغذ را از پنبه و پارچه كهنه جزو افتخارات اين ملت دانسته است.
از جمله انواع كاغذ كه توسط مسلمانان ساخته شده سليماني ، طلعي ، نوحي ، فرعوني ، جعفري ، طاهري ، ماموني ، منصوري ، چيني و هاني را ذكر كرده اند. همچنين در مورد نمونه هاي ديگر كاغذ در سده 12 و 13 هجري قمري به باليغ ، ختايي ، سمرقندي ، عادل شاهي ، ترمه اي ، كشميري و فرنگي اشاره كرده اند.
همچنين در مورد اولين كارخانه توليد كاغذ ايران نوشته اند: اولين كارخانه كاغذسازي قبل از جنگ دوم جهاني تاسيس شد ، اما نتوانست توليد موفقي داشته باشد. پس از آن حدود 50 و چند سال پيش كارخانه دست دومي از خارج وارد و در كرج نصب ، اما بزودي تبديل به مقواسازي شد. در سال 1326 هجري شمسي ، شركتي با سرمايه گذاري چند نفر از جمله حسن علي حكمت و دكتر صلح دوست و ر عيسائيان در ورامين تاسيس شد كه خوراك آن كاغذ باطله ادارات و سازمان ها بود.
ماده اوليه كاغذ
اگر صنعت بازيافت را در نظر نگيريم ، كاغذ از دو منبع اصلي چوب جنگلي و باگاس يا تفاله نيشكر به دست مي آيد. جالب آنكه بدانيد كاغذ چاپ و تحرير يا همان كاغذ سفيدي كه مورد استفاده فراوان دارد ، از زباله و تفاله نيشكر به دست مي آيد و جالب تر آنكه رها كردن اين زباله در طبيعت نه تنها هيچ منفعتي براي محيط زيست ندارد ، بلكه بسيار هم مضر است. بنابراين امروزه در كنار طرح هاي توسعه اي براي نيشكر ، وجود يك كارخانه كاغذسازي نيز بسيار حياتي است تا علاوه بر كمك به چرخه اقتصاد و توليد دانش و فرهنگ ، در پاك شدن محيط زيست نيز نقش مهمي برعهده گيرد. در حال حاضر يكي از مهمترين كارخانه هايي كه در زمينه تبديل باگاس به كاغذ تحرير در ايران فعال است ، كارخانه هفت تپه خوزستان بوده كه در زمان جنگ تحميلي آسيب جدي ديد.
چندي پيش مدير محيط زيست شركت توسعه نيشكر و صنايع جانبي از دور ريختن سالانه بيش از يك ميليون تن باگاس خبر داد. به نقل از وي، براي توليد هر تن خمير كاغذ سفيد از چوب ، 3 تن يا 6 متر مكعب چوب جنگلي يا حدود 7 تن باگاس نياز است كه در صورت عدم استفاده از 6/1 ميليون تن باگاس، بايد 370 هزار متر مكعب چوب مصرف شود كه اين مقدار چوب معادل رويش سالانه 457 هزار هكتار جنگل است.
بنابراين به كاركردهاي كارخانه توليد كاغذ از باگاس اين موضوع را هم اضافه كنيد: جلوگيري از تخريب جنگل ها. جالب آنكه به گفته مدير محيط زيست شركت توسعه نيشكر ، هزينه تامين مواد اوليه موردنياز براي توليد يك تن خمير كاغذ از تنه درختان يك ميليون و 200 هزار ريال و از باگاس نيشكر فقط 140 ريال است.
همانطور كه اشاره شد هم اكنون ميزان توليد باگاس يك ميليون تن در سال است كه با طرح توسعه نيشكر اين ميزان در آينده نزديك، به 3 ميليون تن خواهد رسيد. اين در حالي است كه تنها با مصرف 325 هزار تن باگاس ، 80 هزار تن كاغذ در سال توسط كاغذ پارس توليد مي شود.
براساس آمار فائو ، وسعت جنگل هاي ايران از 18 ميليون هكتار به 7 ميليون هكتار رسيده و كيفيت چوب ها نيز از درجه يك به درجه 3 كاهش پيدا كرده كه در اين ميان نقش كارخانه هاي كاغذسازي با ماده اوليه چوب جنگلي بسيار پررنگ است.
برپايه آخرين اخبار قرار شده است مقداري از توليد كاغذ به بخش خصوصي واگذار شود كه تفاهمنامه آن نيز به امضا رسيده و وزارت صنايع نيز با تخصيص 167 ميليون يورو از محل حساب ذخيره ارزي و تامين مالي براي اجراي پروه كاغذ موافقت كرده است. اين طرح در آبان ماه 84 آغاز و طي 36 تا 40 ماه به بهره برداري خواهد رسيد.
به گفته مدير عامل شركت پيمانكاري عمومي احداث 7 واحد كارخانه شكر، هر كارخانه توليد كاغذ حدود 2800 ميليارد ريال است و با توجه به اينكه ميانگين قيمت جهاني هر تن كاغذ در حال حاضر 800 دلار است ، توليدات اين كارخانه در صورت راه اندازي ، بيش از 64 ميليون دلار از واردات سالانه 150 تا 250 ميليون دلار كاغذ را كاهش خواهد داد.
يك محصول استراتيك
كاغذ نه تنها يك شاخصه براي فرهنگ است ، محصولي استراتيك هم به حساب مي آيد؛ محصولي كه به واسطه آن مي توان بخشهاي عمده اي از يك جامعه را مورد فشار قرار داد يا موجبات توسعه آنها را فراهم كرد. اما استراتيك بودن اين كالا و قطع وابستگي منافاتي با مصرف بالاي آن ندارد ، زيرا همانطور كه عنوان شد ميزان مصرف سرانه كاغذ ، يكي از شاخصه هاي توسعه به شمار مي رود. بنابر آخرين آمار در حال حاضر مصرف سرانه كاغذ در ايران همراه با كارتن و مقوا حدود 14 كيلو است كه مقايسه اين رقم با مصرف سرانه كاغذ در اپن تفاوت معناداري را پيش روي ما قرار مي دهد ، يعني مصرف حدود 220 كيلو در سال. كارشناسان مصرف كاغذ را در ارتباط با توليد علم نيز مي سنجند كه باز نگاهي به ميزان توليد دانش در كشور يعني يك درصد اين ارتباط را كاملا پررنگ نشان مي دهد.
با اين همه هنوز از موضوع كاغذ در ايران تحت عنوان بحران كاغذ ياد مي شود؛ يك بحران پيچيده و چندوجهي كه روشن شدن تمامي ابعاد آن ، به يك پوهش گروهي توسط متخصصان امر نياز دارد. اين بحران از يك سو به تخريب جنگل ها و سوزاندن باگاس نيشكر مرتبط مي شود و از ديگر سو به سوبسيد دولتي و بروز پديده هاي جديدتري مثل بازار سياه كاغذ و قاچاق كاغذ.
به اين موضوع نحوه توزيع ، بازيافت ، فرسودگي كارخانه هاي توليد كاغذ ، توليد كتاب هاي كم محتوا و گاه بدون فروش ، انبار كردن كاغذهاي فاقد كيفيت كه توسط كارخانه هاي داخلي توليد شده و فروش اجباري يا بهتر آنكه بگوييم خريد اجباري آن توسط ادارات دولتي در كنار خريد ساير اقلام و ... را هم اضافه كنيد.
|
