يكي از بزرگترين عوارض سرطان هاي حفره دهان، نقايص بافتي بسيار شديدي است كه بعد از جراحي تومور در صورت به جا مي ماند. جراح ناچار است بخش وسيعي از بافت هاي سالم نظير چشم و بيني را بردارد
دكتر عليرضا آشوري
سرطان به رغم اين همه حرف و بحث هنوز هم تكان دهنده و ترسناك است.به طور بالقوه تمام ارگان ها و سلول هاي بدن مي توانند دچار سرطان شوند و نكته بسيار مهم، تشخيص و درمان سريع سرطان است، چون كمترين تاخير در آغاز درمان سرطان مي تواند مرگبار باشد.
حفره دهان يكي از بخش هايي است كه پتانسيل فراواني براي سرطاني شدن دارد. حفره دهان، محل ورود غذا به بدن است و برخي غذاها در كنار دخانيات مي توانند در ايجاد روند سرطاني شدن موثر باشند. در مجموع 3 درصد كل سرطان هاي بدن، سرطان هاي حفره دهان بوده كه از اين بين بخش عمده اي، سرطان هاي بدخيم و مرگبار هستند. درمان اين سرطان ها حتي اگر خوش خيم باشد، اغلب با برداشت بخش وسيعي از بافت هاي دهان و صورت همراه است و مشكلات و عوارض بسيار بدي را حتي در صورت درمان سرطان براي بيمار به دنبال دارد.
دكتر غلامرضا شيراني، متخصص جراحي دهان و فك و صورت، استاديار بخش جراحي دهان و فك و صورت دانشكده دندانپزشكي دانشگاه تهران در مورد سرطان هاي حفره دهان مي گويد: «توده ها يا تومورهاي حفره دهان مثل بقيه مناطق بدن يا خوش خيم هستند يا بدخيم. در حفره دهان هشتاد و پنج تا نود و پنج درصد كل سرطان ها، سرطان بدخيم سلول هاي سنگفرشي يا اسكواموس سل كارسينوما (SCC) بوده كه بسيار خطرناك و مرگبار است. تومورهاي خوش خيم به دو دسته تقسيم مي شوند: يا دنداني هستند يعني از ضمائم مربوط به دندان ايجاد مي شوند يا اينكه غير دنداني هستند. نوع دنداني شايع تر است و هر ضايعه سن و محل خاص خود را دارد.»
سرطان هاي بدخيم اغلب كف دهان و زبان را درگير مي كنند، ولي ممكن است در مناطق ديگر هم ديده شوند مثل لب، سقف دهان و مخاط گونه.
عوامل موثر در ايجاد سرطان آنقدر متعدد و متفاوت است كه دوري كردن از تمام آنها عملا غيرممكن است، اما برخي از اين عوامل را كاملا مي توان از زندگي حذف كرد. دكتر شيراني در مورد علل ايجاد تغييرات سرطاني مي گويد: «در حال حاضر دانشمندان، سرطاني شدن سلول هاي بدن را در سطح مولكولي بررسي مي كنند. تغييرات ژن ها در سطح هسته سلول ايجاد شده و باعث رشد بدون قاعده و افسارگسيخته سلول مي شود. حال در اين بين برخي از عوامل محيطي باعث ايجاد اين تغييرات مي شوند و برخي ديگر آن را تشديد مي كنند.
يكي از مهم ترين عوامل ايجادكننده سرطان در حفره دهان، توتون يا همان سيگار است. كساني كه سيگار مي كشند، 2 الي 12 برابر افراد غيرسيگاري دچار ضايعات بدخيم حفره دهان مي شوند.90 درصد مبتلايان به ضايعات بدخيم، سابقه سيگار كشيدن دارند.
عامل مهم بعدي الكل است كه گرچه نقش آن به عنوان شروع كننده هنوز كاملا تاييد نشده، ولي قابليت تقويت كردن و تشديد كردن آن در بروز سرطان هاي حفره دهان ثابت شده است. ابتلا به برخي عفونت هاي ويروسي مثل ويروس پاپيلوماي انساني هم شانس ابتلا به سرطان حفره دهان را افزايش مي دهد.»
دكتر شيراني در مورد سن ابتلا به سرطان هاي حفره دهان مي گويد: «معمولا افراد مسن و در محدوده سني 60 و 70 سال مبتلا به اين سرطان ها مي شوند، ولي متاسفانه گزارش هاي اخير از كاهش سن ابتلا خبر مي دهند. سرطان در محدوده سني 50-40 سال بسيار شايع شده و حتي در افراد 30 تا 40 ساله هم ديده مي شود.»
دكتر شيراني مي افزايد: «متاسفانه در ايران آمار دقيق و مناسبي در مورد سن ابتلا به اين سرطان ها وجود ندارد، ولي ما و ساير همكاران به طور روزمره شاهد مراجعه فراوان افرادي هستيم كه در سنين پايين تر از حد انتظار، دچار سرطان هاي حفره دهان شده اند.»
در مورد تمام سرطان ها، تشخيص به موقع و مراجعه سريع به پزشك، اهميتي حياتي دارد. متاسفانه بسياري از سرطان ها تا مراحل مياني و حتي پيشرفته، خاموش و از لحاظ باليني بدون علامت هستند، اما در حفره دهان سرطان ها علائم باليني قابل تشخيص دارند. يكي از اين راه هاي تشخيص باليني، ضايعات پيش سرطاني هستند. تشخيص به موقع اين ضايعات مي تواند از بروز سرطان هاي مرگبار حفره دهان جلوگيري كند.
دكتر شيراني در مورد ضايعات پيش سرطاني توضيح مي دهد: «بيمار مي تواند خودش اين ضايعات را كشف كند. اين ضايعات مي توانند زمينه ساز سرطان باشند و در ادامه سرطاني شوند. يكي از اين ضايعات «لكوپلاكيا»ست. لكوپلاكيا، لكه سفيدي است كه با كشيدن گاز يا دستمال پاك نمي شود. يك طرفه و غير قرينه بوده، در كف دهان، لب و در مخاط گونه ايجاد مي شود. اين لكه سفيد باقي مي ماند و از بين نمي رود. بيمار در مواجهه با چنين چيزي بايد فورا به متخصص مراجعه كند.
ضايعه ديگر «اريتروپلاكيا»ست. اريتروپلاكيا مثل لكوپلاكيا بوده ولي قرمز است. اين لكه قرمز هم پاك نمي شود. اريتروپلاكيا در كف دهان، زبان و پشت دندان عقل شايع تر است. تحقيقات نشان مي دهد يك الي 5/17 درصد از اين ضايعات بعدا به سرطان تبديل مي شود. در برخي از مطالعات اين رقم تا 36 درصد هم گزارش شده و بيماران به محض مشاهده چنين وضعيتي بايد به پزشك مراجعه كنند.
خطرناك ترين و شايع ترين سرطان حفره دهان، سرطان بدخيم سلول هاي سنگفرشي يا اسكواموس سل كارسينوما (SCC) است. اين سرطان كه اساسا در رده سرطان هاي پوستي طبقه بندي مي شود، قابليت تهاجمي وحشتناكي داشته و مي تواند بسرعت به بافت هاي اطراف دست اندازي كند. درمان اين سرطان يكي از دشوارترين چالش هاي جراحان است، چون معمولا بخشهاي وسيعي از ناحيه سر و گردن را درگير مي كند.
دكتر شيراني درباره ويژگي هاي اين سرطان مي گويد: «اسكواموس سل كارسينوما» رشد افسارگسيخته سلول هاي سطحي سنگفرشي پوست است. اين سرطان فوق العاده مهاجم بوده و فورا به بافت هاي زيرين خود دست اندازي مي كند. محل شايع وقوع اين سرطان، كف دهان يا زبان است، گرچه در نواحي ديگر دهان هم ممكن است ديده شود. اين سرطان مي تواند به ساير مناطق متاستاز دهد، يعني جدا از كانون اوليه، مناطق ديگري را هم به طور ثانويه درگير كند. اسكواموس سل كارسينوما بيشتر به غدد لنفاوي گردن، ريه، كبد و استخوان متاستاز مي دهد. اين سرطان ممكن است چندكانوني باشد، يعني به طور همزمان چند ناحيه اوليه درگير باشند. اين احتمال وجود دارد كه يك يا چند كانون تشخيص داده نشوند و بعد از درمان، سرطان مجددا بازگردد.»
دكتر شيراني در مورد علائم باليني و ظاهري اسكواموس سل كارسينوما توضيح مي دهد : «علائم ظاهري SCC معمولا در ابتدا قرمزي پايدار در يك ناحيه است كه بعد از مدتي زخم شده و پس از گذشت يكي، دو هفته خوب نمي شود. اگر در دهان كسي چنين زخمي ديده شد، بايد فورا تحت معاينه و بررسي دقيق قرار گيرد. ظاهر زخم مذكور مي تواند با آفت يا سوختگي ناشي از خوردن غذاي داغ اشتباه شود، ولي اين زخم برخلاف دو مورد قبل، ظاهر ناخوشايندي داشته و بهبود نمي يابد. اين سرطان خيلي سريع گسترش مي يابد و به نواحي مختلف دست اندازي مي كند كه بستگي به محل آن، علائم متفاوتي دارد.
قبلا چندين بار به مسئله بسيار مهم تشخيص در مراحل اوليه و درمان سريع و به موقع اشاره داشتيم. اصولا اگر سرطان در مراحل اوليه تشخيص داده شود، در بسياري موارد با قاطعيت قابل درمان خواهد بود. اين مسئله در مورد سرطان هاي خطرناك حفره دهان نيز صدق مي كند. سه درمان پايه براي تمام تومورهاي سرطاني، جراحي، راديوتراپي و شيمي درماني هستند كه بسته به نوع سرطان، مي توان آنها را به طور مستقل يا تركيبي به كار برد.
دكتر شيراني در مورد درمان سرطان هاي حفره دهان مي گويد: «درمان هاي متفاوتي وجود دارد، ولي درمان اوليه، جراحي است، راديوتراپي و شيمي درماني هم به عنوان درمان هاي مكمل مورد استفاده قرار مي گيرند. معمولا براي درمان تومورهاي حفره دهان، توده سرطاني به طور كامل برداشته شده و بعد از آن راديوتراپي آغاز مي شود. در برخي موارد محققان اشاره كرده اند كه اگر ضايعه در مراحل اوليه و كوچك بوده و هنوز به مناطق اطراف دست اندازي نكرده باشد، مي توان بدون مداخله جراحي با راديوتراپي آن را درمان كرد، ولي عمدتا آن را جراحي مي كنند. اگر اسكواموس سل كارسينوما در مراحل اوليه تشخيص داده شود و قطر آن 2 سانتيمتر بوده و متاستاز نداده باشد، 70 الي 80 درصد شانس نجات وجود دارد، ولي اگر يكي از غدد لنفاوي گردن را گرفتار كرده باشد، اين شانس تا زير 50 درصد كاهش مي يابد.»
دكتر شيراني به نكته جالب توجهي در مورد تومورهاي سرطاني اشاره مي كند: «تومورهاي سرطاني همه مثل هم نيستند، مثلا يك تومور بدخيم الزاما مشابه يك تومور بدخيم ديگر رفتار نمي كند. مثلا گاهي يك سرطان در مراحل اوليه درمان مي شود، اما عود مي كند، ولي يك تومور پيشرفته بعد از درمان عود نمي كند. رفتار يك تومور سرطاني و پاسخ آن به درمان دقيقا به وضعيت تغييرات سطح سلول هاي آن تومور بستگي دارد.»
يكي از بزرگترين عوارض سرطان هاي حفره دهان، نقايص بافتي بسيار شديدي است كه بعد از جراحي تومور در صورت به جا مي ماند. جراح براي اطمينان از درمان قطعي ناچار است بخشي از بافت هاي سالم را به همراه بافت هاي درگير حذف كند و اين كار باعث بروز نقايص شديدي در چهره فرد مي شود. مثلا گاهي بيني، چشم و نيمي از استخوان هاي فك بالا يا پايين برداشته مي شوند.
دكتر شيراني در مورد عوارض جراحي هاي تومورهاي حفره دهان مي گويد: «معمولا در مواجهه با تومورهاي مهاجم، يك الي 5/1 سانتيمتر از بافت سالم اطراف تومور بايد برداشته شود، بنابراين تخريب شديد است. البته در حال حاضر پيوندهاي مختلف و پيشرفت هاي جديد در علم پروتز، شانس بازسازي مجدد را زياد كرده، ولي در مجموع به خاطر ذات تخريبي تومورها و براي اطمينان از حذف كامل تومور و عدم عود آن، ناچاريم بافت هاي وسيع تري را برداريم تا بيمار زنده بماند. بنابراين گاهي چشم، بيني و بافت هاي ديگر برداشته مي شود.»
دكتر شيراني مي افزايد: «تومورهاي خوش خيم هم مي توانند باعث بروز نقايص وسيع شوند. اگر خيلي بزرگ باشند، تهديدكننده و خطرناك هستند و ممكن است بعد از جراحي عوارض بدي به جاي بگذارند.»
دكتر شيراني مي گويد: «درمان سرطان يك درمان تيمي است. در اين تيم معمولا يك يا چند جراح، راديوتراپيست، متخصص سرطان، پاتولوژيست، متخصص پروتز و روانپزشك وجود دارند. در اين بين نقش روانپزشك بسيار مهم است و بايد قبل و بعد از عمل حتما بيمار را ويزيت كند. بعد از جراحي سال اول هر 2 ماه يك بار، سال دوم هر 3 ماه يك بار، سال سوم هر 4 ماه و از سال چهارم به بعد هر 6 ماه يك بار بايد از جهت عدم عود تومور معاينه شوند. از سال چهارم به بعد بيمار بايد هر سال يك بار براي معاينه مراجعه كند.»

شايد نام بيماري توكسوپلاسموز را شنيده باشيد. اين بيماري انگلي يكي از شايعترين بيماري هايي است كه از حيوانات دست آموز به انسان منتقل مي شود؛ معمولا از گربه. توكسوپلاسموز توسط انگلي به نام توكسوپلاسموز گوندي ايجاد مي شود. اين انگل در بدن گربه ها وجود دارد و از راه مدفوع دفع مي شود و در تماس با مدفوع گربه، انگل وارد بدن انسان مي شود.
در كشور فرانسه 90 درصد از مردم علائمي دال بر ابتلا به اين بيماري را در خود دارند. ورود انگل و بيمار شدن انسان در 20 درصد موارد با بروز علائم باليني توام خواهد بود. تورم غدد لنفاوي، دل درد، دل پيچه، علائم پوستي و ناراحتي هاي چشمي از جمله علائم ابتلا به توكسوپلاسموز هستند. در بيماران مبتلا به ايدز، ابتلا به اين بيماري مي تواند عوارض بسيار جدي نظير منژيت را به دنبال داشته باشد.
اما اصلي ترين علت توجه به اين بيماري انگلي به واسطه زنان باردار است. زناني كه مبتلا به توكسوپلاسموز هستند، بشدت در خطر سقط جنين قرار دارند. اگر هم نوزاد از بين نرود، ممكن است با چندين ناهنجاري به دنيا بيايد.
تحقيقات اخير محققان آمريكايي نشان مي دهد فرزند زنان بارداري كه سطح بالايي از آنتي بادي عليه توكسوپلاسموز گوندي در خونشان وجود دارد، در آينده به نوع پيشرونده اي از بيماري رواني اسكيزوفرنيا مبتلا شدند. يك زن باردار كه در تماس با توكسوپلاسموز است، مي تواند انگل را به نوزاد متولد نشده اش منتقل كرده و بدين ترتيب عوارض خطرناكي براي نوزاد ايجاد كند. به عبارت ديگر اگر زني قبلا نسبت به اين انگل مقاوم و ايمن شده باشد، نمي تواند آن را به جنين خود انتقال دهد. زنان باردار مبتلا به اين بيماري مي توانند با داروهاي ضد انگلي تحت درمان قرار گرفته تا خطر انتقال به جنين كاهش يابد.
محققان مي گويند توكسوپلاسموز يك بيماري قابل پيشگيري است و اگر يافته هاي تحقيق اخير تاييد شود، مي توان شيوع اسكيزوفرنيا را كاهش داد.
به گزارش ژورنال روانشناسي آمريكا، دكتر آلن اس براون از انجمن روانشناسي نيويورك و همكارانش ارتباط بين ابتلاي مادر به توكسوپلاسموز و خطر ابتلا به اسكيزوفرنيا را در گروه بزرگي از افراد كه از 1959 تا 1967 به دنيا آمده اند مورد بررسي قرار دادند. آنها دريافتند 63 نفر از اين افراد دچار اسكيزوفرنياي پيشرفته بودند. محققان نمونه خون اين افراد را مورد آزمايش قرار داده، بر مبناي ميزان آنتي بادي خون مادر در جريان بارداري آن را مورد بررسي قرار دادند. اين آنتي بادي در درجات بالا، متوسط و پايين طبقه بندي شده است.
سطح بالاي آنتي بادي توكسوپلاسما نشانگر عفونت شديد در جريان بارداري بوده كه شانس ابتلا به اسكيزوفرنيا را تا دو برابر افزايش مي دهد. در مقابل سطح متوسط يا پايين آنتي بادي در ظاهر تاثيري در فرزندان نداشته است. محققان نتيجه گرفتند اين يافته ها شايد فعاليت مجدد عفونت و تاثير آنتي بادي در رشد جنين را ثابت كند.
روند رو به رشد نگهداري از حيوانات خانگي در ايران بي ترديد مي تواند زمينه ساز مشكلات متعددي براي خانواده ها باشد. در نظر گرفتن مسائلي از اين دست ضرري ندارد.

خبرگزاري دانشجويان ايران- مدير اداره امور پرستاري وزارت بهداشت با بيان اينكه هنوز جايگاه پرستاري در نظام ارجاع مشخص نيست، گفت: براي اجراي موفق اين طرح حضور پرستاران در اين طرح الزامي است.
فرشته سيستانه اي در گفت وگو با خبرنگار «بهداشت و درمان» خبرگزاري دانشجويان ايران، با اشاره به نقش كليدي پرستاران در تيم درمان اظهار كرد: ناديده گرفتن بخش مراقبت كه از سوي پرستار اعمال مي شود، با شكست درمان مساوي است.
وي با اشاره به اينكه بهورزان نيز از جايگاه خاصي در سيستم بهداشت و درمان برخوردارند، توصيه كرد كه به تدريج قشر تحصيلكرده پرستاري جايگزين بهورزان شوند چرا كه اين قشر حق تجويز دارو و ويزيت را نداشته و صرفا غربالگري در مناطق روستايي توسط بهورزان صورت مي گيرد.
مدير اداره امور پرستاري وزارت بهداشت ادامه داد: اگرچه نقش بهورزان در سيستم بهداشت و درمان بارزاست، ولي پرستاران بهترين جايگزين آنها هستند؛ به عنوان مثال در بحث home care، با حضور پرستار بر بالين بيمار علاوه بر مراقبت، آموزش و پژوهش امكانپذير است چرا كه آموزش به بيمار، خانواده و جامعه از وظايف اصلي يك پرستار است.
در كشور فرانسه با درگير كردن جامعه پرستاري در نظام ارجاع، اجراي اين طرح با موفقيت همراه بوده است.
وي با اشاره به جايگاه پرستاري در پزشك خانواده به ايسنا گفت:  در شرايط كنوني كاملا شرح وظايف و فعاليت هاي پرستار در كميته اي از جمعيت پرستاري كه متشكل از انجمن علمي پرستاري، دانشگاه ها و نظام پرستاري است جهت انعكاس به مراتب بالاتر مشخص شده است.
سيستانه اي بحث آموزش ضمن خدمت پرستاري را راهي براي ارتقاي شغلي و گروهي پرستاران شاغل در مراكز درماني دولتي دانست و به ايسنا گفت: بدين ترتيب امتيازاتي در حقوق پرستاران منظور مي شود؛ هم اكنون نشست هاي متعددي براي افزايش سطح دانش و آگاهي پرستاران و دريافت امتياز و ارتقاي شغلي آنها در حال انجام است.
دفتر امور پرستاري وزارت بهداشت در حال رايزني با واحد آموزش ضمن خدمت وزارت بهداشت است كه شيوه هاي آموزشي را براي پرستاران به مرحله اجرا درآورد.
وي با اشاره به تفاوت اين طرح با پرستار RN افزود: براي پرستاري RN پرستاران بايستي در سازمان نظام پرستاري ثبت نام و پس از شركت در آزمون امتيازاتي را كسب كنند كه از آن پس پرستار حق دارد در بخش هايي كه سازمان نظام پرستاري اجازه مي دهد ارائه خدمت كند. حتي پرستاران غير شاغل مي توانند با شركت در آزمون سازمان نظام پرستاري گواهي RN را دريافت و در هر نقطه از دنيا به ارائه خدمت بپردازند.
پرستاران مرد ايراني بيشترين سيگاريان گروه پزشكي هستند
۱۶ درصد جامعه پزشكي كشور سيگار مي كشند.مديركل مركز سلامت محيط و كار وزارت بهداشت با اعلام اينكه پرستاران مرد ايراني بيشترين سيگاريان گروه پزشكي را تشكيل مي دهند، گفت: استعمال دخانيات گروه پزشكي به عنوان متوليان سلامت تاثيرات نابجايي روي جامعه عمومي مي گذارد.
دكتر علي اصغر فرشاد در گفت وگو با خبرنگار «بهداشت و درمان» خبرگزاري دانشجويان ايران، با اعلام اين خبر خاطرنشان كرد: سازمان جهاني بهداشت با اعتقاد به اينكه رهبري سلامت جامعه را گروه هاي پزشكي در اختيار دارند و رفتارهاي غيربهداشتي آنها تاثير بدي بر روي سلامت مردم خواهد داشت، بنابراين شعار روز جهاني بدون دخانيات امسال را «متخصصان سلامت عليه دخانيات» انتخاب كرده است.
وي افزود: 23 درصد گروه پزشكي در منطقه خاورميانه روزانه 16 نخ سيگار مي كشند. اين درحالي است كه اين رقم در ايران 16 درصد است كه با ادامه اين روند بايد انتظار داشت كه درصد استعمال دخانيات در جامعه عامه مردم به تبعيت از گروه پزشكي افزايش يابد. دكتر فرشاد انتخاب اين شعار در روز جهاني بدون دخانيات را نوعي تحريك جامعه پزشكي دانست و به ايسنا گفت: با اصلاح اين رفتار غيربهداشتي اين گروه به عنوان الگوي سلامت، زمينه هاي مصرف دخانيات در كشور به مرور كاهش و به يك ضد ارزش تبديل مي شود. مديركل مركز سلامت محيط و كار وزارت بهداشت در پايان يادآور شد: براي تبديل اين رفتار غير بهداشتي به يك ضد ارزش، سوال«  آيا شما سيگاري هستيد؟» بايد نخستين سوال پزشكان از بيماران باشد.

صدف كوهكن- هفته قبل درباره تاثير كلسيم بر پوكي استخوان صحبت كرديم. از آنجايي كه تنها كلسيم نيست كه پوكي استخوان را به تعويق مي اندازد، لذا در كنار آن بايد به فاكتورهاي ديگر هم توجه لازم را مبذول داشت، در ادامه اين بحث به ساير فاكتورها اشاره مي كنيم:
نقش بورون: بورون از موادي است كه به مقدار بسيار جزئي در بدن وجود دارد و كمبود آن ممكن است مانعي براي سوخت و ساز كلسيم باشد، از طرفي مشخص شده است كه عنصر بورون مقدار هورمون استروژن را افزايش مي دهد و اين خود عامل مهمي براي جلوگيري از از دست رفتن كلسيم است.
نقش منگنز: منگنز مانند بورون در سوخت و ساز و جذب كلسيم در بدن براي استحكام استخوان ها نقش دارد.
در زير به معرفي مواد غذايي مي پردازيم كه مصرف آنها به تامين ويتامين ها و مواد معدني مورد نياز براي پيشگيري و مقابله با استئوپروز لازم به نظر مي رسد:
شير: ماده غذايي غني از كلسيم است و با دارا بودن لاكتوز احتمال جذب كلسيم را افزايش مي دهد، زناني كه به مقدار زيادي شير مي نوشند، تراكم استخواني آنها 5 درصد بيشتر از زناني است كه شير خيلي كم مي خورند. استفاده از شير كم چربي يا بي چربي بهترين انتخاب است.
پنير: براي رساندن كلسيم لازم به بدن استفاده از انواع پنير ها نيز راه مناسبي است. 28گرم پنير چدار به اندازه يك فنجان شير، كلسيم دارد. پنير هاي چرب از قسمت پرچرب شير كه كلسيم كمتري دارد تهيه مي شود، بنابراين منبع فقيري از كلسيم است. ازطرفي يك فنجان بستني مي تواند جايگزين نصف فنجان شير شود.
سويا: اگر به مقدار قابل توجه مصرف شود مي تواند يك منبع باارزش كلسيم به حساب آيد. در كشورهاي آسيايي سس سويا منبع خوبي براي كلسيم است. تحقيقات زيادي نشان داده است كه مصرف آجيل سويا از پوكي استخوان جلوگيري مي كند.
آناناس: اين ميوه سرشار از منگنز است و به بيماران مبتلا به پوكي استخوان اكيدا توصيه مي شود از آناناس يا عصاره آن به وفور استفاده كنند. ساير مواد غذايي سرشار از منگنز عبارتند از:جودوسر، مغزه هاي گياهي، دانه هاي غلات، حبوبات، گندم، اسفناج، موز، چغندر و سبزي هاي برگي.
سبزي هاي برگ سبز: اين سبزي ها نيز حاوي مقدار زيادي كلسيم هستند. كلسيم آنها كمتر از شير است، ولي به هر حال كمك محسوب مي شود. از سبزي هاي مفيد مي توان به كلم، شلغم و. . . اشاره كرد. اگر به هنگام استفاده از سبزي پوست ضخيمي از آنها كنده شود يا برگ هاي سبز تيره آن جدا شود، مقدار زيادي كلسيم از بين مي رود.
آب پرتقال: افراد مبتلا به اكلريدي افزون بر اينكه بايد مصرف كلسيم را افزايش دهند، بهتر است كلسيم را همراه با آب پرتقال و ساير غذاهاي اسيدي مصرف كنند. از ديگر منابع ويتامين ث مي توان از جعفري، ليموترش، گوجه فرنگي، فلفل دلمه، انواع مركبات، توت فرنگي و. . . نام برد.
مصرف هرگونه مكمل كلسيم بايد با نظر پزشك همراه باشد، زيرا مكمل هاي كلسيم مي توانند باعث اختلال در وضعيت آهن يا سبب بروز سنگ هاي دستگاه ادراري در افراد مستعد شوند، كلسيم خون را افزايش داده يا با داروهاي ديگر ايجاد تداخل كنند و در پايان ممكن است سبب بروز يبوست، نفخ روده و مشكلات گوارشي شوند.
در انتها بهتر است به شكل ليست شده نكاتي را متذكر شويم كه رعايت آنها خالي از فايده نخواهد بود:
۱ - از منابع كلسيم به حد كفايت استفاده كنيد ولي از آنجايي كه تنها كلسيم متضمن سلامتي استخوان هاي شما نيست از منابع منيزيم، منگنز، ويتامين ث، كولين، بورون نيز غافل نشويد.
۲ - سيگار را بسيار بسيار محدود يا ترك كنيد و بدانيد كه سيگار ريسك فاكتور ابتلا به بسياري از بيماري هاي خطرناك است. مصرف سيگار يك عامل خطر براي شكستگي هاي لگن و بازو و مهره هاست. همچنين زنان سيگاري يك يا دو سال زودتر وارد مرحله يائسگي مي شوند.
۳ - ورزش و تحرك را به جزئي تعيين كننده در برنامه زندگي خود بدل كنيد و 3 بار در هفته هر بار به مدت 20دقيقه حداقل زماني است كه براي سلامتي شما لازم است.
۴ - برخي مواد غذايي و نوشابه ها مانع جذب كلسيم هستند، بنابراين براي پيشگيري از ابتلا به پوكي استخوان لازم است در رژيم روزانه از آنها اجتناب كرد، مثلا قهوه و نوشيدني هاي كولا دار كه حاوي كافئين هستند جذب كلسيم در بدن را كاهش مي دهند. البته شير اثر بازدارنده قهوه را كاهش مي دهد و مانع از تحليل استخوان مي شود بنابراين در موقع خوردن قهوه بهتر است مقداري شير داخل آن شود.
۵ - از مصرف نمك بيش از ميزان نياز بپرهيزيد و غذاهاي فرآيند شده را بسيار بسيار محدود يا از برنامه غذايي خود حذف كنيد. اين غذا ها شامل: چيپس، سوسيس، كالباس، كنسروهاي ادويه دار، خيارشورها، زيتون شور و. . . است.
۶ - اشخاصي كه مصرف كلسيم آنها در سنين جواني محدود بوده است، در سنين بالا بيشتر به استئوپروز مبتلا مي شوند. بنابراين شير، ماست و لبنيات را حتما در برنامه روزانه خود داشته باشيد، مصرف شير گرم و شيرين مقدار كلسيم بيشتري را به بدن رسانده و زمان بيشتري در معده مي ماند و ماده غذايي بسيار مناسبي براي وعده قبل از خواب است.
۷ - حداقل در هفته دو بار از ماهي به عنوان غذاي اصلي استفاده كنيد و غذاهايي كه حاوي گوشت هاي چرب هستند را به حداقل برسانيد.
۸ - ميوه ها وسبزي هاي تازه به دليل دارا بودن ويتامين هاي گوناگون و مواد معدني موثر، همچنين وجود آنتي اكسيدان ها و فيتوكميكال هاي طبيعي بهترين مواد براي حفظ سلامتي به شمار مي روند، پس از مصرف آنها غافل نشويد.
۹ - از استرس و فشار هاي روحي، اپيدمي خطرناكي كه هر روز انسان هاي بيشتري را گرفتار مي كند، بشدت بپرهيزيد و به خاطر داشته باشيد آرامش اولين قدم در بهره مندي از ساير درمان هاست.