|
نگاهي به فيلم سالاد فصل ساخته فريدون جيراني
آدم هايي كه هميشه ديده ايم
|
|
|
|
|
|
آناهيد موسيان
مدتي است نمايش عمومي «سالاد فصل» آخرين فيلم فريدون جيراني آغاز شده، مي توان از نام فيلم شروع كرد كه برخلاف عناوين فيلم هاي ديگرش مثل «قرمز» ، «صورتي» ، «شام آخر» و يا «آب و آتش» كه به نوعي از حس جاري در آن ها به نوعي مي شد فضاي فيلم را تشخيص داد، اما «سالاد فصل» نامي خنثي است و چه بسا اگر كسي با سينماي جيراني آشنا نباشد تصورش بر اين باشد كه با يك فيلم فانتزي روبه روست. البته فيلم فانتزي نيست، اما آن را چندان هم نمي توان جدي گرفت، نه به لحاظ كارگرداني، نه به لحاظ ساختار، بل به خاطر آشفتگي كه در داستان فيلم وجود دارد. اصل اين همان نكته اي است كه هميشه به سينماي جيراني ضربه زده است. در فيلم هاي ديگرش اگر اين بي نظمي و آشفتگي داستان فقط در انتها يا در بخش هاي پاياني خود را نشان مي داد، اما اين مسئله از همان دقايق آغازين فيلم «سالاد فصل» اين فيلم را آسيب پذير كرده است. نگاه كلي فيلم اين است كه قرار است از دل ارتباط هاي ساده ميان چند آدم به تدريج راه به روابطي آشفته ببريم كه نهايتا منجر به يك اتفاق بد و نهايتا يك قتل مي شود. خب اين خط قصه در فيلم هاي قبلي جيراني هم بود منهاي «صورتي» كه فيلمي آرام و به نوعي به طنز طعنه مي زد. يكي از مشكلات اساسي ناشي از همين قصه است. اين داستانك هاي كوچك كه در طول فيلم كنار هم قرار مي گيرد تا نهايتا فاجعه زندگي ليلا و بعد عادل را رقم بزند چندان قابل باور نيست و به دل تماشاگر نمي نشيند. در شرايطي كه ليلا قهرمان فيلم «سالاد فصل» در آن زندگي مي كند طبيعي است كه او بايد خطر توطئه و به دام انداختن حميد دوستدار را طراحي و شكل بدهد اما پايان فيلم را كه مي بينيم پي مي بريم فكر ما چه ساده پندارانه بوده و تمام طرح و توطئه از طرف حميد دوستدار شكل گرفته است. و حالا سئوال پيش مي آيد حميد دوستداري كه اين همه ثروت و قدرت داشته چرا براي كشتن زني بيمار خود را واداشته تا مسيري اين گونه پيچيده را طي كند مثلا با عادل در زندان آشنا شود پاي حرف و درددل او بنشيند و پي ببرد كه عادل عاشق دخترخاله اش ليلا است، تا او را وادارد كه به خاطر پول از عشق خود به ليلا چشم بپوشد و نهايتا هر دو در دام و بازي حميد دوستدار بيفتند. آيا او نمي توانست مثلا در قبال پول يك آدم كش استخدام كند؛ مسلم است كه اين امكان وجود داشت، اما ديگر نمي شد كه داستان فيلم را دو ساعت طول داد تا مثلا «سالاد فصل» شكل بگيرد. اما آن داستانك هاي كوچك هم ظاهرا چندان كارايي ندارند و نمي توانند تماشاگر را جذب خود كنند. عشقي كه در شام آخر بود يادتان هست؟ آن عشق عجيب و ويرانگر كه نهايتا آن تقدير شوم را براي آدم هايش رقم مي زدند. اما در سالاد فصل عشق عادل به ليلا هيچ احساس همدلي و همذات پنداري را در تماشاگر شكل نمي دهد. آدمي با سروشكل و قيافه عادل مشرقي،موقعيتي كه دارد و عجيب است كه فيلمنامه نويس و كارگردان هم نتوانسته كه حتي روزنه اي از همدلي در او بگذارد. طبيعي است كه به ليلا حق بدهي تا او و عشقش را جدي نگيرد و براي همين تمام تلاش هاي بازيگر به هيچ نتيجه اي ختم نمي شود. مسئله ديگر مكان زندگي ليلا و خانواده اش است، ما ظاهرا بايد براي ليلا باتوجه به اوضاع زندگي اش دل بسوزانيم، اما فكر نمي كنيد كه ما سال هاست داريم همين مكان ها و همين آدم ها را مي بينيم آن قدر در اين سال ها درباره دختران فراري و خانواده آن ها فيلم ساخته شده كه تماشاگر از همان نماي اولي كه مي بيند بقيه صحنه ها و اتفاق ها را مي تواند حدس بزند. جيراني براي درآوردن و باورپذير كردن اين صحنه بايد به شكلي آشنازدايي مي كرد. در همين جاست كه قدر «بوتيك» و شخصيت هاي عمق يافته آن را بايد بدانيم. هنوز هم در ديدن چندباره «بوتيك» اتي و سرنوشت تلخش تماشاگر را تكان مي دهد. اما واقعا ليلاي سالاد فصل چه راهي براي دل سوزي گذاشته. اتفاقا اگر بخواهيم منصفانه قضاوت كنيم ليلا چندان هم از اين اوضاع بدش نمي آيد تيپ مي زند، جيب بري مي كند و حالا كه با حميد دوستدار آشنا مي شود بدش نمي آيد كه با ازدواج با او زندگي و موقعيتش را تغيير بدهد، اما حواسش به اين هم هست كه وقتي با مشكلي اساسي برخورد كرد عادل را هم فراموش نكند. رابطه و موقعيت حميد دوستدار هم همان طور كه گفتيم شكل عجيبي دارد. اين آدم ثروتمند و نوكيسه كه حالا مثلا با يك نگاه و در شب باراني كه به خواستگاري ليلا رفته عاشق او مي شود و بعد هم سرآخر آن اعتراف او در صحنه پاياني به طرح آن توطئه.
نه اين فيلم چيزي اساسي كم دارد؟ هيچ كدام از آدم هاي فيلم در جاي خود نيستند و براي همين هم نمي توانند عمق پيدا كنند و در حد همان كليشه ها باقي مي مانند .پدري عليل كه بيماري قلبي دارد، برادري نوجوان كه در آستانه زندگي است و خواهر دلسوزش بايد هواي او را داشته باشد و براي آينده او دزدي و جيب بري كند، مادري كه به جز گريه و داد و بيداد كار ديگري بلد نيست. به نظرتان نمي آيد اين آدم ها را سال هاست كه در فيلم هايي از اين دست بارها و بارها ديده ايم. تنها شخصيت فيلم كه خوب و باورپذير پرداخته شد افسانه يا مهرانگيز با بازي مهناز افشار است، آن هم نه به واسطه بازي بازيگرش،كه موقعيت او قابل باور است پس عصيان او و اين كه بخواهد ليلا و حميد دوستدار را بكشد كاملا منطقي است. او خانواده اي فقير دارد، به عنوان پرستار وارد خانه حميد دوستدار شده و حالا گول خورده و قرار است كسي ديگر جاي او را بگيرد، پس او را باور مي كنيم.
مشكل ديگر به گروه بازيگري فيلم برمي گردد مسلم است كه هر كس كه ليلا را با آن صورت باطراوت ببيند و اين كه چطور خودش را در موقعيت هاي خطير گم نمي كند و بر همه چيز مسلط است، نهايتا او را به عنوان يك دختر از طبقه پايين جامعه باور نمي كند. يا مثلا خسرو شكيبايي در نقش معتاد كه تمام تلاشش را مي كند تا او را باور كنيم. اما قوز كردن و گريه و آه و ناله و آن خانه به هم ريخته و آشفته كاري پيش نمي برد. محمدرضا شريفي نيا هم كه همان بازي هميشگي اش را دارد و شيرين تر از آن بازي مي كند كه باور كنيم كه او آدمي خبيث است و اين قدر راحت مي تواند نقشه قتل آدم ها را بكشد، حتي وقتي هم كه عاشق مي شود، به جاي اين كه تماشاگر متأثر شود، خنده اش مي گيرد. درواقع اين گروه براي فيلمي كه قرار بود پرتنش و شكل تقديري پيدا كند مناسب نبودند. ديالوگ ها نيز كه همان نشانه هاي هميشگي فيلم هاي جيراني را دارند .آدم ها به هم پرخاش مي كنند و مدام به هم فحش مي دهند و جالب است در يكي از فيلم هايي كه تا همين اواخر روي پرده بود «بازنده» قهرمان زن فيلم درست ديالوگي را مي گفت كه از دل فيلم هاي فريدون جيراني درآمده بود و تماشاگر سريع آدرس اصلي را پيدا مي كرد. مي توان اين نوشته را هم چنان ادامه داد اما مي توان اين را هم اضافه كرد كه فريدون جيراني ازجمله كساني بود كه هر وقت براي ديگران فيلمنامه نوشته و يا طرحي را ارائه كرده با استقبال تماشاگران روبه رو شده، اين كه او براي فيلمش ارزش قائل است و براي آن زحمت مي كشد اما چه اتفاقي مي افتد كه در عمل فيلم در چاله مي افتد معلوم نيست؟ شايد هم معلوم است كه اگر قرار است درباره جامعه اي كه در آن زندگي مي كنيم فيلم بسازيم فقط يك ايده يا يك خبر از صحنه حوادث روزنامه ها كافي نيست . بايد پا در جامعه گذاشت وآدم ها ، رابطه هايشان، علل و انگيزه كارهايشان اين كه رفتار و كنش هاي آن چه عاقبتي را پيش روي شان مي گذاردو...را شناخت . آن وقت طبيعي است كه فيلم هم باورپذير مي شود شايد آن موقع ليلا را هم مثل اتي باور كنيم و براي عادل هم دل بسوزانيم. تمام اين مسائل پنجاه درصد قضيه است، پنجاه درصد ديگر مربوط به كار فيلمنامه نويس و كارگردان است اين كه چه قدر حاضر است به شعور مخاطبش احترام بگذارد و آيا دوست دارد فيلمش مخاطب داشته باشد يا خير؟
|
