بهرام هوشيار يوسفي
وقتي دست مادر را رها كردي و در هياهوي جمعيت ديگر او را نيافتي، احساس غريب تنهايي و البته ناامني كرده و بغضي گلويت را فشرد و تو مانده بودي به كجا بروي و... ماجرا زياد طول نكشيد و دوباره اين مادر بود كه دست مهرباني را به سرت كشيد و چشم غره اي مشفقانه... !
سي ويكمين جلسه  گروه شهرشناسي دفتر پژوهش هاي فرهنگي به كودكان يا بهتر بگوييم به بزرگتر هايي اختصاص داشت كه قرار بود پيرامون كودك و حقوق شهروندي حرف بزنند. در اين جلسه كه كودك و شهر نام داشت، ناصر يوسفي (از اعضاي موسسه پژوهشي كودكان دنيا)، نسرين دخت عماد خراساني (مدير گروه كودك ونوجوان دفتر پژوهش هاي فرهنگي)، مهيار دادخواه (معمار و شهرساز) و گيتي اعتماد (معمار وشهرساز) درباره  كودك و رابطه  اش با شهر، فضاهاي شهري و حقوق شهروندي سخنراني كردند.
كودك انساني است خالص و مستعد براي يادگيري، كسي كه بايد در ميان مردم با يك جسم و يك روح و با نيازهاي جسمي و روحي اش زندگي كند. با احساساتي كه بتواند دنياي اطرافش را حس و تجربه كند، با فكري كه دنيا را كشف كند و روابط ميان اشيا و انسان را در محيطش درك كند، با قلبي كه عشق بورزد و مورد علاقه واقع شود، با احساس آرمان گرايانه انساني و با توانايي هاي ذاتي، خوب و بد را از هم تميز دهد و بتواند شرافتمندانه و سختكوش رشد و پيشرفت كند (توران ميرهادي).
كودك، شهر و حقوق بين الملل
نسرين دخت عمادخراساني سخنان خود را با تعريفي از كودك به نقل از توران مير هادي آغاز كرد، واقعيت اين است كه مدت زيادي نيست كه شهروندي كودكان در مقياس جهاني جدي گرفته  مي شود! در پي نشست جهاني كودك در سال 1991، مجمع عمومي سازمان ملل متحد در سال 2002 جلسه ويژه اي برپاداشت كه طي آن به كشورهاي مختلف جهان توصيه شد نسبت به تهيه و ارائه طرح هاي ملي با هدف بهبود وضعيت كودكان و نوجوانان توجه كنند.
يافته هاي ناشي از گفت وگوهاي اين جلسه در قالب سندي به نام دنياي مناسب كودكان تهيه و منتشر شد كه تاكيد آن بر هماهنگي و مشاركت كشورها در سطوح مختلف بين المللي، منطقه اي، ملي و محلي بود. در اين سند، اهميت و ضرورت ايجاد شهرهاي مناسب كودكان و نوجوانان به گونه اي واقعي و دست يافتني تصريح شده بود. بدين معنا كه همه جنبه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، امنيتي، سياسي و شهري حقوق كودك منظور شود تا كودكان بتوانند براحتي از همه امكانات اينگونه شهرها برخوردار شوند، زيرا كودك، انساني است داراي شخصيت و هويت با شرايط فردي و اجتماعي و شخصيت كودك در فضاي خانه و فضاهاي شهري و عمومي شكل مي گيرد؛ شهر مناسب براي كودكان يعني شهر سالم، شهر امن، شهر سبز و شهري كه همه چيز آن در اعتدال باشد.
مديرگروه كودك  و نوجوان دفتر پژوهش هاي فرهنگي در ادامه به مبحث كودك و حقوق شهروندي رسيد و گفت: شهروندان اعضاي يك جامعه گسترده اند كه با برخورداري از يك اخلاق مشاركتي و در اختيار داشتن امكانات لازم كاركرد مشخصي خواهند داشت.اما زماني مي توان از حقوق شهروندي صحبت كرد كه مفهوم آن با همه  وجوه و مشخصات آن شناخته و بارور شده  باشد كه تحقق اين امر با آموزش شهروندي صورت مي گيرد .
او در ادامه به وظيفه آموزش و پرورش در گسترش آموزش حقوق شهروندي اشاره كرد و گفت: در صورت گسترش اين آموزش، كودكان و نوجوانان ما نيز به لحاظ الگوي مشاركت دچار تحول در راستاي انديشه  پروري مي شوند و جامعه مربوط به خود را متحول مي كنند، زيرا مشاركت حق بنيادي شهروندي است و موجب رشد قابليت و مسئوليت هاي اجتماعي كودكان و نوجوانان درجامعه مي شود .
امروزه، شهرسازي بدون توجه به نيازهاي زندگي اجتماعي صورت مي گيرد و به گفته برخي از كارشناسان شهري، در ايران نيز شهر براي شهرسازان ساخته مي شود نه براي مردم! در اين راستا كودكان نيز فراموش شده اند.
كودك و حقوق شهروندي
كودكان هم مانند همه افراد جامعه داراي حقوق شهروندي هستند كه پس از مدتي داراي وظايف شهروندي هم مي شوند. شهروندان، اعضاي يك جامعه گسترده اند كه با برخورداري از يك اخلاق مشاركتي و در اختيار داشتن امكانات و تسهيلات لازم، كاركرد مشخصي خواهند داشت؛ اما زماني مي توان از حقوق شهروندي صحبت كرد كه مفهوم آن با همه وجوه و مشخصات آن شناخته و باور شده باشد. تحقق اين مطلوب در بستر آموزش شهروندي صورت مي گيرد كه از يكي، دو دهه گذشته در برنامه هاي درسي نظام هاي آموزشي بيشتر كشورها لحاظ شده و به اجرا درآمده است.
اين نوع آموزش ها با هدف تربيت شهروندان حرفه اي در دوران ابتدايي آغاز مي شود و بتدريج در فرآيند ياددهي ـ يادگيري ارتقا مي يابد تا اينكه در دوره دانشگاهي نهادينه مي شود. امروزه آموختن مهارت هاي پايه و ارزش هاي بنيادين و نمادين زندگي به كودكان و نوجوانان در قالب حقوق و وظايف شهروندي يكي از وظايف آموزش و پرورش در كشورهاي پيشرفته محسوب مي شود. البته ما هم در چند سال گذشته تجربه هايي در اين زمينه داشته ايم كه مهمترين آنها تشكيل شوراهاي دانش آموزي، مجلس دانش آموزي و شهردار مدرسه بوده است.
بدين ترتيب كودكان و نوجوانان ما نيز به لحاظ الگوي مشاركت دچار تحول در راستاي انديشه پروري مي شوند و جامعه مربوط به خود را متحول خواهند ساخت، زيرا مشاركت حق بنيادي شهروندي است و موجب رشد قابليت و در عين حال، وظيفه هاي اجتماعي كودكان و نوجوانان در جامعه  گسترده مي شود.
علي  رغم تفاوت هاي اقتصادي موجود، با بهره گيري از ويژگي مذكور (اخلاق مشاركتي) مديريت شهري مي بايست در كنار كاركردهاي ساير نهادهاي مدني همچون خانواده، مدرسه، مراكز فرهنگي و امنيتي، بهداشتي، اقتصادي و... همگام شده و فضاهاي محله، ناحيه، منطقه و مكان هاي عمومي شهري را براي حضور و تحرك كودكان شهر، ايمني ببخشد. در واقع مديران و طراحان شهري با حضور و مشاركت شهروندان از جمله كودكان و نوجوانان،  موظف به ايجاد فضا و مكان و محيطي شايسته همانند شهر دوستدار كودك يا شهر
كودك پسند هستند تا آسيب هاي فرهنگي همراه با افسردگي از جامعه كودك و نوجوان اين شهر و ديار رخت بربندد و راهي مجدد نيابد.
كودك
شهروندي آسيب پذير
محيط شهرهاي ما براي گروه هاي آسيب پذير (معلولان، سالمندان و بخصوص كودكان و نوجوانان) مناسب نيستند. اين مسئله هم در فضاهاي داخلي (خانه، مدرسه،
مهد كودك و ...) و هم در فضاهاي بيروني (خيابان ها و
به طور كلي معابر، پارك ها و ...) وجود دارد.
همه ما دوران كودكي را پشت سر گذارده ايم، در آن زمان ناآگاه بوديم و تصور فضاي مناسبي را نداشتيم و مشكلات خود را طبيعي مي پنداشتيم و مسلما بخشي از اين مشكلات باري بر دوش پدران و مادران بوده است.
گيتي اعتماد، در سخنانش با اشاره به شهرو شهرسازي از منظر گروه هاي آسيب پذير و آسيب پذيري كودكان نسبت به ديگر گروه هاي اجتماعي گفت: مسئولان و شهرسازان ايجاد تسهيلات و مناسب سازي محيط را براي اين گروه از شهروندان ناديده  گرفته اند...، كودكان از نظر جسمي (به خاطر كوچك بودن در مقايسه با يك فرد بزرگسال) و هم از نظر روحي (به خاطر عدم آگاهي و شناخت نسبت به خطرات موجود در محيط) آسيب پذيرتر هستند، در حالي كه مسئولان و شهرسازان ايجاد تسهيلات و مناسب سازي محيط را براي اين گروه از شهروندان ناديده گرفته اند .
با توجه به اين آمار كه حدود 45 درصد جمعيت، زير 18 سال سن دارند اهميت توجه به اين مسئله بيشتر رخ مي نمايد. مناسب سازي محيط براي كودك و شهروند كوچك، نشانگر احساس مسئوليت جامعه نسبت به اواست و موجب آموزش و مسئوليت  پذيري در كودك و نوجوان مي شود. ايجاد محيط مناسب براي كودك و نوجوان هزينه چنداني را دربرنمي گيرد و تنها نياز به آگاهي، توجه و احساس مسئوليت در مسئولان و متخصصان دارد.
كودك ، توسعه و مشاركت
مهيار دادخواه جايگزيني نيروي انساني را
به جاي  منابع طبيعي و معدني، محور اصلي توسعه مي داند: كشوري  مانند ايران كه از جوان ترين كشور هاي جهان است، نمي تواند بدون توجه به اين نيروي فعال و همزمان آسيب پذير به افق بالايي از توسعه  دست  يابد.... نمي توانيم از جوانان انتظار داشته باشيم تا بدون آمادگي قبلي ناگهان تبديل به شهروندي متعهد و مسئول شوند. كودكان بايد بتدريج و از زمان پيش دبستاني همراه با آموزش هاي محيطي و با مشاركت كودكان ديگر، همكاري،  هم فكري، مشورت و شناخت لازم از محله و شهر و كشور خود را فراگيرند.... هدف از آموزش محيط فقط شناخت محيط زيست نيست بلكه لمس شهر و مشكلات موجود در آن و پيدا كردن راه حل ها و سهيم شدن در رفع مشكلات و مسائل مختلف است .
او با اشاره به اينكه دو مقوله آموزش محيطي و مشاركت كودكان و نوجوانان،  مسائلي پيچيده هستند كه نه تنها با انگيزه هاي روبه رشد و توانايي هاي آنان، بلكه بر حسب بافت فرهنگي و خانوادگي معين نيز تغيير مي پذيرند و اينكه هدف از آموزش محيطي، فقط شناخت محيط زيست و حفظ و نگهداري از منابع طبيعي و صرفه جويي و ذخيره كردن انرژي ها نيست بلكه دقيقا لمس كردن محله، شهر و مشكلات موجود در آنها و پيدا كردن راه حل ها و سهيم شدن در رفع مشكلات و مسائل مختلف است، به بزرگسالان يادآوري كرد كه مشاركت كودكان تكيه زدن بر جايگاه بزرگسالان نيست، بلكه در كنار آنان مشكلات را ديدن و اجازه  ابراز عقيده كردن در مورد مسائل آنان است. مشاركت براي كوچكتر ها اميد بخش و سبب
اعتماد  به نفس است .
مشاركت براي كوچكترها در كنار بزرگترها،
اميد بخش و تقويت كننده اتكا به نفس كودك و نوجوان است و همزمان ديگران را در كشف داشتن عقيده اي متفاوت توانا ساخته، بستر جامعه را براي اجتماعي سالم و دموكراسي پايدار آماده مي كند.

مشاركت از نوع كودكانه
مشاركت براي كوچكترها در كنار بزرگترها، اميد بخش و تقويت كننده اتكا به نفس كودك و نوجوان است و همزمان ديگران را در كشف داشتن عقيده اي متفاوت توانا ساخته، بستر جامعه را براي اجتماعي سالم و مشاركتي پايدار آماده مي كند.
مناسب سازي محيط براي كودك و شهروند كوچك نشانگر احساس مسئوليت جامعه نسبت به اواست و موجب آموزش و مسئوليت  پذيري در كودك و نوجوان مي شود. ايجاد محيط مناسب براي كودك و نوجوان هزينه چنداني را دربرنمي گيرد و تنها نياز به آگاهي، توجه و احساس مسئوليت در مسئولان و متخصصان دارد.