گفت وگو با عليرضا موحد نژاد، رئيس مركز تقويم دانشگاه تهران
ديدن يا نديدن ، مسئله اين است
كارشناسان معتقدند كه هلال با روشنايي كمتر از ۵ درصد ، حتي با تلسكوپ هم قابل رويت نيست
|
|
دو روز پيش در بحثي علمي، در صفحه دانش رويت هلال ماه را از زواياي گوناگون مورد بررسي قرار داديم. اين مطالب ، به طور عمده به مباحثي اختصاص داشت كه در همايش علمي رويت هلال ماه در سال هاي گذشته مطرح شده بود. در بخشي از مطلب ياد شده، به مركز تقويم دانشگاه تهران و مسئوليت اين مركز در تعيين تقويم اشاره شده بود. به جهت اهميت اين مركز، امروز در آستانه فرا رسيدن عيد سعيد فطر، گفت وگو با عليرضا موحدنژاد، رئيس مركز تقويم دانشگاه تهران را تقديم حضور شما خوانندگان مي كنيم.
رويت هلال ماه رمضان و نيز عيد سعيد فطر، طي ساليان اخير به موضوعي بحث برانگيز در بين كشورهاي اسلامي تبديل شده است و كارشناسان و دانشمندان اين فن در تعيين دقيق اين موضوع با يكديگر اختلاف نظر دارند. علاوه بر اين رويت هلال ماه شوال همواره مورد توجه جمع كثيري از مردم جهان در گذشته و حال بوده و هست. اعتقادات مذهبي، علايق علمي و تنظيم تقويم قمري، از جمله مهمترين رويكردهاي مردم و دانشمندان به اين امر بوده است.
در مسأله رويت هلال و مشخص شدن اول ماه، عده اي از كارشناسان امر معتقد به رويت ظاهري و غير ابزاري هلال ماه هستند و آن را دليلي بر آغاز ماه مي دانند، اما در مقابل، عده اي ديگر شواهد و محاسبات دقيق و علمي بر اساس نجوم معاصر را كه برپايه رياضياتي بنا شده باشد، مبناي اتمام ماه رمضان و رويت هلال ماه شوال برمي شمرند.
اين تناقض و تضاد آشكار مايه بسياري ابهامات، پرسش ها و نگراني ها براي مؤمنين روزه دار، گروه ها و شوراي مختلف در سراسر دنيا شده است؛ به طوري كه بعضي از اين شوراها با انتشار بيانيه هاي مختلف سعي در هماهنگ كردن مسلمانان براي شروع ماه مبارك رمضان و عيد سعيد فطر دارند. اما آنچه منشأ سؤالات بسياري در اذهان شده، اين است كه امروزه با استفاده از فناوري مدرن، گستردگي و دقت محاسبات نجومي تا به آنجاست كه مي توان تا هزاره هاي آينده را براساس اين محاسبات با خطاي يك ثانيه پيش بيني كرد و از جمله اول و آخر هر ماه را در هر جاي دنيا معين ساخت. پس علت اين ناهمخواني ها چيست؟
در رويت پذيري، دو عامل مهم: ۱ _ ميزان روشنايي هلال؛ ۲ _ ميزان روشنايي محل هلال (افق) مشخص مي كنند كه آيا هلال قابل رويت است يا نه؟ و هر دو عامل نيز قابل محاسبه اند. تنها عاملي كه هنوز حداكثر و لااقل آن دقيق مشخص نشده، قدرت تشخيص چشم است. بنابراين، در محدوده خاصي از موقعيت هاي هلال، يعني صورت مبهم قابليت رويت چشم هنوز حكم قطعي نجومي وجود ندارد. ولي در بقيه موارد نظر قطعي نجومي هست و به گفته اهل فن دو ماه در سال، هلال در موقعيت مبهم است. كارشناسان معتقدند كه قطعا هلال با روشنايي كمتر از ۵% حتي با تلسكوپ هم قابل رويت نيست، ولي با روشنايي بيش از ۱% و ارتفاع بيش از ۱۹ درجه قطعاً قابل رويت است. برخي صور هم مورد اختلاف منجمان است. بنابراين به نظر عالمان هيأت و نجوم، سه حد قطعا رويت پذير، قطعاً رويت ناپذير و مورد اختلاف وجود دارد كه تعيين تكليف سوم متوقف بر رويت خارجي است و محاسبه به تنهايي كارساز نيست.
عليرضا موحد نژاد رئيس مركز تقويم دانشگاه تهران و عضو شوراي استخراج تقويم رسمي كشور در ارتباط با اختلاف نظر كارشناسان و فقها در رويت هلال ماه مي گويد: واقعيت اين است كه به لحاظ علمي تا حدود زيادي روي اين مسأله كار شده و مشكلي در تشخيص وجود ندارد و در ۹۰ درصد موارد نظرها يكسان است، اما در بعضي موارد اندك حدود ۱۰ درصد بين كارشناسان رويت هلال ماه اختلاف نظر ديده مي شود كه دلايل متفاوتي در آن دخيل هستند. موارد اختلاف در يك بعد، برمي گردد به مسأله رويت هلال. بعضي كارشناسان معتقدند براي رويت هلال بايد از ابزار نجومي استفاده شود؛ اما بعضي مراجع، رويت با ابزار نجومي را ملاكي براي شروع ماه نمي دانند و بر اين عقيده اند كه رويت حتما بايد با چشم غيرمسلح باشد و اين مسأله اي است كه بين مراجع و كارشناسان مختلف ايجاد دوگانگي ديدگاه كرده است. پاره اي از موارد اختلاف هم به عدم استفاده از ابزارهاي نجومي بسيار قوي مرتبط است. از اين رو كارشناسان و فقها وقتي رويت را با ابزار قابل قبول مي دانند كه از ابزارهاي قوي براي رويت استفاده شود و در مواردي كه ابزار قوي وجود نداشته باشد، نمي توان به رويت هلال اطمينان حاصل كرد. از موارد ديگر اختلاف آرا را مي توان به وجود اشكال مختلف در هلال ماه دانست كه به لحاظ نجومي در بين كارشناسان نظرهاي متفاوتي را ايجاد مي كند.
موحدنژاد در پاسخ به اين سؤال كه چرا در تشخيص بعضي مسائل مانند سال تحويل و... اتفاق نظر وجود دارد، ولي در رابطه با شروع ماه رمضان و عيد سعيد فطر اختلاف نظر، مي گويد: به دليل اينكه مشخص كردن مواردي مانند سال تحويل يك امر نجومي است و به مسائل جوي ارتباطي پيدا نمي كند، مشكلي در تشخيص آن وجود ندارد ولي از آنجا كه رويت ماه در ارتباط با مسائل جوي است، تعيين زمان دقيق آن هميشه مسائلي را به دنبال خواهد داشت. مسائلي از قبيل عدم شفافيت به دليل وجود ابر و مه و دود، غبار جوي، سردي و گرمي، پديده هايي چون خورشيد گرفتگي و... بر رويت هلال تأثير خواهد گذاشت و آن را با مشكل مواجه مي كند. از ديگر مواردي كه اختلاف نظر در رويت را باعث مي شود، قدرت چشم ها و تيزبيني آنهاست. توجه مداوم به آسمان باعث ايجاد تخيل و توهم در رويت هلال است كه در اين گونه موارد معرفي يك شاهد عادل و يا لزوم استفاده از فناوري پيشرفته نجومي ضروري مي باشد. علاوه بر اين بعضي مسائل نجومي هم در بروز ترديد در بين كارشناسان بي تأثير نيست.
رئيس مركز تقويم دانشگاه تهران در ادامه مي گويد: آنچه بايد به آن توجه داشت، اين است كه از آنجا كه اطلاعات علمي ما به حد صد در صد نرسيده، ولي با اين حال، تنها ۱۰ درصد موارد وجود دارد كه در رويت هلال ماه دچار اختلاف نظر هستند و با توجه به اين كه در زمينه رؤيت هلال كارهاي زيادي صورت گرفته، اما با در نظر گرفتن علوم پيشرفته امروزي جاي كار و توجهات زيادي را دارد. ما در مقايسه با كشورهاي ديگر در اين زمينه بسيار دقيق تر عمل مي كنيم، به طوري كه در طي ۴ سال گذشته رصدهاي بسيار دقيق و خوبي توسط گروه هاي آموزش ديده صورت گرفته است. با توجه به محاسبات دقيق و كارهاي كارشناسي كه در اين مركز علمي صورت مي گيرد، سعي بر اين است كه با ايجاد ارتباطات دقيق اين اختلاف نظرها را به حداقل برسانيم و به سمت بهبودي پيش برويم. با توجه به اين خصوصيات نبايد نگراني خاصي در بين افراد در اين زمينه وجود داشته باشد. در بعضي موارد ممكن است به دلايل ذكر شده اختلافاتي در بين علما و كارشناسان وجود داشته باشد و ما به دليل اينكه احتمال رويت وجود دارد ولي يقيني نيست نمي توانيم در اين زمينه تشخيص دقيقي داشته باشيم ولي اين دليلي براي نگراني در بين افراد جامعه نيست.
موحدنژاد، در ارتباط با نظريه اي معروف كه مي گويد اگر هلال ماه در نقطه اي رويت شد، براي همه اول ماه است مي گويد: اين نظريه با اين مضمون است كه اگر هلال ماه در جايي از دنيا ديده شود براي همه اول ماه است به شرط اينكه اولين لحظه اي كه ماه رويت مي شود در كشور ما شب باشد كه به اين شكل اول ماه ثابت مي شود. بعضي مراجع با اين نظريه موافق و عده اي ديگر در اين نظريه اختلاف دارند. اما ما به عنوان يك مركز علمي نمي توانيم در اين زمينه پاسخگوي مسائل شرعي افراد باشيم و اين برعهده مراجع عظام تقليد است.
ع . توكلي
|