محمدرضا ارشاد
در نخستين بخش مطلب حاضر، در آغاز به انتقاد دلوز از تاريخ فلسفه و نقش سركوبگر آن در نوآوري تفكر اشاره شد و سپس گفته شد كه دلوز به امكان پديد آوردن فلسفه اي بيرون از حصارهاي دانشگاهي مي انديشيد. بنا بر اين به نظر او به جاي توجه به مفاهيم وحدت، هويت، اين هماني كه به زعم وي تفكر غربي حول آنها مي گرديده، بايد به مفاهيم كثرت، شدن، تفاوت و دگرساني پرداخت. از اين رو او پايه گذار فلسفه اي مبتني بر مفاهيم كثرت و تفاوت شد. واپسين بخش مطلب را با هم مي خوانيم.
يكي از مهمترين استعاره هايي كه دلوز به همراه گاتاري به ويژه در كتاب «هزاران فلات» براي تبيين فلسفه كثرت گراي خود به كار برده، واژه ريزوم است. ريزوم در زيست شناسي به ريشه هاي فرعي گياه گفته مي شود. ريزوم ها در فاصله هاي مياني ريشه اصلي گياه مي رويند. برخلاف ريشه اصلي (درخت) كه در يك جهت خاص سير مي كند، ريزوم ها در جهات گوناگون روانند. اين استعاره به خوبي مفهوم دلوز را از مفاهيم كثرت، تفاوت و شدن نشان مي دهد. در اين جا مي توان بين تفكر ريزومي و تفكر درختي تمايز قائل شد. به نظر «داگلاس كلنر» و «استيون بست» ، الگوي درختي تفكر كل حيطه معرفت شناسي غرب را شكل داده است. تفكر درختي از خصلتي خطي، سلسله مراتبي، ايستا و از برشها، تقسيم بندي ها و خط كشي هاي بين امور حكايت دارد. تفكر درختي همان فلسفه «بودن» است.حال آنكه تفكر ريزومي متكثر، غيرخطي، پويا در جهات مختلف و مرتبط با خطوط ديگر تفكر است و در واقع در آن از مرزبندي ها و تقسيم بندي هاي تفكر درختي خبري نيست. تفكر ريزومي مي تواند فضاها و خطوط تفكر درختي را در هم  شكند و آن را در شبكه اي از امور متقابل از نو سامان  دهد. در واقع ريزوم ها بين فاصله  هاي از پيش موجود و گره هايي كه توسط مقوله ها و نظم تفكر مقطع جدا شده اند، پيوند برقرار مي كنند. به دليل برخورداري از همين خصلت پويا و غيرخطي، ريزوم ها پيوسته سر در قلمروها و فضاهاي گوناگون دارند. اين وضعيت به ريزوم ها خصلتي قلمرو زدوده مي بخشد، درست نقطه مقابل تفكر درختي كه تعلق خاطر به قلمرو خاصي دارد. بر همين منوال، تفكر ريزومي تفكري است كه نقطه پايانش آغاز تازه اي را در بردارد، يا بواقع نمي توان براي آن آغاز و پاياني متصور شد. از اين رو، تفكر ريزومي به مانند يك كولي كه براي يافتن سرزمين هاي تازه از جايي به جايي ديگر در گردش است، سامان و قرار خاصي ندارد. در حقيقت عصر جديد كه با انقلاب ارتباطات به جهان مجازي و دنياي شبكه اي انجاميده ترسيم كننده چنين فضايي است. جهان اينترنت يا همان دنياي مجازي با فشرده كردن زمان و مكان تاريخي و كنار هم قرار دادن آگاهي هاي گوناگون، شبكه اي در هم تنيده از اطلاعات ايجاد كرده است. به همين جهت، ساختار اينترنت دقيقاً چونان ريزوم همواره خود را گسترش مي دهد و در پيوندهايي افقي و غير سلسله مراتبي خود را مي سازد. بنابراين مهمترين ويژگي جهان مجازي ارتباط دهي سريع و پيوندسازي مستمر آن است. شما در جهان مجازي مي توانيد به راحتي از يك حوزه يا پايگاه به پايگاه ديگر سفر كنيد، بدون آنكه محدوديتي برايتان قائل شوند. به همين خاطر، همه آگاهي ها و اطلاعات را از كهن ترين روزگاران تا به امروز فراروي خود مي بينيد و به راحتي مي توانيد از ميان آنها برگزينيد. اين تفكر شبكه اي يا تفكر سيار همانند فلسفه كثرت و شدن ژيل دلوز ، هويتي شبكه اي يا به گفته دكتر شايگان چهل تيكه را براي بشر به ارمغان آورده است. هويتي كه مرتباً خود را مي شكند و دوباره پيوند برقرار مي سازد و از نو شكوفان مي شود. پيوندهايي كه آن را در دستخوش شدن ها وگونه گونگي هاي متعدد قرار مي دهد. البته اين دگرديسي ها خودجوش و مولكولي است، برخلاف تفكر وحدتي يا درختي كه درآن حركت ريشه ها مكانيكي و تحميلي است.
تفكر ريزومي به مانند يك كولي كه براي يافتن سرزمين هاي تازه از جايي به جايي ديگر در گردش است،سامان و قرار خاصي ندارد. در حقيقت عصر جديد كه با انقلاب ارتباطات به جهان مجازي و دنياي شبكه اي انجاميده ترسيم كننده چنين فضايي است، جهان اينترنت يا همان دنياي مجازي با فشرده كردن زمان و مكان تاريخي و كنار هم قرار دادن آگاهي هاي گوناگون، شبكه اي در هم تنيده از اطلاعات ايجاد كرده است. به همين جهت، ساختار اينترنت دقيقاً چونان ريزوم همواره خود را گسترش مي دهد و در پيوندهايي افقي و غير سلسله مراتبي خود را مي سازد.
در اينجا نمي توان به همه جوانب فلسفه كثرت گراي دلوز پرداخت اما لازم است اشاره كنيم كه دلوز و گاتاري در كتاب «هزاران فلات» با بازخواني آراي فرويد و ماركس به تحليل تازه اي از جامعه رسيدند. به طور خلاصه آنها معتقدند كه ميل يا اشتياق كه اساس حركت آدمي و در واقع بنيان تغييرات ارگانيك و غيرارگانيك است، در جامعه سرمايه داري _ اگر چه سرمايه داري جامعه اي است كه انسان را از زنجيره اسارت هاي جوامع پيشين رهانيده است- سركوب مي شود، ميل انسان در چنين جامعه اي خصلتي افسرده يا پارانويايي پيدا مي كند. به نظر دلوز حتي روانكاوي نيز اصولاً در حيطه ميل پارانويي گام برمي دارد، چرا كه ميل يا اشتياق را در راستاي خواهش براي يك ابژه معين تعريف مي كند. بنابراين اشتياق از ديدگاه روانكاوي همواره با عدم يا فقداني كه بايد با به دست آوردن يك ابژه پر شود، نمودار مي شود. به همين خاطر، هم ناخودآگاه فرويدي و هم ناخودآگاه لكاني به امري سركوب شده و ايستا مبدل مي شوند. حال آنكه ميل از ديدگاه دلوز و گاتاري اساساً امري ايجابي است كه پيوندها و تغييرات را ممكن مي سازد. بنابراين ميل امري خودپاينده و خود مولد است. حال آنكه جامعه سرمايه داري خصلتي شيزوفرنيك (دوپاره) دارد، زيرا از يك سو با ايجاد نيازهاي كاذب قدرت آزمندي را در انسان براي بدست آوردن كالاها تحريك مي كند و ترس وي را از فقدان آنها افزايش مي دهد و در واقع اشتياق پارانويي را در وي تقويت مي كند، ولي از ديگر سو در لايه هاي زيرين اين جامعه، ميل و اشتياق شيزويي كه پويا و انقلابي است، جريان دارد. اين ميل از كدگذاري مي گريزد و نمي توان آن را رام كرد. دلوز و گاتاري معتقدند كه با «تحليل شيزو» مي توان امكان سيلان و فوران ميل شيزويي را فراهم كرد. البته آنان هيچگاه در پي نفي كامل جامعه سرمايه داري نيستند بلكه تحليل شيزو، نقدي است سلبي _ ايجابي براي شناخت دقيق تر جامعه و ترسيم امكانات بهتر و رو به رشد آن. به همين خاطر ميل وجهي سياسي پيدا مي كند.بنابراين تحليل شيزو، رهيافتي در جهت فلسفه كثرت گرا و فلسفه شدن دلوز است. هم چنان كه در هستي شناسي ريزومي مشاهده كرديم، دلوز معتقد به پيوندهاي افقي مابين پديدارهاست، پيوندهايي كه هر كدام به نوبه خود پيوندهاي جديدتري را پديد مي آورند و در واقع در هر پيوندي دگرگونه مي شوند. اين شدن تا بي نهايت ادامه دارد. به نظر دلوز ميل و اشتياق آدمي نيز در شبكه ممنوعيت هاي اجتماعي و نهادهاي سياسي _ اجتماعي محبوس است و لذا بايد زمينه سرريزي آن ميل پنهان و دگرگون ساز را فراهم كرد.
در پايان اينكه، فلسفه به نظر دلوز چونان جعبه ابزاري است كه در عوض پاسخ به پرسش حقيقت و اينكه آيا اين امري حقيقي است يا نه؟ بايد به تبيين اين پرسش ها بپردازد: كدام انديشه ها اين اجازه را مي دهند كه بيانديشيم؟ كدام تأثيرات احساسات مرا بر مي انگيزد؟ و كدام احساسات به بدن من گشوده مي شوند؟ بنابراين اين جعبه ابزار ، آچار واحدي براي گشايش همه مسائل ندارد، بسته به موقعيت هاي متفاوت از آچارهاي گوناگون مي توان بهره گرفت.
امروزه كه با گسترش انقلاب ارتباطات و توسعه شاهراه هاي ابراطلاعاتي و مجازي شدن همه عرصه هاي وجود و انسان، انديشه ژيل دلوز در محافل دانشگاهي و غيردانشگاهي از اصالت، عينيت و جامعيت زيادي برخوردار شده است، آيا مي توان با ميشل فوكو همكلام شد كه شايد قرن آينده (قرن بيست و يكم) قرن ژيل دلوز باشد؟
*منابع دردفتر روزنامه موجوداست

دو كتاب از دكتر رضا داوري
به تازگي دو كتاب از دكتر رضا داوري به بازار كتاب آمده است: كتاب اول: فلسفه معاصر ايران كه توسط نشر ساقي و به بهاي ۱۸۰۰ تومان به چاپ رسيده است. آن گونه كه در درآمد كتاب آمده، مقالات اين كتاب شرح و بسط گزارش چاپ شده در كتاب «فرهنگ، خرد و آزادي» درباره افكار و آراي فلسفه هاي معاصر است. از اين رو نويسنده كوشيده تا به سه هدف عمده دست يابد:
۱- وضع فلسفه را در قياس با گذشته فلسفه ايران و اسلام و فلسفه كنوني غربي بيان كند. ۲- نشان دهد كه فلسفه تابعي از ايدئولوژي و سياست شده است و وسيله اي در خدمت مقاصد سياسي تلقي مي شود. ۳- ما به فلسفه نياز داريم و اين نياز با وسيله انگاشتن و ابزاري كردن فلسفه برآورده نمي شود. در واقع ما با تفكر مي آموزيم كه چگونه با وسايل رابطه برقرار كنيم.در كتاب حاضر افزون بر مقاله «فلسفه معاصر ايران» كه عنوان كتاب از آن گرفته شده، مقاله هايي چون: «چرا فلسفه مي آموزيم؟» ، «توهم كارآمدي بعضي فلسفه ها و خطرناك بودن بعضي ديگر» و «عالمان در برابر فيلسوفان، يا در كنار آنان» هم آمده است.
كتاب ديگر وي ترجمه «فلسفه در قرن بيستم» اثر «ژان لاكوست» است كه توسط سازمان مطالعه و تدوين كتاب علوم انساني دانشگاه ها(سمت) در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و به بهاي ۱۲۵۰ تومان تجديد چاپ شده است. لازم به يادآوري است كه چاپ اول اين كتاب در سال ۱۳۷۵ بود.در واقع كتاب «فلسفه در قرن بيستم» با اختصار و ترتيب خاصي تحولات فلسفه معاصر را به گونه اي انسجام يافته شرح مي دهد. از اين رو نويسنده به همه مكاتب فلسفي كه تا زمان خود وي مطرح بوده، مي پردازد. از اين رو، سعي شده تا مهمترين رئوس اين تفكرات با زباني ساده بازگو شود. نيز علاوه بر مباحث كتاب، سه نوشته از رورتي، گادامر و هيدگر پيوست كتاب حاضر است. مترجم هم در مقدمه اي كه بر كتاب نگاشته ورود به بحث اصلي و هضم آن را براي خواننده آسان كرده است. به غير از پيشگفتار،عنوان برخي از فصل هاي كتاب عبارتند از: سرآغازها، مذهب تحصلي و پديدارشناسي، ماوراي پوزيتيويسم، مذهب اصالت واقعيت و مذهب اصالت تاريخ.
سبكي فكر، سنگيني واقعيت درباره آزادي
نويسنده: سون اريك ليدمن/ مترجم: سعيد مقدم/ انتشارات: اختران/ چاپ اول: ۱۳۸۴/ شمارگان: ۲۰۰۰ نسخه/ بها: ۲۳۰۰ تومان.
«سون ا ريك ليدمن» استاد تاريخ انديشه و علوم در دانشگاه گوتنبرگ سوئد است. او پيش از آغاز كار دانشگاهي مدتي دبير بخش فرهنگي يكي از روزنامه هاي مهم سوئد بود. ليدمن در بحث هاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي چند دهه اخير همواره حضوري فعال داشته است. ليدمن در اين كتاب مفهوم آزادي در تاريخ انديشه غرب را پي مي گيرد. اين كتاب از سه فصل تشكيل شده است: فصل اول به دو مفهوم آزادي سلبي و آزادي ايجابي مي پردازد. فصل دوم كه بخش اصلي كتاب است به رابطه ميان مالكيت و آزادي اختصاص دارد و فصل سوم درباره احساس آزادي است.لازم به ذكر است كه از همين نويسنده، كتاب «تاريخ عقايد سياسي، از افلاطون تا هابرماس» توسط انتشارات اختران به چاپ رسيده بود.
درآمدي بر جامعه شناسي دين
نويسنده: فيل زاكرمن/ مترجم: خشايار ديهيمي/ نشر لوح فكر/ چاپ اول، بهار ۱۳۸۴/ شمارگان: ۳۳۰۰ نسخه/ بها: ۳۰۰۰ تومان.
نويسنده در مقدمه كتاب حاضر مي آورد: «دين دلمشغولي شخصي و هميشگي من است. با حيرت مي انديشم چگونه ميليون ها نفر مي توانند به چيزي معتقد باشند كه آشكارا غيرموجه و باورنكردني است. با حيرت مي انديشم چگونه ميليونها نفر زندگي خود را وقف چيزي مي كنند كه به غايت غيرعقلاني است و حتي در راهش هم جان مي سپارند. با حيرت مي انديشم چرا بعضي مذاهب مي ميرند. حال آن كه مذاهب ديگر به غايت رونق دارند. با حيرت مي انديشم چرا برخي از نوآوران مذهبي را در جامعه شان ديوانه مي پندارند حال آن كه برخي ديگر از احترام و حمايت گسترده اي برخوردار مي شوند... خلاصه هميشه با خودم فكر مي كنم و مطالعه مي كنم تا دريابم چگونه جنبه هاي مختلف جامعه بر دين اثر مي گذارند و همزمان چگونه دين بر جنبه هاي مختلف جامعه اثر مي گذارد... درك اين ديالكتيك چيزي است كه كل جامعه شناسي دين راجع به آن است» آن گونه كه مترجم در آغاز كتاب گفته، كتاب حاضر با رهيافتي كاربردي و براي خوانندگان عمومي نوشته شده است.
افراسياب در اسطوره  و حماسه زخم عميق رستم
نويسنده: محمدرضا محمودزاده/ ناشر: كاروان/ تاريخ چاپ: ۱۳۸۳/ شمارگان: ۷۰۰ نسخه/ بها: ۲۰۰۰ تومان.
پرداختن به شخصيت هاي اسطوره  اي و حماسي در چند ساله اخير رونق تازه اي در ايران گرفته است. اين رخداد از اين جهت حائز اهميت است كه مي تواند دستمايه هايي گرانسنگ از يك سو براي هنر امروز ايران به خصوص رمان و سينما و از سويي ديگر براي شناخت زيرساخت هاي تفكر ايراني فراهم آورد.افراسياب كه از جمله چهره هاي اساطيري ايران و در شمار پهلوانان اوستايي است، نيز در شاهنامه حضوري پررنگ دارد. كتاب حاضر نخست با درآمدي بر اسطوره ، به تبارشناسي افراسياب در روايات اسطوره اي و حماسي ايران مي پردازد و آن گاه در فصول بعدي كتاب به تحليل اين چهره اساطيري و رويدادهاي پيرامون آن مي نشيند.