Hamshahri Newspaper

ترجمه: فرهاد رضائي
بسياري از ما اگرچه در طول زندگي خود بارها با مظاهر و جلوه هاي گوناگوني از يخ ها و آب هاي منجمد رو به رو شده ايم، با وجود آشنايي عميق و ديرينه با اين قبيل مظاهر بلورين و زيبا، زمان زيادي را براي تفكر و تعمق درباره منشا، زمان و شيوه شكل گيري اين پديده هاي طبيعي صرف نكرده ايم.يخ ها حتي در زندگي روزمره و عادي نيز با ما همراه هستند و ارتباط تنگاتنگي با ما دارند؛ به طوري كه فقط كافي است به سراغ يخچال يا فريزر خانه برويد، مشتي از خرده يخ ها را برداريد و در ليوان نوشيدني خود بيندازيد و با صدايي دلنشين، ليوان را تكان دهيد تا هر چه زودتر محتواي آن را خنك و گوارا كنيد. اما آيا تاكنون به اين نكته مهم انديشيده ايد كه آب منجمد ، تا چه اندازه در شكل گيري سياره زمين، تغيير اقليم و الگوهاي آب و هوايي آن يا حتي در شكل گيري ما انسان ها و ديگر موجودات اين كره نقش داشته است؟
يك دنيا شگفتي
ماريانا گازنل ، خبرنگار پيشين نشريه نيوزويك ، از جمله كساني ست كه وقت بيشتري را صرف تعمق در اين پديده و بررسي موارد مطرح و مرتبط با آن كرده و نتايج تحقيقات و بررسي هاي خود را در كتاب 560 صفحه اي جديدي با عنوان يخ: طبيعت، تاريخچه و كاربردهاي يك ماده شگفت انگيز به چاپ رسانده است.
گازنل از اعماق سياره زمين به سوي ابرها و از فراز آسمان به درون درياهاي منجمد و يخ زده سفر مي كند و نتايج تحقيقات خود در مناطق گوناگون، همچنين شرح گفت وگوهاي انجام شده با مهندسان شيمي، يخچال شناسان، نظريه پردازان حالت مايع مواد، فيزيكدانان متخصص اتمسفر، اقليم شناسان و نيز متخصصان علم ژئوشيمي را در كتاب خود به تصوير مي كشد و در اختيار خوانندگانش قرار مي دهد.
وي در قالب 36 فصل مختلف اين كتاب، با بهره گيري از بياني ساده و شيرين به توصيف انواع بسيار متنوع شكل گيري يخ ها در طبيعت مي پردازد و تنوع و گوناگوني آثار و تاثيرات فرآيند انجماد آب را بر هر چيزي، از خاك گرفته تا ميوه ها، سبزيجات، جانوران و همچنين از انسان ها تا سيارات و اشياي بي جاني همچون بال هاي هواپيما و پل ها، تشريح مي كند. گازنل همچنين در كتاب جديد خويش، نگاهي به فرآيند انجماد و ذوب شدن در رودخانه ها و درياچه ها مي افكند و چگونگي شكل گيري يخ رودها ، ظهور يخچال هاي طبيعي، به وجود آمدن صفحات يخي اقيانوسي و نيز پديدار شدن كوه هاي يخي را در درياهاي اين سياره به تصوير مي كشد.در اين كتاب، خواننده همراه با نويسنده به سرزمين هاي قطبي سفر مي كند و همراه با دانشمندان و محققان، به حفاري در هسته هاي يخي اين مناطق مي پردازد و سپس، ارتباط ميان نتايج به دست آمده از اين تحقيقات را با پديده هايي نظير شرايط و ويژگي هاي اقليم گذشته هاي دورزمين و گرمايش جهاني در روزگار كنوني بررسي مي كند.
يخ هاي استوايي
لوني تامپسون ، يكي از پيشتازان و پيشاهنگ هاي اين زمينه از علم است، اما وي به جاي حفاري در يخ هاي منطقه گرينلند يا قطب جنوب، سرگرم انجام بررسي هاي گسترده اي بر فراز ارتفاعات كوهستان هاي استوايي است! تامپسون نمونه هاي يخي گردآوري شده را از اين مناطق گرمسيري به آزمايشگاه خويش در عرض هاي شمالي تر اين سياره منتقل مي كند تا بتواند با فرصت بيشتر به بررسي هاي خويش در ارتباط با اسرار يخي اين كوهستان ها ادامه دهد.اگر چه گازنل صفحاتي از كتاب خود را به شرح تحقيقات و دستاوردهاي اين دانشمند برجسته اختصاص داده است، نويسنده ديگري نيز به نام مارك براون كه فيزيك دان و كوهنورد معروفي به شمار مي رود، كتاب كاملي با عنوان يخ نازك: رمزگشايي از اقليم در مرتفع ترين كوه هاي جهان را درباره نتايج حاصل از فعاليت هاي علمي تامپسون به نگارش درآورده است كه مي تواند براي علاقه مندان بسيار جالب توجه باشد.بررسي ها و تحقيقات دانشمنداني مانند تامپسون ، دنياي شگفت انگيزي را پيش چشمان انسان ها پديدار مي سازد كه شايد تصور آن را نيز نتوان كرد؛ چشم اندازي شگرف از پديده هاي طبيعي اين سياره كه از ميليون ها سال پيش تاكنون در جريان بوده و آثار و نتايج آن در قالب هاي گوناگون تجلي يافته است.
سازگاري هاي پيچيده
به اين ترتيب، پس از غوطه ور شدن در دنيايي از مفاهيم و پديده هاي مرتبط با دنياي منجمد همچون هوازدگي يخبنداني ، لايه هاي منجمد دائمي، پينگوها (برجستگي هاي به نسبت بزرگي كه در اثر يخبندان از سطح زمين يخ بسته بالا مي آيد)، قنديل ها، توفان هاي يخي، سرماريزه ها يا شبنم هاي منجمد، همچنين تگرگ ها، دانه هاي برف و هاله هاي يخي، خواننده اين كتاب با گوشه اي از شگفتي هاي دنياي يخ ها آشنا مي شود و از گستردگي و پيچيدگي هاي آن حيرت مي كند.
در واقع، اين كتاب به خوانندگان خويش به روشني نشان مي دهد كه موضوع به ظاهر عادي و پيش پا افتاده اي مانند فرآيند انجماد آب و شكل گيري يخ ها، تا چه اندازه مي تواند اسرار گوناگوني را در دل خود جاي دهد و بررسي آنها و رمزگشايي از اين دنياي يخ زده، تا چه حد شيرين و جالب توجه است. گازنل در اين اثر، همچنين سازگاري هاي پيچيده و قابل توجه گياهان را با دماي انجماد و در محيط هاي بسيار سرد توصيف مي كند و پرده از راز بقاي آنها در چنين محيط هاي سختي بر مي گيرد.
وي به همين ترتيب، اسرار سازگاري براي بقا و زندگي برخي از مهره داران در زيستگاه هاي يخي يا محيط پيرامون يخ ها و نيز جوامع جلبك ها، باكتري ها، نماتودها و انواع بسياري از موجودات زنده ديگر را در اين قبيل زيستگاه ها نمايان مي سازد.
سفري سرد به آينده
براستي خرس هاي قطبي چگونه مي توانند محيط بسيار سرد و خشن زيستگاه هاي يخ زده قطب شمال را تحمل و دماي بدن خود را به طور مطلوبي تنظيم كنند؟ نوعي جلبك ساكن در اين قبيل زيستگاه ها چگونه مي تواند بر اقليم هزاران كيلومتر دورتر از محيط خود، تاثير بگذارد و آن را تغيير دهد؟ همچنين سيستم و مكانيسم هاي فيزيولوژيك بدن انسان به چه صورت نسبت به سرماي زياد و يخ زدگي، از خود واكنش نشان مي دهد؟
آيا تاكنون با خود انديشيده ايد چطور مي توان اندام هاي پيوندي را با استفاده از فرآيند انجماد، براي انجام عمل هاي جراحي پيوند اعضا در آينده حفظ كرد؟ يا اينكه چگونه محققان با بهره گيري از دانش كرايونيك ، بدن منجمد مردگان را به اميد زندگي دوباره در آينده اي نامعلوم حفظ و نگهداري مي كنند؟ اين قبيل موارد، همگي از فرازهاي مورد اشاره در كتاب اخير گازنل به شمار مي رود كه مي تواند خوانندگان مختلف با سلايق گوناگون را در حيرت و شگفتي فرو ببرد.
وي شرح مي دهد كه چگونه تاكنون اجساد كامل يا اعضايي نظير دست، سر يا مغز حدود يكصد نفر در سراسر جهان، در تجهيزات ويژه ذخيره سازي بلند مدت و انجماد طولاني، در دمايي كمتر از منفي 320 درجه فارنهايت (160 درجه سانتي گراد زير صفر) نگهداري مي شود تا شايد روزي بتوان با بهره گيري از پيشرفت هاي علمي و فني در آينده، زندگي را دوباره به اين اندام ها و پيكره ها بازگرداند.
سرگرمي هاي يخي
استفاده از يخ هاي مصنوعي در سرگرمي هاي مختلف، از انواع ورزش هاي يخي همچون اسكي، هاكي و سورتمه راني گرفته تا ساخت قصرها و پيكره هاي منجمد، از جمله سرگرمي هايي ست كه انسان هاي زيادي در سراسر جهان از آن لذت مي برند و در كتاب گازنل نيز از نظر دور نمانده است.
همچنين يخ ها براي ديرين شناساني كه در پي درك اوضاع اعصار گذشته زمين هستند نيز سرگمي يا بهتر بگوييم، مدارك علمي ارزشمندي هستند. نمونه برداري از هسته هاي يخي كه صدها هزار سال به همين صورت به طور منجمد باقي مانده اند، مي تواند راهگشاي تحقيقات ديرين شناسان و اقليم شناسان باشد. در واقع، بايد گفت كه اين لايه هاي منجمد همچون پرونده هاي كهنه اي هستند كه رازها و اسرار اقليمي اعصار گذشته در لابه لاي آنان مدفون شده و فقط كافي است تا دانشمندان نظر بر محتواي اين پرونده ها بيفكنند.يخ ها در قالب دوره هاي يخبندان و دوره هاي مياني، نقش مهمي در شكل گيري ويژگي هاي مناسب و مطلوب اقليمي زمين ايفا كرده اند و دانشمندان بر اين باورند كه اگر يخ ها وجود نداشتند، انساني نيز روي اين سياره تكامل نمي يافت و شايد امروزه، زمين شاهد انواع و اشكال بسيار متفاوتي از حيات بود.
گازنل در اثر جديد خود به ما مي آموزد كه ساده ترين پديده هاي طبيعي پيرامون ما تا چه اندازه مي تواند مهم و پيچيده باشد. فقط كافي است نگاه دقيق و موشكافانه اي به آنها بيفكنيم، اطلاعات موجود را گردآوري كنيم و اجازه دهيم تا قوه تفكر و تخيلمان به پرواز درآيد.