عكس: گلناز بهشتي
مهرداد مشايخي
بيشتر از يك ماه است كه خبر محاسبه نرخ سفر با مترو بر اساس مسافت منتشر شده است. در چنين مواقعي اولين اتفاقي كه مي افتد، اين است كه شهروندان سعي مي كنند جوابي براي سؤالات بي پاسخ خود پيداكنند و معمولا هم به اتفاق به يك نتيجه مي رسند: مي خواهند گران كنند .
بد نيست فكر كنيم، ببينيم اين جمله را كجا شنيده ايم؛ وقتي كه شير يارانه اي كمياب مي شود؛ وقتي گاز شهري وسط زمستان قطع مي شود؛ وقتي كه پليس هاي راهنمايي سخت مي گيرند و موارد مشابه. باورش كمي سخت بود، اما اين اتفاق در محل كار ما هم افتاد؛ وقتي موضوع را به بحث گذاشتيم، خيلي از همكاران گمان مي كردند، شركت مترو قصد گران كردن بليت مترو را دارد، چرا؟ نمي دانم. شايد به دليل تجربيات تاريخي، شايد به دليل بدبيني حاصل از اتفاقات گذشته و شايد هم به اين دليل كه از ابتدا مخالفت خود را با هر تغييري اعلام كرده باشند، اما موضوع چيز ديگري بود. او در ابتداي مصاحبه اعلام كرد و در ميان گفت وگو چند بار روي آن تاكيد كرد. معاون پشتيباني شركت مترو تاكيد كرد كه محاسبه نرخ سفر با مترو بر اساس مسافت، به هيچ وجه باعث گران كردن نرخ سفر نمي شود.
وقتي پشت ميز نشست، بلافاصله كاغذي كه يادداشت هاي كوتاهي روي آن نوشته بود، پيش رويش گذاشت و هر چه اطلاعات داد از روي آن درستي اش را بررسي كرد. دليلش هم براي اين كار مشخص بود: اگر كمي در بيان موضوع اشتباه شود، بي دليل پيچيده شده و باعث سردرگمي مسافران مي شود .
با شروع گفت وگو براي آنكه خيال ما را راحت كند، كپي مصوبه شوراي شهر در مورد عادلانه كردن و تثبيت قيمت ها در بخش حمل ونقل عمومي مربوط به دي ماه سال 83 را جلو ما مي گذارد و به شرط شورا، براي قيمت گذاري برمبناي مسافت طي شده، اشاره كرد. شوراي شهر شرط كرده است كه در قيمت گذاري جديد نسبت به قيمت بليت تك فروشي سال 1383 افزايش نداشته باشيم .
اين كار لازم بود
اين كار لازم بود؟ مهندس جعفر ربيعي معاون پشتيباني شركت راه آهن شهري تهران و حومه (مترو) مي گويد: مترو وسيله اي است كه مسافران را به طور انبوه با مقاصد و مبادي مختلف حمل مي كند. از طرف ديگر اين وسيله طي سال ها به تدريج در تهران گسترش پيدا كرد. بنابراين در ابتدا لازم نبود قيمت ها بر اساس مسافت تعيين شود، چون مسافت هاي زيادي طي نمي شد، اما به تدريج با استقبال مردم از مترو، افزايش سفرها و گسترش شبكه، اعضاي شوراي اسلامي شهر تهران به اين فكر افتادند كه نرخ سفرها را عادلانه كنند .
او سپس مصوبه شوراي شهر و تبصره اول آن را نشان مي دهد: در راستاي سياست هاي مديريت شهري، مبني بر عادلانه كردن و تثبيت قيمت ها در بخش حمل و نقل عمومي، شركت راه آهن شهري تهران و حومه (مترو) موظف است هم زمان با تكميل عمليات نصب سيستم فروش و كنترل خودكار (هوشمند) بليت در تمامي ايستگاه هاي مترو، سيستم قيمت گذاري برمبناي مسافت طي شده را به شرط عدم افزايش قيمت بليت نسبت به قيمت بليت تك فروشي سال 1383 به مورد اجرا بگذارد .
اين مصوبه، زمستان گذشته توسط شهردار وقت، محمود احمدي نژاد، به شركت مترو ابلاغ شد. ربيعي مي گويد: عادلانه شدن قيمت بليت به اين معناست كه هر كه بيشتر از مترو استفاده مي كند، بيشتر هزينه كند. البته تاكيد مي كنم كه اين به معناي گران شدن همه نرخ ها نيست. همين جا لازم است اعلام كنم كه در حال حاضر تنها 30 درصد هزينه هاي جاري مترو (هزينه پرسنل و نگهداري) از فروش بليت تامين مي شود (كل هزينه هاي جاري مترو در سال 50 ميليارد تومان است كه حدود 15 ميليارد تومان آن از محل فروش بليت پرداخت مي شود).
هدف كلي شركت مترو از تعيين قيمت بليت براساس مسافت طي شده، عادلانه كردن هزينه سفر با مترو است.
چطور اجرا مي شود؟
در تمام دنيا دو نوع سيستم كنترل بليت در متروها وجود دارد؛ سيستم بسته و سيستم باز. در سيستم باز مسافران بدون كنترل بليت سوار مترو مي شوند، اما در داخل قطار بازرساني هستند كه به طور تصادفي بليت ها را كنترل مي كنند و مسافري كه بليت به همراه نداشت يا كارتش اعتبار كافي نداشت، ده ها برابر قيمت بليت جريمه مي شود.
در سيستم بسته هركس قصد سوار شدن به مترو را دارد، حتما بايد بليت معتبر ارائه دهد تا بتواند سوار شود. ما در مترو تهران سيستم بسته را انتخاب كرده ايم.
براي قيمت گذاري هم دو روش را مي توان اعمال كرد؛ يكي روش شناور كه در حال حاضر در مترو و اتوبوسراني تهران اعمال مي شود و سفر به تمام نقاط شهر با يك قيمت انجام مي شود. روش بعدي هم روش منطقه اي است. در اين روش هر منطقه از شهر در دايره اي جاي مي گيرد كه قيمت بليت در آن دايره ثابت است. اگر مسافر از منطقه اي در يك دايره خارج شود و به منطقه اي در دايره ديگر برود، بايد هزينه بيشتري بپردازد. روش ديگر، روش مسافتي است. در اين روش مسافر براساس مسافتي كه طي كرده، هزينه مي پردازد و هركه طول مسير بيشتري را طي كند، هزينه بيشتري مي پردازد.
معاون پشتيباني مترو تهران مي گويد: ما هم به دليل در اختيار داشتن دستگاه هاي پيشرفته كنترل در ايستگاه ها براساس آنچه در اكثر نقاط دنيا اجرا مي شود، سيستم مسافتي را كه به عدالت هم نزديك تر است، انتخاب كرده ايم . او توضيح مي دهد كه اگر قرار باشد روش محاسبه مسافتي به طور كامل و دقيق اجرا شود، قيمت هر ايستگاه با ايستگاه بعدي فرق خواهد كرد و پيچيدگي هاي زيادي در قيمت ها به وجود مي آيد، بنابراين مسئولان مترو، روش مسافتي ساده شده را براي قيمت گذاري انتخاب كرده اند. به اين صورت كه تعيين شده تا از ايستگاه مبدا مسافر تا فاصله 10 كيلومتر، نرخ بليت مسافر ثابت بوده و در صورت طي كردن بيش از 10 كيلومتر هزينه آن تغيير كند. تغيير آن هم به اين صورت خواهد بود كه با اضافه شدن هر 10 كيلومتر به مسير مسافر، هزينه سفر بالاتر خواهد رفت.
ربيعي مي گويد: ما پنج ناحيه در مترو تهران خواهيم داشت كه براساس مبدا مسافر تا پنج ناحيه، پنج قيمت مختلف خواهيم داشت؛ تا 10 كيلومتر يك قيمت، تا 20 كيلومتر قيمت ديگر، تا 30 كيلومتر و 40 كيلومتر و بالاتر از آن هم همين طور. اين مبناي قيمت گذاري مسافتي ما خواهد بود. در اين روش مبناي محاسبه مسافت طي شده توسط مسافر، ايستگاهي است كه مسافر در آن سوار مترو شده است. براين اساس مسافر هر ايستگاهي سوار مترو مي شود تا 10 كيلومتر مبلغ ثابتي مي پردازد و اگر بيش از 10 كيلومتر سفر كند، هزينه آن افزايش مي يابد .
در اين روش كنترل بليت، مبدا و مقصد مسافر براي شركت مترو مهم است. آنها بايد بدانند كه مسافر از كدام ايستگاه سوار مترو و در كدام ايستگاه پياده شده است. تا به حال مسافران مترو خروج خود از ايستگاه مترو را به هيچ وجه اعلام نمي كردند، اما با اجراي محاسبه مسافتي قيمت بليت، مسافر بايد بليت خود را در مقصد هم به دستگاه مخصوص اين كار نشان دهد تا هزينه لازم از آن كسب شود، اما نحوه پرداخت هزينه به استفاده از نوع بليت مورد استفاده بستگي دارد.
انواع بليت در روش مسافتي
آنگونه كه جعفر ربيعي اعلام مي كند سه نوع بليت در شيوه جديد محاسبه قيمت ارائه مي شود؛ بليت هايي كه تعداد سفرها در آن تعيين شده است، بليت هايي كه در مدت زمان معيني اعتبار دارد و بليت هايي كه مبلغ معيني اعتبار دارد .
معاون پشتيباني مترو تهران مي گويد: در نوعي كه تعداد سفر در آن مشخص شده است سه نوع بليت تك سفره، دو سفره و 10 سفره براي مسافر تهيه شده است. براي استفاده از اين نوع بليت، مسافر هنگام خريد آن بايد ايستگاه مقصد را دانسته و ناحيه آن را مشخص كند. اين ناحيه ها در بروشورهايي كه به مسافران ارائه شده و در بليت فروشي ها نصب مي شود، قابل تشخيص است. از طريق آن بروشور، مسافر ناحيه سفر خود را پيدا كرده و بليت همان ناحيه را خريداري مي كند، چراكه قيمت بليت تك سفره تا 10 كيلومتر با بليت تك سفره تا 30 كيلومتر متفاوت است، بنابراين مسافر بايد از بليت فروش، بليت ناحيه مشخص شده اي را براساس مبدا و مقصد خود طلب كند. اين موضوع در مورد بليت هاي دوسفره و تك سفره هم صدق مي كند. اگر مسافر پس از پياده شدن از قطار، بليت را به دستگاه ايستگاه مقصد ارائه كرد و دستگاه در را باز نكرد، يكي از ماموران كنترل، كارت مسافر را بررسي مي كند. اگر بليت مسافر قبلا باطل شده و مسافر قصد استفاده از آن را داشته باشد، جريمه آن يكهزار تومان است، اما اگر بليت مسافر اعتبار مسافت طي شده را نداشته باشد و مثلا مخصوص سفر در ناحيه يك بوده و مسافر به ناحيه دو رفته باشد، جريمه آن 200 تومان است .
اين توضيحات مربوط به بليت هايي بود كه تعداد سفر در آنها مشخص شده است؛ يعني بليت هاي يك، دو و 10 سفره. ربيعي توضيح مي دهد كه اگر مسافران از بليت هاي ديگر استفاده كنند، ديگر نيازي به محاسبه تعداد سفر و مسافت طي شده نخواهند بود. بليت هاي مدت دار از اين نوع بليت ها هستند. به اين صورت كه اگر مسافر بليت مدت دار (مثلا يك روزه) را تهيه كند و از هر مبدا به هر مقصدي كه برود، هزينه سفر يكسان خواهد بود، چراكه مبناي محاسبه سفر، زمان تعيين شده در بليت است، بنابراين اگر مسافري بليت يك روزه تهيه كند، در طول يك روز هر تعداد سفر با هر مبدا و مقصدي كه بخواهد، مي تواند انجام دهد. مبناي محاسبه زمان اعتبار بليت هم روز و ساعت اولين استفاده است، نه زمان خريد آن. به گفته معاون پشتيباني مترو تهران، هدف مديران مترو از تعيين اين نوع بليت ها اين است كه مسافران بليت هاي مدت دار را به بليت هاي چند سفره ترجيح مي دهند. ربيعي توضيح مي دهد كه بليت هاي چندسفره (به خصوص يك و دو سفره) بدترين نوع بليت و بليت هاي مدت دار (به ويژه با زمان طولاني) بهترين نوع بليت براي سفر با مترو است، چراكه هم براي مسافر و هم براي شركت مترو ارزان تمام مي شود.
او مي گويد: شهروندان با خريد يك بليت مدت دار كه از يك روزه تا يك ساله ارائه مي شود، مي توانند هر نوع سفري را چه از نظر طول سفر و چه از نظر تعداد آنها، در طول مدت اعتبار بليت انجام دهند، بنابراين با استفاده از بليت مدت دار، شهروندان از نظر تعداد سفر و طول سفر هيچ محدوديتي نخواهند داشت و وقتي مسافر هنگام خروج از ايستگاه، بليت را به دستگاه ارائه مي كند، دستگاه فقط اعتبار زماني آن را چك مي كند .
نوع ديگر بليت هاي مترو، بليت هاي مبلغ دار است. ربيعي توضيح مي دهد كه كساني از بليت هاي مدت دار استفاده مي كنند كه در آن مدت سفرهاي متعددي دارند، اما كساني كه سفرهاي متعدد و مشخصي ندارند، بهتر است از بليت هاي مبلغ دار استفاده كنند تا اعتبار بليت شان با گذشت زمان تمام نشود. در بليت هاي مبلغ دار، هزينه سفر به تناسب استفاده مشتري، يعني تعداد سفر و مسافر آن، از مبلغ اعتبار بليت كسر مي شود. او لازم به توضيح مي داند كه از سه نوع بليت گفته شده، در بليت هاي چند سفره و مبلغ دار هزينه سفر براساس تعداد سفر و مسافت طي شده كسر مي شود، اما در بليت هاي مدت دار فقط زمان اعتبار بليت مهم است.
قيمت بليت چه تغييري مي كند
به گفته مهندس جعفر ربيعي، مديران مترو تصميم گرفته اند تا اين اصل را رعايت كنند كه هرچه بليت بادوام تر باشد، قيمت آن براي مسافر ارزان تر تمام مي شود. بنابراين بليت هاي مدت دار در مقايسه با بليت هاي تك سفره و دوسفره، به ازاي هر سفر ارزان تر است.
در بليت هاي مدت دار تعداد سفر مشخص نيست، بنابراين كارشناسان مترو براي تعيين ارزش بليت هاي مدت دار، تعداد سفرهاي مسافر را پيش بيني كرده اند.
مثلا در تعيين قيمت بليت يك روزه فرض بر اين بوده است كه مسافر چهار سفر با آن بليت انجام مي دهد.
نكته ديگر در تعيين قيمت بليت و هزينه سفر در نظر گرفته شده اين است كه بليت هاي با تعداد سفر كم به ازاي هر سفر، گران تر از بليت هايي باشد كه تعداد سفر و اعتبار بيشتري دارد.
و اما قيمت بليت ها و هزينه آنها: به گفته معاون پشتيباني شركت مترو تهران، 15 نوع بليت براي بليت هاي چندسفره مشخص شده است؛ يعني سه بليت يك سفره، 2 سفره و 10 سفره و براي هر كدام پنج ناحيه. شكل اين بليت ها با بليت هاي فعلي فرق چنداني ندارد، اما رنگ آنها براساس تعداد سفر فرق مي كند و روي آن ناحيه سفر و قيمت بليت مشخص شده است. قيمت بليت يك سفره تا 10 كيلومتر سفر 75 تومان است. از 10 كيلومتر تا 20 كيلومتر 100 تومان و از 20 تا 30 كيلومتر سفر 125 تومان است، تا 40 كيلومتر قيمت سفر 150 تومان و بيشتر از 40كيلومتر 150 تومان است. در حال حاضر تا حدود 30 كيلومتر قيمت بليت 65 تومان است، از 30كيلومتر به بالا 120 تومان است، در حالي كه از 30كيلومتر به بالا قيمت بليت 150 و 175 تومان خواهد شد. لازم به توضيح است كه اين بليت گران ترين و برترين بليت براي سفر است و اگر همين مسافران به جاي خريد بليت يك سفره، 2سفره بخرند، قيمت 75 توماني براي يك سفر به 125 تومان براي دو سفر تبديل مي شود؛ يعني 25 تومان ارزان تر. در يك مقايسه ديگر، قيمت 2سفره ناحيه 2 تا 20 كيلومتر 175 تومان است، اما تك سفره ناحيه 2، 100 تومان. بنابراين هرچه بليت بادوام تر خريده شود، براي مسافر مقرون به صرفه خواهد بود (ساير قيمت هاي بليت هاي چندسفره براساس مسافت سفر در جدول پايين آمده است).
اطلاعات بيشتر
جعفر ربيعي - معاون پشتيباني شركت مترو تهران - اعلام مي كند كه طرح بليت هاي مسافتي از بهمن ماه امسال اجرا مي شود. اين فوق ليسانس مديريت و فارغ التحصيل دانشگاه صنعتي شريف، در ميان گفت وگو به نكات جالبي اشاره مي كند:
اگر اطلاع رساني درست و به موقعي انجام شود، مشكلات زيادي پيش نمي آيد و مردم به سرعت استفاده از اين بليت ها را فرا مي گيرند و انتخاب مي كنند.
كامپيوتر مركزي ايستگاه ها، دستگاه فروش و كنترل و دستگاه هايي كه براي اجراي اين طرح تهيه شده، 8 ميليارد تومان هزينه روي دست مترو گذاشته است.
وي تاكيد مي كند كه مسافري كه بليت يك ساله را تهيه كرده است، كار ارزشمندتري را انجام داده؛ اين هم براي مترو و هم براي خودش مقرون به صرفه است.اگر مردم به سمت خريد بليت هاي مبلغ دار يا مدت دار بروند، به دليل قابل شارژ بودن براي مترو هم مقرون به صرفه است.
قيمت بليط مبلغ دار (اعتباري) 2000 تومان اما اعتبار آن 2900 تومان است. كسر هزينه سفر همان 75 تومان به ازاي هر سفر 10 كيلومتري و تخفيف آن هم همان 900 تومان اضافه اعتبار خواهد بود.
در اوايل اجراي طرح تا وقتي كه مسافران به سفر با بليت هاي جديد عادت كرده و نحوه محاسبه را فرابگيرند ماموران مترو چندان به مسافران سخت نمي گيرند.
