سيدسعيد حسيني
عكس: بهرام هوشياريوسفي
از زماني كه زيبايي ظاهري و آرامش، آسايش، ايمني و صرفه جويي در مصرف انرژي براي ساختمان ها مد نظر قرار گرفت، ايجاد نماهايي با مصالح و شيوه هاي اجرايي متفاوت و متنوع به صورتي جدي تر در دستور كار مالكان و سازندگان لحاظ شده است؛ البته از اين نظر ايرانيان داراي سابقه اي طولاني و ديرينه در امر نماسازي براي ساختمان ها هستند و در طول تاريخ از گچ بري و آهك بري گرفته تا انواع كاشي و آجر و... براي نماسازي استفاده كرده اند. نتيجه و حاصل كار هنرمندانه و در عين حال فني و اصولي معماران و بناها و سازندگان ايراني را مي توان در بناهاي تاريخي مثل مساجد جامع بسياري از شهرها از جمله شيراز، تبريز، اصفهان و بسياري از عمارت ها، بقعه ها و مقبره ها و بسياري ديگر از بناهاي قديمي  و تاريخي در جاي جاي كشور، به عينه مشاهده كرد.
دانستن اينكه مقوله نما براي ساختمان ها چه هدف يا اهدافي را دنبال مي كند و چه عواملي در نوع و شيوه اجرايي اين بخش از ساختمان موثرند، لازم و ضروري است، اما نكته اي كه در اينجا و قبل از پرداختن به بحث اهداف و انواع نماها بايد به آن اشاره شود اين است كه هر نوع نمايي با هر نوع مصالح ساختماني و با هر هزينه اي كه ساخته شود، بايد به طور كاملا صحيح و اصولي نگهداري شده و در صورت آسيب ديدگي نما، براي اجتناب از صدمات جدي تر و در نهايت تخريب كلي نما و ساختمان و نيز به منظور حفظ و احياي منظره و جلوه ساختمان، بايد قسمت هاي آسيب ديده كاملا مرمت و تعمير شوند.
دلايل واهداف اصلي نماسازي
زيبا و دلپذيرشدن جلوه ظاهري و بيروني ساختمان و در نهايت دورنما و منظره (View) مناسب و قابل قبول شهر يا محلي كه ساختمان در آن واقع شده است.
ـ كاهش اتلاف انرژي در تمام فصول سال، چراكه نما در ساختمان نقش يك عايق حرارتي و برودتي را بازي مي كند كه هم از هدرروي انرژي توليدي سيستم هاي گرمايشي و سرمايشي ساختمان ممانعت مي كند و هم مي تواند بر حسب جنس، رنگ و ميزان سطحي كه دارد، باعث دفع و انعكاس گرما در فصل تابستان خصوصا در مناطق گرمسيري شود و عكس همين عملكرد را در فصل زمستان براي جذب انرژي خورشيدي و گرم شدن ساختمان ها درمناطق سردسيري ايفا كند.
ـ نماي ساختمان به عنوان عايق صوتي ايده آل و مناسب: كاملا واضح و روشن است كه نماي ساختمان نقش بسيار مهمي  در كاهش ورود ميزان آلودگي هاي صوتي و صداهاي آزاردهنده محيط بيرون به فضاي داخلي ساختمان هاي اداري و مسكوني و...دارد كه اين مسئله در ابر شهرهاي با آلودگي هاي بالاي صوتي بيشتر نمود پيدا مي كند. در ساخت و سازهاي عصر حاضر، اين عايق كاري صوتي با استفاده از نماهاي شيشه اي و با به كارگيري شيشه هاي چند لايه كه مابين آنها با گازهايي مثل آرگون پرشده يا خلأ است، به نتايج بهتري (هم بهره گيري از نور بيرون براي تامين روشنايي داخل ساختمان و هم ممانعت از ورود صداهاي ناهنجار به داخل) به بازده بالاتري رسيده است. نماهاي با جنس سنگ، بتن و آجر نيز عايق هاي خوبي از نظر صوتي هستند.ـ كمك به افزايش دوام و پايداري ساختمان ها در برابر شرايط نامساعد جوي و محيطي (زلزله، باد، باران اسيدي و رطوبت هاي خورنده، يخبندان، گازهاي اسيدي موجود در هواي آلوده شهرهاي بزرگ، پرتوهاي مضر خورشيد مثل اشعه ماوراي بنفش، گرد و خاك ها و دوده هاي حاوي مواد شيميايي)
و در نتيجه افزايش عمر مفيد ساختمان.
مصالح در نماسازي
نماسازي شيشه اي؛ استفاده از شيشه داراي قدمتي در حدود 6500 سال است. اولين بار در حدود 3500 سال پيش مصريان از شيشه براي ساخت ظروف استفاده كردند. بر اساس شواهد تاريخي، در قرن ششم ميلادي براي نخستين بار در كليسايي در قسطنطنيه از شيشه به عنوان يك مصالح ساختماني استفاده شد. قصر كريستال لندن اولين ساختمان شيشه اي بود كه در سال 1851 احداث شد. البته در ابتداي امر، استفاده از شيشه در كارهاي ساختماني با استقبال چنداني روبه رو نشد، ولي با گذر زمان و با پيشرفت هاي چشمگيري كه در كار توليد انواع شيشه ها، از جمله شيشه هاي نشكن، دو يا چند جداره عايق صدا و حرارت، شيشه هاي بازتابي (رفلكسي) و... به وجود آمد، هر روز بر ميزان استفاده از اقسام مختلف شيشه به عنوان يك مصالح ساختماني زيبا، عايق و در عين حال باصرفه اقتصادي افزوده مي شود. علاوه بر مزاياي فوق يكي ديگر از محاسن عمده استفاده از شيشه در ساختمان، فراهم شدن امكان ديد وسيع و روشنايي كافي براي ساكنان است كه در صورت استفاده از انواع خاص آن، اين ديد مي تواند فقط از داخل به خارج باشد و نوري هم كه وارد فضاي داخل مي شود، عاري از هر گونه اشعه مضر خورشيد باشد، چرا كه تقريبا تمام اشعه هاي زيان آور آفتاب در برخورد با سطح شيشه ها، بازتاب پيدا كرده و نوري كه از شيشه عبور مي كند، هيچ گونه ضرري براي اشخاص يا اشياي منزل ندارد.
نماسازي به روش اندودكاري و با استفاده از ملات ها؛ در اين شيوه بر حسب شرايط جوي و محيطي منطقه، جنس مصالح سطح زير كار از نظر ميزان جذب آب و رطوبت و ميزان مقاومت و چسبندگي و... از ملات هاي سيماني، گچي، گلي، آهكي يا تركيبي از آنها استفاده مي شود. به عنوان مثال از نظر مقاومت، ملات هاي سيماني داراي بيشترين مقاومت و ملات هاي گلي و گچي به ترتيب داراي كمترين مقاومت هستند. بنابراين در صورت نياز به يك نما با مقاومت بالا، هيچ گاه نمي توان از ملات هاي گچي يا گلي استفاده كرد، اما بر عكس، شكل پذيري و گيرش نماهاي گچي بيشتر و سريع تر از انواع سيماني است.
نماسازي با استفاده از روكش ؛ از ديگر متدهاي نماسازي به كارگيري روكش هاي (غالبا خارجي) مثل رنگ هاي لعابي، سنتي و ديگر انواع رنگ ها و نيز استفاده از انواع روكش هاي ساخته شده با مواد رزيني مثل رزين هاي اكريليك، الكيد، پلي استر، فنوليك، نيتروسلولز و... است.
عوامل موثر در نما سازي ساختمان هاي جديد
نحوه و ميزان دسترسي سازندگان و مالكان ساختمان ها به مصالح ساختماني، نوع و شيوه اجرايي كه در احداث ساختمان به كار گرفته مي شود، نوع كاربري ساختمان يا فضاي مورد نظر (اداري ، مسكوني ، آموزشي و...)، شرايط و وضعيت محل يا منطقه احداث ساختمان ( آب و هوا، ميزان رطوبت، زمين شناختي و...)، مسائل اقتصادي از نظر ميزان بودجه و اعتبار اختصاص يافته براي احداث سازه مورد نظر (در پروژه هاي دولتي) و ميزان توان مالي افراد در ساخت منازل شخصي، رعايت اصول زيبايي شهري يا روستايي و مد نظر قرار دادن هماهنگي ظاهري و نمايي ساختمان با سازه و ساختمان هاي مجاور، جهت وزش بادهاي زمستاني و نيز جهت و نحوه تابش آفتاب بر سطح نما و درنهايت گسترش علم و فن آوري ارتباطات براي بهره گيري از وسائل وتجهيزات مدرن و مصالح نوين و نيز ايده گرفتن از نماسازي ساير كشورهاي داراي سبك هاي خاص و پيشرفته در معماري ساختمان (كه اخيرا اين امر به صورتي افراطي لحاظ مي شود!) البته متناسب با شرايط محيطي و اقليمي منطقه مشابه در كشور، عواملي هستند كه بايد در نماسازي ساختمان هاي جديد رعايت شوند.
آسيب ديدگي نماي ساختمان ها
نماي ساختمان ها در اثر عواملي از قبيل طبله كردن، ترك خوردگي، شوره زدگي، آلوئك، لكه دارشدن، پوسته پوسته شدن، كنده شدن سنگ ها و آجرهاي نما، دچار تغيير رنگ و ظاهر اوليه نما و... مي شوند. مواردي همچون نشست جزيي يا كلي ساختمان، يخبندان و انجماد آب يا رطوبت اضافي موجود در نما يا سطح زيركار، انقباض و انبساط ها و يخ و آب شدن هاي متوالي و با اختلاف دماي شديد، شوره زدگي يا سولفاته شدن نما در اثر استفاده از آب حاوي سولفات هاي محلول در آب مصرفي براي ساخت ملات هاي سيماني و گچي و... و نيز بتن مصرفي در توليد نماهاي بتني، ترك خوردگي و به طور كلي آسيب ديدگي سطح زير كار، اختلاط نادرست تركيبات و اجزا در نماهاي بتني و سيماني و نيز ملات هاي مصرفي، استفاده از نوسان بالاي دما براي گيرش سريع اندودها و ملات هاي به كار رفته در نما سازي به عنوان مثال استفاده از وسايل گرم كننده و... از مواردي هستند كه با دقت اندكي در زمان اجرا و نيز نگهداري نما كاملا قابل پيشگيري خواهند بود.
زيبايي در نما
همان طور كه در ابتدا بيان شد، يكي ديگر از اهداف نماسازي براي ساختمان ها علاوه بر حفظ دوام و پايداري آن، زيبايي و جلوه ظاهري مناسب و مطلوب ساختمان است كه هم موجب دلپذيري و جذابيت بيشتر ساختمان مي شود و هم در نهايت، افزايش وزن بصري و زيبايي كلي منطقه محل ساخت آن را در پي خواهد داشت. اين چنين نمايي مسلما اثر مطلوب تر و بهتري بر ديد و روحيه ساكنان و بينندگان ساختمان خواهد داشت. بنابراين نكات برشمرده فوق راهكارهايي هستند كه بيشتر به منظور دوام، مقاومت و كارايي بيشتر و افزايش عمر مفيد و پر بازده نما كارايي دارند و در زيبايي نما نقش كمرنگ تري را ايفا مي كنند.
براي اينكه نماي ساختمان جلوه و ديد بصري درخور توجهي داشته باشد، علاوه بر دستورالعمل هاي سازه اي فوق، بايد بارعايت ضوابط معماري و به كارگيري رهيافت هاي مربوط به افزايش جذابيت و صميميت ساختمان در نما تلاش كرد تا حد امكان علاوه بر اينكه ساختمان از نظر سازه اي داراي مقاومت كافي در برابر نيروهاي داخلي و خارجي است، با رعايت ضوابط فوق و صد البته با به كارگيري خلاقيت ها و نوآوري هاي فردي معمار و حتي بنا، البته ضمن حركت در چارچوب ضوابط معماري خارجي ساختمان و نماسازي، داراي ظاهري مطلوب و ايده آل باشد. از جمله، آرايه دادن به پنجره ها با به كارگيري عناصر و چارچوب هاي شكيل با رنگ ها و خم و راست هاي زيبا و مناسب، استفاده از روكش هاي بازتابي و منعكس كننده خصوصا در نماي ستون هايي كه در كنار ورودي ها قرار مي گيرند، چرا كه اين كار باعث كاهش حجم ظاهري ستون شده و از طرفي هم جنبه مانع بودن آن را از بين مي برد. ايجاد شيارهاي تزئيني در سطح ديوارها كه نه تنها اثر منفي در خصوصيات عايق صوت و حرارت بودن آن ندارد، بلكه موجب كاهش ضخامت ظاهري ديوار و در نتيجه ديد بصري بهتر آن ودر كل نماي زيباتر ساختمان مي شود، ايجاد انحنا در بالاي ورودي ساختمان كه ضمن تاكيد بر وجود ورودي اهميت، جذابيت و صميميت نما را بيشتر مي كند و... . نما در واقع واسطه و بهتر بگوييم زبان گوياي ساختمان با محيط اطراف آن محسوب مي شود، بنابراين اجراي صحيح و اصولي آن يعني تقويت و تحكيم ساختمان و قدرت بيان آن.
پي نوشت: نشريه شماره 325 مركز تحقيقات مسكن

هديه درمان- هلند، كشوري با استاندارد بالايي از رفاه همراه با دموكراسي قوي ست. اين كشور نمونه اي از مناسب سازي محيط انساني با اراده و خواست انسان است.
هلند كشوري كه بارها از دريا، زمين مناسب استخراج كرده، به نظر مي رسد در آينده نزديك، به گسترش عمودي به همراه افزايش زمين جهت پهناور كردن هلند بپردازد. اما اينكه اين نحوه فعاليت براي كشورهاي ديگر و در سطح جهاني امكانپذير است و اهميت دارد يا نه، سبب ايجاد پرسش هايي در باب ارتباط تراكم رو به رشد جمعيت با افزايش كيفيت زندگي مي شود و همين طور اينكه پيش از افزايش تراكم، چه شرايطي بايد فراهم كرد؟ و نقش طبيعت در چنين افزايش تراكمي چيست؟
تلاشي جهت به نمايش گذاردن مشاركت منحصر به فرد هلند با نگاهي نوستالژيك به بوم شناسي منطقه، در نمايشگاه جهاني expo 2000 انجام شد. نحوه برخورد فن آوري و جامعه مصرفي در تقابل با طبيعت كه به قابل ساخت بودن و تصنعي بودن طبيعت اشاره دارد؛ به معناي اينكه تكنولوژي و طبيعت مي توانند همديگر را تقويت كنند و همپوشاني داشته باشند، نه اينكه در تقابل با يكديگر باشند. درختان و گياهان تزئين شده در سطوح مختلف، هم نمادي از گسترش طبيعت موجود هستند و هم سبب برجسته كردن طبيعت مصنوع ساختمان شده است.
فضاهاي چند سطحي و همگاني از خصيصه هاي اين ساختمان است. در كنار اينكه چيدمان برنامه هاي موجود در سطوح مختلف، ديدهايي غيرمنتظره براي طبيعت در طبقات به همراه دارد. تقسيم بندي فضايي در اين ساختمان و سطح هاي متعدد آن، غرفه هلند را به سان رويدادي فضايي و چند عملكردي كرده كه تظاهري از فرهنگ هلندي ها است. فضاي سبز مصنوع آن سبب ايجاد پارگي چند طبقه همراه با يادماني از كشور هلند شده است.
اين ساختمان موفق شده به مانند آزمايشگاه عمل كند...؛ آزمايشگاهي كه در انرژي، زمان، آب و تاسيسات زيربنايي ديگر صرفه جويي مي كند. غرفه نمايشگاه هلند مانند اكوسيستم كوچكي عمل مي كند، ساختمان را زنده نگه مي دارد. expo هلند، تلاشي براي جبران كمبود نور و زمين است. در عين حال تراكم و تنوع عملكردها، ارتباطات و روابط جديدي به وجود مي آورند.
بنابراين، اين بنا به مثابه نمادي از ماهيت چند بعدي اجتماعش است؛ نمايي از تصورات پارادوكسي كه هر چه تمايز بيشتر مي شود، پيوستگي و انسجام افزايش مي يابد.