|
افغانستان رقيب آينده طلاي سرخ ايران
برندگان بازار زعفران
|
|
|
الهام اناري
زعفران از گذشته هاي دور در ديار قهستان قديم (خراسان جنوبي فعلي) كشت مي شده و اقتصاد كشاورزي منطقه با اين محصول رشد و توسعه يافته است. كيفيت زعفران خراسان جنوبي (قائن و بيرجند) در بازارهاي جهاني معروف و زبانزد است.
اين محصول ارزشمند كه عنوان طلاي سرخ را به خود گرفته، بعد از پسته عمده ترين محصول كشاورزي صادراتي ايران بوده و در بين صادرات غيرنفتي داراي جايگاه ويژه است. ايران بزرگترين توليدكننده زعفران در دنياست؛ گياه خوشرنگ و بويي كه با زحمت كشاورزان به بار مي نشيند و به بازارهاي جهاني صادر مي شود.
زحمت كشت زعفران زياد است. اين گياه چهار سال بعد از كاشت، هر سال يك بار گل مي دهد. مراحل برداشت زعفران به وسيله دست انجام مي شود.
از هر 100 تا 200 هزار گل زعفران، حدود پنج كيلوگرم كاكل زعفران به دست مي آيد كه هنگام خشك شدن، اين مقدار به يك كيلوگرم مي رسد. زعفران در صورت بسته بندي و نگهداري مناسب تا 12 سال قابل استفاده است. در ايران سالانه بيش از 200 تن زعفران توليد مي شود، اگرچه برخي اين رقم را 380 تن عنوان مي كنند.
خراسان، بزرگ ترين توليدكننده زعفران در كشور است و شهرهاي نطنز كرمان، اصفهان، تهران، تبريز و آمل در رتبه هاي بعدي قرار دارند.
قيمت خريد زعفران
قيمت خريد هر مثقال زعفران از كشاورزان در سال جاري 900 تومان است و قيمت فروش آن در بازار به يكهزار و 100 تومان مي رسد.
اين در حالي است كه قيمت فروش هر مثقال زعفران در بازار در صورتي كه در ظروف پلاستيكي بسته بندي شود به كيلويي 200 تا 350 هزار تومان افزايش مي يابد.
بالا بودن هزينه توليد زعفران هر ساله موجب مي شود كشاورزان مجبور به پيش فروش كردن محصولات خود شوند. وجود واسطه هاي متعدد بين توليدكنندگان و صادركنندگان باعث مي شود قيمت خريد زعفران از كشاورزان با قيمت زعفران صادراتي بسيار متفاوت باشد.
قيمت خريد هر كيلوگرم زعفران از كشاورزان، بين 240 تا 300 هزار تومان است، اما مشكلات بسياري همچون كاهش قيمت زعفران و افزايش هزينه هاي توليد به ويژه دستمزد كارگران موجب شده كه كشت اين محصول براي كشاورزان صرفه اقتصادي نداشته باشد.برخي واسطه ها زعفران را از كشاورزان ارزان مي خرند. آنها براي هر كيلوگرم زعفران درجه يك، 240 هزار تومان مي پردازند. كشاورزي كه به پول نياز مبرم دارد نيز حاضر مي شود محصولش را ارزان بفروشد.دلالان به طور ميانگين هر كيلوگرم زعفران را 30 هزار تومان ارزان تر از كشاورزان مي خرند.
اين واسطه ها در فصل برداشت، در جنوب خراسان، گل هاي زعفران را قبل از جمع آوري توسط كشاورزان، روي زمين خريداري مي كنند.
در حالي كه قيمت مصرف كننده نهايي زعفران هر كيلوگرم بين 500 هزار تا يك ميليون تومان است، كشاورز ايراني زعفران را فقط 240 هزار تومان مي فروشد.
در حال حاضر هر مثقال زعفران درجه يك در خرده فروشي ها يكهزار و 600 تومان و يك مثقال زعفران درجه 2 بين يكهزار و 400 تا يكهزار و 500 تومان به فروش مي رسد.
صادرات زعفران
زعفران ايران بدون ترديد بهترين زعفران دنياست. بيش از 80 درصد زعفران توليدي دنيا در ايران كشت مي شود، اما متاسفانه اسپانيا مقام نخست صادرات اين محصول را از آن خود كرده است!
عمده ترين مشكل زعفران، در بخش بازرگاني و صادرات اين محصول است و در زمينه توليد زعفران هيچ مشكلي وجود ندارد، اما صادرات فله اي زعفران ايران به اسپانيا مشكلات عديده اي را به وجود آورده است.
متاسفانه با وجود افزايش تعداد صادركنندگان زعفران و فرآوري سنتي، حجم بالايي از زعفران توليدي از سوي دستگاه هاي اجرايي نظارتي بر فعاليت صادركنندگان زعفران صورت نمي گيرد، حتي نظارت بر نحوه عملكرد از قبيل رعايت اصول بهداشتي و بسته بندي استاندارد نيز وجود ندارد.
توجه نكردن مسئولان به توليد و صادرات زعفران، موجب از دست رفتن جايگاه ايران در توليد و صادرات اين محصول در دنيا شده و در عوض اسپانيا مقام نخست صادرات زعفران را به دست آورده است.
اما به گفته حسين سابقي مدير باغباني اداره جهاد كشاورزي استان خراسان- در سال جاري صادرات زعفران با رشدي برابر 40 تن در مقايسه با سال گذشته به 170 تن رسيده است.
طي هشت ماهه نخست سال جاري، 26 ميليون و 250 هزار دلار زعفران به كشور امارات متحده عربي، 9ميليون و 265هزار دلار به اسپانيا، 3ميليون دلار به عربستان، 2ميليون و 210هزار دلار به هند و يك ميليون و 336 هزار دلار به كشور ايتاليا صادر شده است.
زعفران ايران به تمام كشورهاي دنيا به جز آمريكا و اسرائيل صادر مي شود و در حال حاضر هر كيلوگرم زعفران درجه يك 320هزارتومان و هر كيلوگرم زعفران سرگل يا درجه دو 305 تا 310 هزارتومان به صادر كنندگان فروخته مي شود. زعفران ايران در كشورهاي خارجي به قيمت 500 تا 600هزار دلار برابر 450 تا 540هزارتومان فروخته مي شود، اين رقم در اسپانيا 800 دلار برابر 720 هزارتومان است.
بسته بندي نامناسب اين محصول در داخل كشور باعث شده است اين تفاوت قيمت قابل توجه به وجود آيد، صنعت بسته بندي پيشرفته و تبليغات گسترده براي فروش و بازاريابي باعث گران شدن زعفران در خارج از مرزها شده است.
اسپانيا، زعفران ايراني را ارزان مي خرد و به نام شركت هاي تجاري خود در دنيا عرضه كرده و عنوان نخستين صادر كننده را نيز به دست مي آورد.
ايران در زمينه كنترل كيفيت و توليد محصولات فرعي و ارتقاي صنايع بسته بندي طي سال هاي گذشته پيشرفت هاي قابل ملاحظه اي را به دست آورده است كه مي تواند كشور را به طور جدي تري در زمينه تحقيقات، بسته بندي و بازاريابي زعفران به موفقيت برساند.
وجود دلالان و واسطه ها و نابساماني هاي مديريتي در زمينه توليد و صادرات موجب شده است اسپانيا با توليد فقط يك تن زعفران در سال، تعيين كننده قيمت جهاني آن باشد؛ اين در حالي است كه بخش عمده توليد جهاني زعفران در ايران به بار مي نشيند.
در سال 83 ، 173 تن زعفران صادر شد و 63 تن از اين محصول نيز در داخل كشور بسته بندي و توزيع شد. پيش بيني شده است كه امسال اين ميزان برداشت محصول در حد سال گذشته باشد؛ اين در حالي است كه بسياري از كشاورزان امسال كشت نداشته اند و حتي بعضي كشاورزان در ماه هاي گذشته پيازهاي زعفران را از خاك بيرون كشيده اند، زيرا احساس كرده اند كشت اين محصول برايشان سودي ندارد.
از سوي ديگر خبرهايي مبني بر انتقال پياز زعفران به افغانستان به گوش مي رسد. اقداماتي چون صدور زعفران بي كيفيت و آلوده توسط كشورهايي مانند امارات به اسم ايران و فروش زعفران فله اي در كشورهاي عربي حوزه خليج فارس توسط دستفروشان، نقش ايران را در بازار جهاني زعفران كمرنگ كرده است.
كل توليد زعفران در جهان بالغ بر 210 تن است. ايران با توليد سالانه 184 تن و با 51 هزار و 192 هكتار سطح زيركشت، 81 درصد زعفران دنيا را تامين مي كند.
در حال حاضر استان خراسان جنوبي با 9هزار و 759 هكتار سطح زيركشت زعفران توليد 50 تن، 27 درصد توليد كل كشور را داراست.
شبكه هاي زيرزميني بسته بندي
كشورهايي مانند پاكستان و به ويژه هند كه بازارهاي غيرمستقيم زعفران ايران هستند، به دليل تعرفه هاي بسيار بالا، زعفران ايران را به صورت دست دوم در مقادير بسيار زياد با كيفيت دست خورده و تقلبي خريداري مي كنند. اين درحالي است كه صادرات زعفران افغانستان به اين كشورها در آينده نزديك با كمترين هزينه انجام خواهد شد.
وابستگي شديد تجارت زعفران به دو كشور امارات و اسپانيا، انجام تقلب هاي بسيار زياد هنگام بسته بندي در آن سوي مرزها و ظهور رقباي جديدي چون افغانستان و چين، مهمترين تهديدات براي زعفران ايران است.
هم اكنون زعفران ايران در حساس ترين موقعيت زماني خود قرار دارد و از طرفي قرار است با توسعه توليد تا 96 درصد سهم جهاني و صادرات روزافزون، زمينه ايجاد حداقل 500 هزار شغل در استان هاي خراسان رضوي و جنوبي فراهم شود.
توسعه شبكه هاي زيرزميني بسته بندي زعفران و اشباع بازار داخلي از زعفران با كيفيت هاي بسيار پايين و تقلبي و انتقال آن توسط مسافران و توريست ها به خارج از كشور، منجر به اين تنزل در خلوص و كيفيت زعفران ايران در بازارهاي خارجي شده است.
كاهش صادرات
صادرات زعفران در هشت ماهه نخست امسال با 3/8 درصد كاهش به 50ميليون و 76هزار دلار رسيد.
به گزارش گمرك ايران، در هشت ماهه نخست امسال 113 تن زعفران به ارزش 50 ميليون و 76 هزار دلار به خارج از كشور صادر شد كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته به لحاظ وزن 4/14 درصد افزايش و از حيث ارزش 3/8 درصد كاهش نشان مي دهد.
زعفران بي كيفيت، قيمت هاي پايين
كشاورزان ادعا مي كنند محصولاتشان با قيمت پايين از آنها خريداري مي شود. اما از سويي مسئولان معتقدند هم اكنون زعفران درجه يك، دو و سه با قيمت هر كيلو 320، 310 و 300هزارتومان خريداري مي شود و هيچ دليلي وجود ندارد كه كشاورزان محصول خود را با قيمت پايين بين 250 تا 260 هزار تومان در بازار به فروش برسانند.
كاهش قيمت زعفران در بازار، مربوط به عرضه محصول با كيفيت پايين است و احتمالا زعفران هاي ارزان خريداري شده يا مربوط به سال هاي گذشته بود يا درست فرآوري نشده اند.
بالا بودن كيفيت زعفران عرضه شده به مراكز مصرف، يكي از موارد اصلي در حفظ بازارهاي جهاني است كه در اين زمينه، سال ها حدود 100 تا 150 دوره آموزشي براي 3 هزار تا 3 هزار و 500 نفر كشاورز زعفران كار برگزار مي شود و بيش از يكهزار دستگاه خشك كردن زعفران نيز به طور رايگان به كشاورزان تحويل داده مي شود.
خريد توافقي زعفران
امسال 20 ميلياردتومان اعتبار براي خريد توافقي زعفران در نظر گرفته شده كه از اين ميزان حدود
14 ميليارد تومان براي خريداران اين محصول در استان خراسان رضوي و مابقي براي خريد در استان خراسان جنوبي اختصاص يافته است. اين اقدام در حالي است كه در صورت استقبال كشاورزان، محدوديتي در اختصاص اعتبار براي خريد زعفران وجود ندارد و اعتبارات تكميلي نيز اختصاص خواهد يافت.
اما باتوجه به آغاز فصل برداشت زعفران، تاخير در اجرايي شدن طرح خريد توافقي اين محصول موجب حضور واسطه ها در بازار خريد و فروش خواهد شد.
از سوي ديگر محمد علي شم آبادي، رئيس سازمان تعاون روستايي كشور اعلام كرده كه همزمان با اجراي طرح خريد توافقي زعفران، قيمت اين محصول در طول چند هفته گذشته حدود 30 تا 40 درصد رشد داشته به طوري كه قيمت زعفران از 220 هزار به
320 هزارتومان رسيده است.
زعفران عرضه شده توسط كشاورزان، پس از بررسي كارشناسان سازمان تعاون روستايي از نظر نوع و كيفيت، خريداري شده و پس از تاييد در آزمايشگاه در صورت مرغوب بودن محصول، وارد بورس كالاي كشاورزي مي شود و آنها مي توانند طي مدت يك هفته پول خود را از بانك كشاورزي دريافت كنند.
اجراي طرح خريد توافقي زعفران از اواخر آبان ماه موجب شده كشاورزان باتوجه به قيمت مناسب اين محصول در بازار، رغبتي به ارائه زعفران توليدي خود به مراكز خريد دولتي نداشته باشند. تصميم مثبت دولت براي متعادل كردن بازار زعفران باتوجه به شرايط موجود و افزايش قيمت زعفران در بازار، مي توانست كشاورزان را نسبت به كشت زعفران در سال آينده اميدوار كند. اما قبل از شروع خريد توافقي، خبر اجراي اين طرح تاثير خوبي بر بازار گذاشت و كشش خوبي را در خريداران بازار ايجاد كرد ولي بعد از گذشت چند روز از آغاز اين طرح، به دليل نبود مديريت كارآمد، طولاني شدن زمان تشخيص وضعيت كيفيت محصول و تاخير در پرداخت پول به كشاورزان، محصول آنان در بازار آزاد به قيمت پايين تر از خريد توافقي به واسطه ها فروخته شد. هرچند كه وجود دلالان در بازار اين محصول، مشكل بزرگي است اما كمبود تجهيزات كنترل محصول در آزمايشگاه ها نيز كمتر از وجود دلالان مشكل زا نيست. وقتي براي خريد توافقي زعفران، منابع مالي كافي وجود نداشته باشد و روزانه مقادير محدودي زعفران از كشاورزان خريداري شود، كشاورزاني كه به پول نياز دارند و از طرفي جايي براي نگهداري محصول خود ندارند، تنها راه حل باقيمانده را در معامله با دلالان و فروش ارزان تر زعفران مي بينند.
اسپانيا، تاجر طلاي سرخ ايران
اسپانيا با آنكه خود دومين توليدكننده زعفران جهان به شمار مي رود، اما دومين واردكننده زعفران ايران است. اين كشور به دليل نزديكي به بازار مصرف و ارتباط تجاري قوي با ساير كشورها، قدرتمندترين تاجر زعفران در جهان است، به طوري كه بيش از 80 درصد زعفران صادراتي ايران وارد اسپانيا شده و پس از بسته بندي مجدد و با قيمت بالاتر صادر مي شود.
در گزارش سازمان خواروبار جهاني (فائو) در مورد توليد كنندگان زعفران در دنيا، تنها نام كشورهاي اسپانيا، يونان و منطقه كشمير كه توليد آنها روي هم به 10 تن هم نمي رسد، آمده است.
چندي پيش حجم بالايي از پياز زعفران از كشور و به صورت قاچاق وارد افغانستان شد كه پس از مدتي با پيگيري هاي مستمر جلو اين صادرات گرفته شد، اما زعفران هم اكنون در افغانستان نيز كشت مي شود كه ادامه اين روند شرايط توليد اين محصول در كشور را بحراني تر مي كند.
باوجود اينكه ايران يكي از توليد كنندگان منحصربه فرد زعفران در دنياست، اما وجود بازار سنتي با ساز و كارهاي موجود، موجب شده در حال حاضر تعيين قيمت اين محصول از اختيار صادركنندگان ايران خارج شود. افزايش تعداد صادر كنندگان زعفران در بازار خريد و فروش اين محصول و رقابت ناسالم و ارائه قيمت هاي غيرواقعي از سوي صادركنندگان موجب كاهش قيمت و كيفيت زعفران و افزايش مشكلات موجود در بازارهاي جهاني شده است.
|
