غلط هاي دستوري و املايي به سازمان خاصي مربوط نمي شوند، برخي از آنها در مكاتبات اداري از تيررس انتقادها پنهان مي مانند و برخي روي ديوارها قاب مي شوند.
رضا ولي زاده
حليم بوقلمون با گوشت تازه گوسفندي موجود است . اين جمله اي بود كه سه سال تمام هر بار كه از پنجره ساختماني در نزديكي ميدان فردوسي بيرون را نگاه مي كردم، مي ديدم و بالاخره صبح يكي از همان روزها كه هوس خوردن حليم مرا به آن مغازه كشانده بود به صرافت افتادم از صاحب مغازه كه پيشبند سفيد و چرك مرده اي بسته بود، بپرسم: مي دونيد حليم يعني چي؟ و صاحب مغازه چنان چشم هايش را تا سرحدامكان باز كرد و ابرو بالا انداخت كه فكر كردم احمقانه ترين سؤال جهان را پرسيده ام.
- چي؟
- حليم. منظورم اينه كه مي دونين حليم يعني چي؟
خنديد و با دو دست به داخل ديگ بزرگ پر از هليم اشاره كرد.
- يعني همين كه بنده هر روز مي فروشم.
- ولي حليم، يعني بردبار، صبور. توي فرهنگ لغت هم همين رو نوشته. حليم خوردني رو با ه دو چشم مي نويسن نه با ح جيمي.
يك كاسه هليم داغ كشيد و گذاشت روي پيشخوان.
- برو بخور صفا كن به دو چشم و يه چشمشم كاري نداشته باش. حليم يعني اين. توي اين تهرون هرجاي ديگه اي هم بري حليم بخوري آخرش مياي پيش خودم.
فردوسي يك پايش را گذاشته بود جلو و شاهنامه به دست پشت كرده بود به كوه هاي تهران و داشت ته راسته خيابان فردوسي را كه در دود گم شده بود نگاه مي كرد. يك قاشق هليم خوردم. پنج سال گذشت... .
چشم هاي فردوسي هنوز ته خيابان دود گرفته روي چيز نامعلومي سكته كرده و هنوز مرد هليم فروش حليم مي فروشد.
شهري پر از غلط هاي مشهور
حيات زبان فارسي در كوچه و خيابان را ميزان اشراف و درك ما از آن رقم مي زند. تابلوهاي تبليغاتي، دستنوشته هاي پشت شيشه مغازه ها، پارچه نوشته هاي سازمان هاي مختلف و مجموعه اعلان ها و ابزاري كه براي اطلاع رساني در سطح شهر، چند جمله كوتاه را يدك مي كشند، برآيند همان درك كلي مردم و مسئولان از زبان فارسي است.
با مطالعه و تفكيك نوشته هاي در و ديوار و مغازه ها و خيابان ها به راحتي مي توانيم به دسته بندي قبيله هاي زباني مختلف دست پيدا كنيم كه در آنها مي توان سطوح زباني اصناف و اقشار مختلف را بازشناخت.
عبارت نهار موجود است كه با خطوطي ابتدايي و كج و كوله نوشته شده است به ما مي فهماند صاحب رستوران پرت و دور افتاده وسط جاده نمي داند نهار يك كلمه عربي و به معناي ظهر است و آنچه به عنوان وعده غذايي مد نظر او بوده ناهار است.
دور از انصاف است كه صاحب اين رستوران را به خاطر فعل مي باشد محاكمه كنيم، چرا كه استفاده از اين فعل غلط نزد بسياري از سازمان هاي ريز و درشت فرهنگي و غيرفرهنگي مرسوم است. وقتي مطبوعات يا رسانه ملي صدا وسيما كه در طول شبانه روز بارها در اخبار و ساير برنامه هاي خود به وفور از اين واژه استفاده مي كند، توقع تشخيص درست و نادرست بودن چنين فعلي از صاحب يك رستوران توقع نابه جايي است.
در زبان فارسي مصدر باشيدن اصلا وجود ندارد و اين فعل غلط، اغلب به جاي افعال است و هست به كار مي رود.
شايد همين سهل انگاري ها و شلختگي هاي زباني باعث شده است كه برج مخابراتي ميلاد را دو متخصص به تنهايي بسازند. اگر به تابلويي كه در بزرگراه همت و در حاشيه اين برج عظيم پا در زمين سفت كرده نگاه كنيم با اين عبارت مواجه مي شويم: برج ميلاد، نماد عزم ملي متخصصين ايراني است . واژه متخصصين كه بنا به نيت نگارنده قرار بوده به جمع متخصصان متعددي اطلاق شود، از آنجا كه با يا و نون جمع بسته شده صرفا به معناي دو متخصص است و آنچه مد نظر او بوده از جمع بستن واژه متخصص با علامت جمع الف و نون (متخصصان) به دست مي آمده است.
عبارت لطفا شئونات اسلامي را رعايت نماييد چيزي نيست كه هر ايراني روزانه در اماكن عمومي بارها با  آن مواجه نشود. معني اين جمله دقيقا اين است. لطفا شأن هاهاي اسلامي را رعايت نمايش دهيد . واژه شئون خود جمع شأن است و ديگر نيازي به دوبار جمع بستن آن نيست. فعل نماييد ، نمود ، نمودند و... در رسانه ها، مكاتبات اداري ونزد عموم مردم به ترتيب به معناي فعل هاي كنيد ، كرد و كردند به كار مي رود، در حالي كه بن فعل نمود ، نما است و تمامي شكل هاي مختلف اين فعل چيزي جز معناي نمايش دادن را نمي رسانند.
فعل   مي گردد نيز سرنوشتي مشابه شكل هاي مختلف به كارگيري فعل نمود را دارد. اين فعل نيز در معناي مي شود به كار گرفته مي شود كه كاملا غلط است. فعل مي گردد به معناي مي چرخد ، گردش (نه به معناي تفريح) يا جست وجو كردن است.
نظير: زمين به دور كره خورشيد مي گردد يا مي گرديم پيدايش مي كنيم . از اين رو عبارت همايش آسيب شناسي زبان فارسي برگزار مي گردد . يعني: همايش آسيب شناسي زبان فارسي برگزار مي چرخد .
در تمامي ايستگاه هاي مترو در يك اعلان ديواركوب، دستورالعمل ايمني مسافران كه در 25بند تنظيم شده تمامي نكته هايي كه مسافران براي داشتن سفري امن بايد رعايت كنند، آمده است. در اين 25بند دقيقا 28 غلط نگارشي وجود دارد كه 4بار فعل مي باشد ، ۱۰بار فعل نمود و نماييد ، 9بار كلمه درب ۳،بار واژه مسئولين و دوبار ركن اول فعل مركب با چند كلمه فاصله از ركن دوم فعل آمده است.
جالب تر اينكه در لوح يادبودي كه در مراسم آغاز به كار مترو پرده برداري شده آمده است ... با حضور ... رئيس محترم... افتتاح گرديد.
يعني در واقع مترو با حضور... رئيس محترم... افتتاح چرخيد .
واژه خلأ (با همزه روي الف) در بسياري از پوسترهاي نصب شده در بيمارستان ها و سازمان هاي مختلف و حتي در مطبوعات به صورت خلاء (با همزه پايين الف) نوشته مي شود كه به معناي آبريزگاه است.
برخي از رانندگان روي تكه كاغذي كه به داشبورد ماشين چسبانده اند نوشته اند: كرايه را پول خورد بدهيد واژه خورد به معناي ريز ريز شده است و واژه صحيح خرد است.
اگر همين چند نمونه كوچك و دم دستي را در كوچه ها و خيابان هاي شهر دنبال كنيد، به غلط هاي بسياري برمي خوريد كه نه تنها در دستنوشته هاي يك سوپرماركت يا خياطي بلكه از سوي روابط عمومي سازمان هاي عريض و طويل كشوري و حتي دانشگاهي نوشته شده است. فرهنگستان توان خود را صرف معادل گذاري براي واژه هاي بيگانه كرده و غلط هاي مشهور چنان خود را به زبان فارسي تحميل كرده اند كه به هيچ وجه نمي توان آنها را از ذهن مردم فارسي زبان بيرون راند. حضور قدرتمند غلط هاي مشهور تا حدي است كه بسياري از كساني كه به غلط بودن كاربرد اين واژگان اشراف دارند نيز شكل صحيح آنها را به كار نمي برند چرا كه ممكن است از سوي ديگران به بي سوادي متهم شوند.
حضور فانتزي فرهنگستان
نخستين علت تاسيس فرهنگستان زبان و ادب فارسي معادل سازي براي واژه هاي فرنگي بوده و اين امر كه در سال 1314 به تاسيس فرهنگستان اول منجر شد تا به امروز جزو سرلوحه اصلي كار فرهنگستان بوده است.
فرهنگستان به عنوان مرجع و منبع ضرب واژه و اصلي ترين نهاد سياستگذار زبان فارسي شناخته مي شود؛ از اين رو شوراي عالي انقلاب فرهنگي طي بخشنامه مورخ 29/9/83 مصوب هيات دولت، تمامي دستگاه هاي دولتي را نسبت به استفاده از واژه هاي مصوب فرهنگستان در مكاتبات اداري مكلف كرده است.
وزارت فرهنگ نيز طي آيين نامه اي اجرايي، قانون ممنوعيت به كارگيري اسامي، عناوين و اصطلاحات بيگانه در تابلوهاي سردر مغازه ها را به واحدهاي صنفي ابلاغ كرده است. براساس اين آيين نامه استفاده از تابلو يا نوشته هايي كه منحصرا به خط غيرفارسي تنظيم شده باشد، به استثناي نشانه هاي بين المللي، ممنوع است و نيروي انتظامي موظف است از نصب و ادامه استفاده از آنها جلوگيري كند. از سويي مجلس شوراي اسلامي 100 ميليون ريال اعتبار براي كمك به اجراي اين قانون اختصاص داد. حداد عادل رئيس مجلس شوراي اسلامي- خواستار منع كامل كاربرد كلمات خارجي در بسته بندي كالاها شده است. چنان كه پيداست توان و حساسيت فرهنگستان بيشتر نسبت به معادل سازي و جلوگيري از شيوع واژه هاي بيگانه متمركز شده است و نسبت به غلط هاي مصطلح و مشهور زبان فارسي و خطاهاي فاحش در نوع به كارگيري واژه ها و فعل ها، املاي صحيح كلمات و استخوان بندي جمله در زبان فارسي چندان توجهي ندارد و حتي در كتاب ها، خبرنامه ها و مكاتبات خود نيز مرتكب برخي از خطاهايي كه برشمرديم مي شود.
وقتي با حسن قريبي مدير روابط عمومي فرهنگستان زبان و ادب فارسي درباره اين شكل نادرست از حضور زبان فارسي در اماكن عمومي، دولتي و خصوصي صحبت مي كنم و واكنش فرهنگستان را در اين باره جويا مي شوم، مي گويد: فرهنگستان پس از مدت ها رايزني دستور خط و شيوه نامه اي تهيه كرده كه در آن شكل صحيح واژه هاي نادرست آمده و اين شيوه نامه در اختيار بسياري از سازمان ها و همچنين مردم قرار گرفته است .
نكته جالبي كه قريبي به آن اشاره مي كند اين است كه در رعايت شيوه نامه هاي فرهنگستان، ارتش و نيروي انتظامي رتبه هاي نخست را دارند و صدا و سيما نيز در اين رتبه بندي جزو تنبل ترين نهادهاست.
قريبي مي گويد: ارتشي ها و نظامي ها اصولا به خاطر نظم خاصي كه در ساختار مديريتي خود دارند و به كلماتي نظير دستور حساسيت ويژه اي نشان مي دهند، بيشترين استفاده ها را از دستور خط فارسي مصوب فرهنگستان مي كنند، اما صدا و سيما به واسطه وسعت و تنوع برنامه ها دچار نوعي پريشان گويي شده است و فقط در بخش خبر به مصوبات فرهنگستان توجه نشان مي دهد .
در طبقه ششم فرهنگستان و پيش از آنكه به روابط عمومي وارد شوم، نامه هاي داخل تابلو اعلانات را مي خوانم: از همه همكاران عزيز دعوت مي شود كه در جشن كوچك صميمانه اي كه به مناسبت انتشار جلد اول دانشنامه زبان و ادب فارسي برگزار مي شود شركت فرمايند . و نامه بعدي : كار گروه ورزش فرهنگستان در نظر دارد به مناسبت دهه فجر يك دوره مسابقات در رشته هاي فوتسال، شطرنج و... و نيز گردش يك روزه برگزار نمايد، همكاراني كه مايلند در اين برنامه ها شركت كنند با ما تماس حاصل نمايند .
در نامه نخست، حرف اضافه كه دوبار بدون دليل آمده است و فعل نمايد و نمايند نيز در نامه دوم كاربرد صحيحي ندارد. در ساير نامه نگاري ها و پاره اي از مطالب خبرنامه فرهنگستان نيز استفاده نادرست از فعل مي گردد و برخي ديگر از واژه ها به وضوح ديده مي شود. اما اين عبارت كه: اين آسان بر فقط در اين طبقات توقف مي كند نشان مي دهد كه فرهنگستان چنان محو ضرب واژگان جديد و معادل سازي شده است كه ساده ترين اصول درست نويسي فارسي را در متون خود رعايت نمي كند؛ وسواسي كه براي استفاده نكردن از كلمه آسانسور وجود دارد براي انتخاب درست فعل ها در متون اين نهاد وجود ندارد.
فرهنگستان زبان و ادب فارسي بايد به عنوان اصلي ترين و مشروع ترين نهاد علمي زبان فارسي، اين زبان را از كلكسيون خطاهاي زباني بپيرايد و شكل صحيح اين خطاها را به صورت مصوب به تمامي نهادها اعلام كند.
صدا و سيما نيز با استفاده مستمر از اشكال صحيح اين خطاهاي زباني و تهيه برنامه هاي مختلف با حضور متخصصان زبان فارسي، مي تواند بسترهايي را فراهم كند تا رفته رفته غلط هاي مشهور كه در ظاهر، نشان از فرهيختگي اداري و كارمندمابانه دارند، از زبان فارسي جارو شوند.