خروج از پوسته سنتي
پارسا فرزين-- آنچه كه در محافل و مجامع خبري شنيده مي شود موضوع متحدالشكل شدن لباس كادر قضائي در دستگاه قضائي است.
بسياري از تحليلگران اجتماعي نيز تحليل هايي بر اين موضوع داشته اند، ولي آنچه كه در اين خصوص حائز اهميت است، تصميمات بديع و تفكرمدارانه مسئولان قوه قضائيه است كه در ظاهر باعث خارج شدن اين سيستم از پوسته سنتي و حركت به سمت دنياي صنعتي يا فراصنعتي مي شود.حال اين حركت صنعتي يا فراصنعتي شدن كه در قوه بنيادگراي قضائيه رو به تكامل مي رود، مستلزم تفكراتي كارشناسي شده و همراه با مشورت است. شايد در نگاه اول، متحدالشكل شدن لباس كادر قضائي كاري مفيد و ضروري بنمايد و از بسياري سوء استفاده ها كه يكي از معضلات جدي قوه قضائيه است، كاسته شود، اما آيا واقعا در دستگاه قضائي كه موضوع اطاله دادرسي و كيفيت پايين آرا و حجم بسيار زياد ورودي پرونده هاي قضائي محوريت مشكلات اين سيستم را تشكيل داده است، با متحدالشكل شدن لباس، تمامي مشكلاتش حل خواهد شد؟ آيا پرونده هايي كه درگيرودار رابطه و رانت و رانت خواري قرار گرفته است، با پوشيدن لباس متحد به نتيجه مطلوب خواهد رسيد يا امنيت كه يكي از لازمه هاي زندگي دسته جمعي در جامعه است با پوشيدن اين لباس به جامعه باز خواهد گشت؟ آيا ديگر دختران و بانوان جوان مي توانند با آرامش خاطر در خيابان ها تردد كنند؟
آيا با پوشيدن لباس متحدالشكل مغازه داران از ديو ددمنش سرقت در امان خواهند ماند؟ آيا با پوشيدن لباس متحدالشكل كسي ديگر سر كسي كلاه نمي گذارد؟
يادمان نرفته است دستور رياست محترم قوه قضائيه مبني بر عدم استفاده زندانيان از لباس آرم دار زندان در معابر و محل هاي عمومي، اما آيا با اين تعويض لباس، شخصيت از دست رفته مجرمان و بزهكاران اجتماعي ترميم خواهد شد؟...
ولي با نگرش در ادبيات ايران زمين تنها موضوعي كه به ذهن آدمي خطور مي كند، كلام پرنقض و شعرآلود بانوي شعر ايران – پروين – است كه گفت: در سر عقل مي بايد
بي كلاهي عار نيست
* عضو روابط عمومي دادگستري كشور

خش خش دمپايي هايش توجهم را جلب كرد. تازه وارد شعبه دادگاه شده بودم. براي اولين بار بود كه يك قاضي را مي ديدم و با او گفت و گو مي كردم. همين كه صورتم را برگرداندم، خودش را معرفي كرد؛ من... هستم با 20 سال سابقه قضاوت. ظاهر تقريبا نامرتبي داشت. مردي با قد بلند، پيراهن سفيد و كت و شلواري به رنگ طوسي به تن. از آن روز بود كه تصورم از يك قاضي عوض شد.زماني كه پنج قاضي وارد دادگاه مي شوند كه به عدل قضاوت كنند، هر كدام يك رنگند؛ يكي با كت و شلوار سورمه اي، ديگري طوسي، ديگري مشكي، يكي هم با لباس ....تصوير ما از متحدالشكل شدن قضات تنها نظم دهي به اين سيستم خواهد بود همچنان كه رئيس قوه قضاييه از ابتداي پذيرش مسئوليت در اين قوه برآن تاكيد كرده و تهيه طرح ساماندهي لباس قضات و وكلا بخشي از برنامه هاي بلند مدت اوست كه اكنون منتظر به ثمر رسيدن آن هستيم.
مقايسه لباس قضات و وكلا با پيش از انقلاب
در زمان هاي نه چندان دور و در زمان پيش از انقلاب، قضات محاكم دادگستري و نهانخانه هاي عدالت و نيز وكلاي دادگستري داراي لباس هاي متحد الشكلي بودند.
اگر به بخشنامه ها و آيين نامه هاي آن زمان دادگستري و كانون وكلا مراجعه كنيم، مي بينيم كه پوشيدن لباس تعيين شده از سوي قضات و وكلا نه تنها يك امر اجباري و الزامي بود، بلكه امتناع از پوشيدن آن پيگرد انتظامي را نيز به دنبال داشت. به طور مثال در بخشنامه سال 1353 صادره از سوي جلال نائيني- رئيس وقت كانون وكلا- ضمن فراخواني وكلاي دادگستري به رعايت شئونات وكالت و پيروي از سنت هاي متداول حرفه اي در پوشيدن لباس پيش بيني شده، آمده است: چون داشتن ظاهر آراسته و لباس مرتب و رعايت نزاكت هاي اجتماعي از اهم وظايف آقايان وكلاي دادگستري است، لذا به همكاران جواني كه تاكنون به اين مسئله توجه نداشته اند يادآور مي شود(با قيد ضمانت اجرا) از اين پس در محيط دادگستري و مراجعي كه جهت انجام وظايف قانوني خود مراجعه مي كنند، حتما با لباس آراسته و كت و شلوار و كراوات ملبس باشند . در پايان اين بخشنامه نيز آمده است كه عدم توجه به مفاد اين بخشنامه، تخلف از نظامات كانون وكلاست.
حال چرا به بخشنامه 31سال پيش اشاره كرديم؟ حقوقدانان معتقدند چون اين بخشنامه پس از انقلاب نسخ نشده، بنابراين رعايت مفاد اين بخشنامه براي وكلاي دادگستري الزامي است.
علاوه بر وكلاي دادگستري كه بنا به لايحه استقلال كانون وكلا و بخشنامه سال 1353 كانون وكلا ملزم به پوشيدن كت و شلوار و كراوات هستند، قضات دادگستري نيز به استناد قانون اصول تشكيلات دادگستري مربوط به قانون استخدام، قضات ملزم به پوشيدن لباس هاي متحد الشكلي هستند، اما در عين حال ملاحظه مي كنيم هيچكدام از دو بال فرشته عدالت به مفاد اين بخشنامه ها و قوانين توجه ندارند.
لباس قضات پيش از انقلاب چگونه بود؟
پيش از انقلاب لباس قضات دادگستري ها شبيه شنل بود كه شانه هاي قضات را مي پوشاند. البته اين لباس در دوران اسلام نيز بر تن قضات محاكم اسلامي بود و پس از جنگ هاي صليبي نيز قضات مسيحي از اين لباس  استفاده كردند كه امروزه نيز قضات اروپايي از چنين ردايي استفاده مي كنند.
ساماندهي ساختمان هاي دادگستري و لباس قضات و وكلا
اخيرا به دستور رئيس قوه قضائيه آيين نامه اي تحت عنوان آيين نامه ساماندهي ساختمان دادگستري ها و لباس قضات و وكلا در حال تدوين و تنظيم است كه با تصويب آن نه تنها قضات و وكلاي دادگستري داراي لباس متحد الشكل مي شوند، بلكه نماد ساختمان هاي دادگستري هم متحد الشكل و براساس فرمت هاي مندرج در آيين نامه مزبور طراحي خواهند شد. سيد محمود هاشمي شاهرودي زماني كه در دوره 5 ساله دوم مديريت خود بر قوه قضائيه، بر مسند دستگاه عدالت گستر تكيه زد، قول تحقق طرح هايي نظير طرح توسعه منابع انساني شامل شناسايي، آموزش و گزينش و تربيت كادرهاي قضائي، شايسته، فاضل، كارآمد و برخوردار از مهارت ها و خبرگي هاي لازم، قول تحقق طرح مشاركت مردمي از بزه ديدگان، امور حسبيه و پذيرش قيموميت و سرپرستي محجوران و سالمندان و اداره اموال آنان، طرح ساماندهي آرايش محاكم براساس استانداردهاي مورد نظر (حفظ جايگاه قضات و وكلا و شفافيت و علني شدن دادسراها و ...) را داد كه برخي از اين امور در حال تحقق است و برخي ديگر از طرح ها نيز در شرف تدوين آئين نامه مربوطه هستند؛ شايد يكي از دلايل تدوين آيين نامه مربوط به ساماندهي لباس قضات از سوي قوه قضائيه، داشتن ظاهري ناآراسته از سوي برخي قضات محاكم باشد. نگارنده بارها خود به عينه ديده است كه برخي قضات در محاكم با كفش راحتي ظاهر مي شوند كه اين امر باعث كاستن از ابهت يك مسندنشين عدالت مي شود. بالاخره قاضي در هر پرونده اي با يك متهم مواجه مي شود، بنابراين قاضي بايد ضمن داشتن طراوت در برخورد، جايگاه خود را دارا باشد تا تاثير لازم را بر طرفين دعوا بگذارد.در آيين نامه ساماندهي ساختمان هاي دادگستري ها و لباس قضات و وكلا آمده كه تمامي قضات اعم از قضات دادسرا و دادگاه در تمام سطوح مكلفند هنگام تصدي امر قضا در محكمه و در حين انجام وظيفه، لباس مخصوص را مطابق مواد آتي بپوشند . البته ناگفته نماند كه اين آيين نامه هم اكنون در حوزه معاونت اول قوه قضائيه در حال تنظيم است و مواد آتي نيز براساس پيشنهاد اين حوزه و موافقت رئيس قوه قضائيه ابلاغ خواهد شد.
رنگ لباس قضات و وكلا را به خاطر بسپاريد
حال نوع و رنگ لباس قضات محاكم مختلف و وكلاي دادگستري در صورت تصويب آيين نامه مزبور به چه صورت خواهد بود؟ در آيين نامه ساماندهي لباس قضات و وكلا پيش بيني شده كه قضات دادسرا رداي آبي رنگ، قضات دادگاه هاي بدوي رداي مشكي، قضات دادگاه هاي تجديدنظر و كيفري استان رداي سورمه اي و قضات ديوان عالي كشور رداي طوسي بر تن كنند. همچنين براي وكلاي دادگستري نيز رداي آبي رنگ همراه با آرم كانون وكلاي دادگستري كه روي لباس نقش خواهد بست، در نظر گرفته شده است.مقامات عالي رتبه قضائي تاكيد كرده اند كه در اين آيين نامه پيش بيني شده آرم و نشان لباس قضات، مظاهري از مظاهر بارز عدالت را دارا باشد و در آن از نماد و فرهنگ قضائي اسلامي نيز استفاده شود.البته در مورد نوع لباس قضات چندي پيش در جلسه مسئولان عالي قضائي چند طرح - مشتمل بر يك رداي نيم تنه بدون آستين كه روي شانه ها را مي پوشاند - مطرح و قرار شد با طرح ديگري كه قبلا تهيه شده بود تلفيق شود و سپس جهت بررسي به نظر اعضا برسد.
لباس قضات روحاني و زن
در آيين نامه ساماندهي لباس قضات و وكلا اشاره اي به پوشش قضات روحاني و قضات زن نشده است و بايد گفت كه اين آيين نامه در مورد پوشش اين دو دسته از قضات سكوت كرده است. تا كنون در مورد نوع پوشش قضات روحاني و قضات زن دستگاه قضائي دو پيشنهاد مطرح شده است؛ اول اينكه ردايي طراحي شود كه براي اين دو دسته از قضات هم قابل استفاده باشد و دوم عدم اجبار قضات روحاني و قضات زن در استفاده از رداي پيش بيني شده در آيين نامه ساماندهي لباس قضات و وكلاست، البته سخنگوي قوه قضائيه از موافقت اين قوه با پيشنهاد اول سخن رانده است و گفته كه در اين طرح شالي براي قضات پيش بيني شده كه قضات روي كت و شلوار خود بيندازند تا نيازي نباشد كه از هر لحاظ متحدالشكل شوند.از ديگر مواردي كه در آيين نامه ساماندهي لباس قضات و وكلا در مورد آن صحبتي به ميان نيامده، در نظر گرفتن لباس متحدالشكلي براي كارمندان محاكم قضائي است تا مردم بتوانند در مراجعه خود به محاكم، دسترسي آسان تري به كارمندان محاكم قضائي داشته باشند.
با سكوت آيين نامه مزبور در اين زمينه بايد گفت كه به احتمال فراوان كارمندان محاكم قضائي اجباري به پوشيدن لباس متحدالشكل نخواهند داشت.
ساماندهي ساختمان دادگستري ها
يكي از اموري كه در آيين نامه ساماندهي ساختمان دادگستري ها و لباس قضات و وكلا پيش بيني خواهد شد، يكسان سازي نماد داخلي و خارجي دادگستري هاست؛ اين ساختمان ها نيز همانند قضات و وكلاي دادگستري لباسي متحدالشكل برتن مي كنند. در حسن انجام اين كار ترديدي نيست، اما امروز يكي از دغدغه هاي مراجعه كنندگان به محاكم قضائي، پراكندگي مراجع قضائي در سطح شهر است كه موجبات رنجش خاطر مراجعه كنندگان و از همه مهمتر اطاله دادرسي را فراهم مي كند. در كشورهاي مدرن از لحاظ سيستم قضائي آرايش محاكم به گونه اي طراحي شده كه همه مراحل قضائي اعم از دادسرا، دادگاه بدوي، دادگاه تجديدنظر و ديوان عالي در يك ساختمان متمركز شود تا سرعت در رسيدگي هاي قضائي بالا برود، بنابراين ضروري است كه دستگاه قضائي ما نيز از اين الگو نهايت استفاده را ببرد و آن را در تدوين آيين نامه ساماندهي ساختمان دادگستري ها بگنجاند.