عباس اسدي
چه شد  كه۵۰ سال پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) جامعه اسلامي بدان جا رسيد كه فردي مانند امام حسين(ع) ناچار شد براي نجات جامعه از ظلم و ستم و اجراي عدالت ،طواف خانه خدا را رها كرده و راهي سرزمين نينوا شود؟ چه شد در جامعه اي با آن همه بهره مندي از رفتارهاي اخلاقي و انساني و ديني، يزيد حاكم شد؟ چه شد كه ۲۰ سال پس از شهادت امام نخست شيعيان، در همان شهري كه علي (ع) حكومت مي كرد، پسران اميرالمؤمنين را به شهادت رساندند.تاريخ نگاران، پژوهشگران ديني و آنها كه درس و بحث و مدرسه شان پنجره اي رو به سوي اخلاق، دين، مسئوليت شناسي و آزادي خواهي دارد از غفلت همگاني امر به معروف و نهي از منكر به عنوان يك اصل تعطيل شده در آن زمان ياد مي كنند و بر اين باورند كه اگر جامعه آن روز با اهداف پيشگيرانه و هدايت گرايانه رو به سوي امر به معروف و نهي از منكر مي كرد، امروز ما عزادار بزرگ پرچمدار آزادي خواهي، عدالت طلبي و انسان آگاه و مسئوليت شناسي چون حسين بن علي (ع) نبوديم، اگر آن روز منكرات شناخته مي شد و براي پيشگيري از ترويج و فراگير شدن آن اقدام باورمندان ميدان عمل مي يافت در نينوا فاجعه بزرگ سال ۶۱ هجري رخ نمي داد. هفته اول محرم به تأسي از حركت آزادي خواهانه و عدالت طلبانه امام سوم شيعيان (ع) هفته امر به معروف و نهي از منكر نام گرفته به همين مناسب همشهري با كاظم كياپاشا معاون فرهنگي ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر استان تهران گفت و گو كرده است. متن اين گفت و شنود در پي مي آيد.
* آقاي كياپاشا به عنوان معاون فرهنگي ستاد امر به معروف و نهي از منكر بفرماييد، كاركرد اين ستاد چيست؟ با چه اهدافي شكل گرفته است؟ آيا كاركرد آن مانند بسياري ديگر از ستادها در حوزه هاي فرهنگي و اقتصادي مقطعي و فصلي است يا كاركردي مستمر دارد؟
- ابتدا بايد بگويم با وجود آنكه حضرت امام(ره) در سال هاي ابتدايي انقلاب يكي از راه هاي مهار فساد در زمينه هاي مختلف را امر به معروف و نهي از منكر همگاني دانستند و حتي بحث تشكيل وزارتخانه امر به معروف و نهي از منكر به صورت جدي مطرح شد و اين نگرش هم برخاسته از اصل هشتم قانون اساسي بود اما به باور بنده كوتاهي برخي از افراد اعم از مسئول و غيرمسئول مانع از اين شد كه اين اصل مسلم قانون اساسي جنبه اجرايي و كاركردي پيدا كند. با اين وجود در سال ۱۳۷۲با حمايت و تأكيد مقام معظم رهبري ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر شكل گرفت و متعاقب آن امام جمعه هر شهرستان به عنوان رئيس ستاد و استاندار هر استان به عنوان قائم مقام به صورت جدي كار خود را آغاز كردند. اكنون براساس دكترين ستاد، احياي امر به معروف و نهي از منكر بيش از آنكه اين ستاد جنبه اجرايي به خود بگيرد، آموزش دادني و يادگرفتني است، يعني اينكه اگر كسي يا شخصي مي خواهد امر به معروف و نهي از منكر كند بيش از هر چيز بايد آموزش ديده باشد، اين مقوله ديني را بشناسد، از شرايط امر به معروف آگاهي كافي داشته باشد، لذا آنها كه براساس تكليف ديني و مسئوليت اجتماعي مي خواهند امر به معروف كنند، ابتدا بايد آگاهي داشته باشند كه عمل مورد نظر به عنوان مثال واجب، مستحب، حرام و مكروه است، دوم اينكه انسان بايد احتمال دهد كه امر و نهي ممكن است با روش هاي گوناگون اثر مثبت در پي داشته باشد، سوم اينكه فرد خاطي اصرار بر ادامه گناه داشته باشد و آخر اينكه نتيجه اي كه از اين اقدام حاصل مي شود ضرر و زيانش بيشتر از آن حركت فرد خاطي نباشد. بنابراين مي بينيم كه نمي شود همين گونه براساس سليقه و ذائقه شخصي به امر به معروف و نهي از منكر مبادرت ورزيد. اصل امر به معروف و نهي از منكر يكي از فروع دين است و ستاد احيا با تأسي و تكيه بر باورهاي ديني ،معتقد است كه فعاليت اين ستاد در هميشه تاريخ و تا زماني كه جوهره دين در وجود فرد مسلمان و شيعه علوي باقي است، بايد استمرار و پويايي داشته باشد و نمي توان فعاليت آن را به فصلي و مقطعي خلاصه و محدود كرد. به عبارت ديگر تا زماني كه حيات باقي است اين اصل مسلم جريان دارد.
* هفته اول محرم هفته امر به معروف و نهي از منكر نام گرفته است، شايد به اين دليل كه بارزترين و كاركردي ترين اقدام اباعبدالله الحسين(ع) در اجراي امر به معروف و نهي از منكر اين است كه طواف خانه خدا را رها مي كند و براي مبارزه با ظلم و ستم راهي سرزمين نينوا مي شود، اباعبدالله الحسين (ع) با اين حركت مي خواهد به تاريخ بگويد مصاديق منكر در زمان هاي مختلف و در شرايط متعدد متفاوت است، آيا شما به عنوان معاون فرهنگي ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر مي پذيريد كه دامنه اين فرضيه الهي و مصداق هاي منكر و معروف در شرايط زماني- به جز احكام مسلم ديني- در ساير موارد متفاوت است؟
- ما در مصاديق منكرها و معروف ها معتقديم كه دامنه آن از مسائل اعتقادي و ايدئولوژيكي فراتر رفته و حوزه هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و حتي بهداشتي را در بر مي گيرد. به عنوان نمونه سيگار كشيدن اگر چه يك تخلف و جرم تلقي نمي شود، اما مصداق منكر است، از اين جهت كه يك فرد سيگاري ابتدا به اقتصاد خانوادگي خويش ضربه مي زند، اين ضربه و ضرر متوجه اقتصاد كشور هم مي شود و علاوه بر آن ممكن است براي اطرافيان نيز خسران و زيان از نظر سلامتي به همراه داشته باشد. اكنون فصل بارش برف و باران است، عده محدودي از شهروندان زباله هاي خود را در كانال هاي آب رها مي كنند، اين اقدام مشكلاتي را براي مديريت شهري پديد مي آورد و هزينه اي را به شهرداري تحميل مي كند كه غيرمستقيم از جيب شهروندان هزينه مي شود، اين هم مي تواند مصداق منكر باشد. اكنون ذلت و زبوني در مقابل دشمن مصداق منكر است. همين طور سد معبر، مزاحمت براي رفت و آمد مردم، تخريب فضاي سبز و ساير اقداماتي كه از سوي برخي افراد براي شهروندان زحمت درست مي كند مصداق منكر است و بر هر شخص متدين و مسئوليت شناس فريضه است كه به فرد خاطي گوشزد كند، آن هم به گونه اي كه تأثير لازم را در پي داشته باشد.در شرايط حاضر اصرار بر داشتن انرژي صلح آميز هسته اي مصداق معروف است، اين موارد را گفتم كه بدانيد مصاديق منكر و معروف در شرايط زماني و ضرورتها تغيير مي كند.
* آقاي كياپاشا اگر بخواهيم امر به معروف و نهي از منكر را در نوعي از لباس و نوعي از مدل ريش و نوع پوشش خانم ها و يا مواردي كه شما اشاره كرديد خلاصه و منحصر كنيم، با اصلاح رفتارهاي شهروندي در حوزه مديريت شهري و اصلاح پوشش و پايبندي به ظواهر ديني ديگر موضوعي براي امر به معروف و نهي از منكر باقي نمي ماند و به ظاهر اين اصل به سقف خود مي رسد، به غير از مواردي كه برشمرديد در حوزه دفاعي كشور، پاسخ به تهديدهاي احتمالي دشمن، شيوه هاي قيم مآبانه برخي مديران در پست هاي سازماني، رفتارهايي را پديد مي آورد و مصداق منكر مي آفريند. در چنين مواردي تكليف آنها كه مقيد به باورهاي ديني هستند چيست آيا اگر وارد ميدان مبارزه شدند و در برابر كژروي ها فرياد بر آوردند شما از آنها حمايت مي كنيد؟
- اگر ما امر به معروف و نهي از منكر را روي آشكار شدن تار موي خانم ها و پوشش آنها _كه به جاي خود اهميت دارد و يك بانوي ديني در مملكت اسلامي بايد رعايت پوشش و حجاب را داشته باشد- متمركز كنيم از ماهيت و اهداف واقعي احياي امر به معروف و نهي از منكر فاصله گرفته ايم، در حالي كه اگر يك مسئول دولتي همان گونه كه براي ايجاد اشتغال و دميدن روح نشاط و سازندگي در جوانان يك امر به معروف انجام مي دهد در صورتي كه غير از اين عمل كند مرتكب منكر شده است، اگر مديري و مسئولي در حوزه فعاليت خود مشكلاتي را براي مردم بوجود آورد مرتكب منكر شده است و بايد با خطاهاي او برخورد كرد، امروز در برخي از اداره ها و سازمان ها اسراف وجود دارد، در برخي از افتتاحيه ها ريخت و پاش صورت مي گيرد، اين مصداق منكر است، آن هم در جامعه اي كه شمار قابل توجهي از مردم زير خط فقر زندگي مي كنند. اگر من مسئول پارتي بازي كردم، آدم غيرمتخصص، غيرماهر و غيركاردان را به جاي يك نيروي متعهد، متخصص و شايسته بر پستي نشاندم، به صرف اينكه از بستگان من است، منكر مرتكب شده ام و بايد اين زمينه وجود داشته باشد كه بتوانم مورد نقد و اعتراض قرار گيرم. اتفاقاً من معتقدم اگر اين منكرات درست شود و تبعيض ها از جامعه رخت بربندد، پوشش بانوان ما نيز درست مي شود. اما در مورد حمايت از آمران به معروف و ناهيان از منكر بايد بگويم ما از آنها حمايت قضايي مي كنيم البته اين به معناي حمايت از برخوردهاي سليقه اي و خارج از چارچوب نيست.
* ببينيد هميشه اين سئوال براي خيلي از شهروندان باقي مانده و پاسخ آن هم روشن نشده است كه وقتي نظام اسلامي حاكم است و اين نظام هم براساس يك اعتراض و مبارزه انقلابي شكل گرفته و در اين نظام قواي نظامي و انتظامي وجود دارد، دادستاني و دادگاه و دادگستري و قضاوت اسلامي بد و خوب را تشخيص مي دهد و براساس آن برخورد مي كند، آيا دخالت و ورود يك شهروند به حوزه اينكه فلان رفتار بد و فلان كردار خوب و بايد فراگير و يا با آن برخورد شود آيا اين نوع نگاه و اجرايي شدن آن نوعي تداخل در كار نيروي انتظامي و ارگان ها و نهادهاي نظارتي نيست؟
- نيروي انتظامي به عنوان برقرار كننده نظم و امنيت در كشور و دادگستري و دادستاني به عنوان اجرا كننده احكام مبتني بر قانون اساسي كار خود را مي كنند و تنها به تخلف مشهود رسيدگي مي كنند. اما يك سري اقداماتي در جامعه وجود دارد كه براساس قانون جرم نيست اما روي گرداني از رعايت آنها و بي توجهي به آداب و سنن آن در جامعه، بستر ورود افراد به تخلف و جرم را فراهم مي آورد، امر به معروف و نهي از منكر مي آيد و با نظارت عام و فراگير از شكل گيري يك جرم پيشگيري مي كند. به عنوان نمونه سيگار كشيدن جرم نيست، بي احترامي به پدر و مادر جرم نيست، نرساندن يك مصدوم به بيمارستان توسط تماشاگر حادثه خلاف نيست، بي توجهي به نوعدوستي، دگرخواهي و ايثارگري در حق ديگران تخلف محسوب نمي شود، بي احترامي اعضاي خانواده به يكديگر جرم نيست، اما وجود همه اينها در جامعه اسلامي مصداق منكر و رعايت آنها مصداق معروف است و در اين زمينه هم ، نيروي انتظامي و دادگستري ورود پيدا نمي كند، پس بنابراين اگر فردي در جامعه اسلامي به باورهاي ديني خود توجه كند و بخواهد با تكيه بر فروع دين به عنوان يك فرد مسئول روزگار سپري كند، نبايد بي تفاوت و بي توجه باشد و اين هم به معناي آن نيست كه كسي حق داشته باشد با ديگران برخورد كند، بلكه امر به معروف تنها و تنها كاركرد پيشگيرانه دارد و زماني هم مي تواند نتايج لازم را بر جاي گذارد كه يك اراده همگاني اقدام به تحقق آن كند و در رفتار و كردار تك تك افراد جلوه گر شود و خيلي هم مايل نيستيم احياي امر به معروف و نهي از منكر جنبه دولتي و سازماني پيدا كند.
* من به عنوان آمر به معروف و ناهي از منكر چگونه بايد تشخيص دهم در حرفه اي كه كار مي كنم چه چيزي مصداق منكر و چه حركتي مصداق معروف است؟
- ما جمعي از طلاب فاضل و دانشجويان خبره ،انديشمندان و محققان را سازماندهي كرده ايم تا با مطالعه و پژوهش، مصداق هاي معروف و منكر را در مشاغل متفاوت بيابند و آن را در اختيار شهروندان قرار دهند، اكنون براي هشت شغل و صنف متفاوت ،مصاديق معروف و منكر را شناسايي و در اختيار اعضاي آن صنف قرار داده ايم كه متناسب با آن به فريضه امر به معروف و نهي از منكر عمل شود، به عنوان مثال در صنف تاكسيرانان مشخص شده است كه چه چيزي معروف و چه چيزي منكر است. اين را به صورت جزوه اي تهيه كرده و آن را به تاكسيراني داده ايم. با اين كار معيارها و ملاك ها را مشخص كرده و از رفتارهاي سليقه اي و خود سر پيشگيري كرده ايم... ضمن آنكه در آينده وقتي دامنه مشاغل متفاوت را در بربگيرد و مردم هم بستر انتقاد و اعتراض را فراهم ببينند به باور من يك فراخوان عمومي متكي بر يك منطق عقلاني براي دعوت به خوبي ها و دوري از بدهي ها شكل خواهد گرفت چرا كه باز هم تأكيد مي كنم امر به معروف و نهي از منكر نوعي نظارت عامه اجتماعي است و ما با احياي آن در حقيقت در خانه مان پليس خود هستيم، در كلاس درس، مدرسه و دانشگاه يكديگر را به رفتارهاي انسان دوستانه دعوت مي كنيم و از كردارهاي نادرست پرهيز مي دهيم. در نهايت جامعه اي را مي سازيم كه در آن مهرورزي و دگرخواهي فراگير شود.
* اصل هفتم قانون اساسي «شوراها» پس از ۲۰سال احيا شد، چرا براي احياي اصل هشتم قانون اساسي كه بحث امر به معروف و نهي از منكر را شامل مي شود پس از۲۷ سال تا كنون اقدامي صورت نگرفته است؟
- به اعتقاد من همه در تحقق و احياي اين اصل كوتاهي كرده اند و نمي شود تقصير را فقط به گردن نهادي خاص و يا اشخاص بيندازيم، به تازگي كميسيون هاي مربوطه در دولت براي اجرايي و كاركردي شدن اين اصل اقداماتي را انجام داده اند، در صورتي كه هيأت وزيران به اين مهم توجه كند به صورت لايحه به مجلس شوراي اسلامي مي رود تا شيوه هاي اجراي آن عملياتي شود.
*آيا در كميسيون دولت بحث وزارتخانه هم مطرح شده است؟
- فعلاً در اين مرحله از لايحه بحث وزارتخانه امر به معروف و نهي از منكر پيش بيني نشده و بيشتر بحث احيا مطرح است. البته مشكل فراگير نشدن امر به معروف و نهي از منكر تنها نبود وزارتخانه نيست بلكه سازوكارهاي ديگري مورد نياز است كه هنوز افاقه نكرده است
* به نظر مي رسد دور جديدي از فعاليت هاي ستاد احيا آغاز شده و تعاملاتي هم با استانداري ها و مديريت هاي شهري صورت گرفته است در اين باره قدري توضيح دهيد؟
- با استقرار دولت عدالت طلب نهم و توجه ويژه اي كه آقاي احمدي نژاد به اين امور داشته و دارند تمهيداتي انديشيده شد تا سازمان هاي مرتبط با فعاليت هاي فرهنگي بتوانند در اين بخش با ستاد احيا همكاري و همفكري كنند به همين خاطر اكنون پليس و مديريت شهري تعامل خوبي با ستاد داشتند و با اجراي برخي از برنامه ها به اهداف ستاد احيا كمك كرده اند، علاوه بر اين براي ايمن سازي بوستانهاي شهر تعامل خوبي با سازمانهاي مرتبط داريم كه اين همفكريها روز به روز بيشتر مي شود. همچنين به سازمان فرهنگي و هنري پيشنهاد داديم يكي از فرهنگسراهاي موجود در شهر را به فرهنگسراي امر به معروف تبديل كنند و يا اينكه براي تأسيس چنين فرهنگسراهايي اقداماتي صورت گيرد كه مقدمات اوليه تأسيس آن صورت گرفته و اين فرهنگسرا با مشخص كردن مصاديق معروف ها و منكرها فعاليت خود را با عنوان فرهنگسراي معروف آغاز خواهد كرد. در تعامل با استانداري تهران هم به توافق رسيديم كه ابلاغ مشتركي را با ستاد احيا براي فرمانداران شهرهاي استان تهران ارسال كنند تا همكاري و تعامل ستاد احياي شهرهاي استان تهران با فرمانداري ها افزايش يافته و از اين طريق بتوانيم به اهداف مورد نظر دست يابيم.
* به عنوان آخرين سؤال بفرماييد ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر تا چه ميزان به اهداف غايي خود دست يافته است؟
- يكي از راه هاي رسيدن به اهداف مورد نظر بودجه و اعتبار لازم است كه بايد عرض كنيم بودجه و اعتبار سالانه ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر به اندازه هزينه يك روز يك وزارتخانه است، سال گذشته تنها ۳۰۰ميليون تومان براي فعاليت اين ستاد اعتبار پيش بيني شده بود. اگر چه مايل نيستيم كم كاري و دور افتادن از اهداف را به بودجه و اعتبار پيوند زنيم، اما يك واقعيت انكارناپذير وجود دارد كه براي كار فرهنگي و به نتيجه رسيدن آن شما بايد اعتبار لازم را داشته باشيد، امر به معروف و نهي از منكر هم مقوله اي است كه بيش و پيش از آنكه نيازمند تجهيزات و نيروي انساني باشد نيازمند فعاليت هاي فرهنگي و آموزش و اطلاع رساني در اين حوزه است. اگر بخواهم متناسب با افقي كه پيش رو داريم حرفي زده باشم، ما هنوز در ابتداي راه هستيم، اما در همين مدت كم هم توانسته ايم براي فرهنگ سازي در اين حوزه نشريه راه اندازي كنيم كه اكنون در سراسر كشور توزيع مي شود و در پي فرهنگي كردن فريضه امر به معروف و نهي از منكر است. مايلم بر اين نكته تاكيد كنم كه در صورتي امر به معروف و نهي از منكر فراگير مي شود و دامنه تاثيرگذاري آن در زندگي اجتماعي نفوذ مي يابد كه اول آمران درد دين داشته باشند و در مرحله بعد حب و بغضهاي شخصي و گروهي خود را در اين باور ديني دخالت ندهند.