ترجمه: گيتا ناصري
همه گيري آنفلوآنزاي مرغي از سال 1997 در حال گسترش و انتشار بوده است، ولي اولين بار در تابستان سال 2005 بود كه ويروس آنفلوآنزاي نوعA سويه H5N1 تيتر اول اخبار روز شد. از آن زمان اطلاع رساني به مردم در مورد پيشرفت و گسترش بيماري به خوبي انجام شد، اين بيماري نگراني هايي روزافزون را سبب شده است از جمله: بروز بيماري به دفعات در محل هاي پرورش ماكيان در خاور دور، با كشتار گسترده پرندگان؛ مواردي محدود ولي اغلب كشنده از انتقال بيماري به انسان؛ و انتشار ويروس در بين پرندگان وحشي و مهاجر كه اپيدمي(1) بيماري را از آسيا به مرزهاي اروپا كشانده است. جدي ترين مسئله اين است كه شيوع اين بيماري اپي زوتيك(2)، چشم انداز ظهور و پيدايش ويروسي جهش يافته با قابليت سرايت بين انسانها را پديدار ساخته است. توجه به تمام اين مسائل اين پرسش را مطرح مي نمايد كه براي مبارزه با اين تهديد چه حربه هايي را در زمينه علوم و تحقيقات در دسترس داريم.
بيماري عفوني ريوي كه ما آن را آنفلوآنزا مي ناميم مدتها است كه به نوع بشر آزار مي رساند. اولين اشاره به اپيدمي آنفلوآنزا به قرن سوم پيش از ميلاد مسيح، در متني از بقراط، پدر طب اروپا، برمي گردد. مطالعه اي بر روي اسناد تاريخي پس از قرن شانزدهم نشان دهنده بروز به طور متوسط 3 اپيدمي و يا پاندمي (همه گيري جهاني) جدي در هر قرن مي باشد. بدترين آنها اپيدمي آنفلوآنزاي اسپانيايي در سال هاي 19-1918 بود كه باعث مرگ 20 ميليون تا 40 ميليون نفر در سراسر جهان شد. دو اپيدمي جدي ديگر به سال هاي 1957 و 1967، كه خصوصاً ايالات متحده آمريكا شديداً مورد حمله بيماري قرار گرفته بود، برمي گردد.
خانواده گسترده آنفلوآنزا
با توجه به ميزان خسارات حاصله، اين بيماري مسري موضوع تحقيقات گسترده اي در طول قرن بيستم بوده است، كه انجام اين تحقيقات با پيشرفتهاي حاصله در زيست شناسي مولكولي و كاربرد آنها در ويروس شناسي تسهيل شده است. تدريجاً، طرح و نقشه خانواده وسيع ويروسهاي آنفلوآنزا مشخص شد. علاوه بر ويروسهايي كه باعث بروز آنفلوآنزاي معمولي انسان مي شوند و كار خود را در هر زمستان انجام مي دهند- هر چند ندرتاً كشنده هستند مگر در افراد خيلي ضعيف- ويروس هاي آنفلوآنزا باعث ابتلاي تعداد زيادي از پرندگان نيز علاوه بر خوكها و ساير پستانداران مي شوند.
در حدود سال 1930، دو ويروس، كه باعث ابتلاي انسان و خوك مي شوند، براي اولين بار شناخته شدند. در دهه،۱۹۴۰ واكسن هاي ضدآنفلوآنزا با رشد دادن ويروس ها در تخم هاي مرغ و سپس غيرفعال ساختن آنها به وجود آمدند. اين سويه هاي غيرفعال شده ويروس واكنشي ايمني را آغاز مي كنند كه از بروز عفونت توسط ويروس حقيقي آنفلوآنزا پيشگيري مي نمايد. ولي به هر حال، باعث محافظت 100درصد افراد نمي شود.
سه نوع آنفلوآنزا
امروزه، تعداد زيادي ويروس آنفلوآنزا شناسايي شده اند كه به سه نوع عمده: A، B ، و C طبقه بندي مي شوند. ويژگي متمايزكننده ويروسهاي آنفلوآنزاي نوع A- كه گروه ارتوميكسوويريده ناميده مي شوند- اين است كه داراي دو پروتئين هستند، هماگلوتينين ها (H) و نورآمينيداز ها 15 نوع گوناگون هماگلوتينين (H1 تا H15) و 9 نوع نوروآمينيداز (از N1 تا N9) وجود دارد. هر زيرگونه ويروسي، كه با تركيب Nx Hx مشخص مي شود، خصوصيات خاص خودش را دارد، خصوصاً در ارتباط با ميزان عفونت و شدت بيماري حاصله. ولي اين ويروس هاي آنفلوآنزاي نوع A مكرراً دچار جهش مي شوند، همچنين مي توانند با يك بيماري زايي خاص با يك ميزان جديد سازگاري يابند. اين موضوع مي تواند توضيح دهنده اين مسئله باشد كه چرا امروزه بروز هر اپيدمي آنفلوآنزايي در حيوانات، به طور بالقوه براي انسان خطرناك است.
اين موضوع ثابت شده است كه تمام ويروس هايي كه شديداً بيماري زا محسوب مي شوند (HPAI) به زيرگونه هاي H5 و H7 تعلق دارند. ويروس H5N1، كه خاستگاه نگراني هاي روزافزون 2 سال گذشته بوده است، به جاي خود گونه هاي زيادي از پرندگان را مبتلا مي سازد و اخيراً نيز در بعضي گونه هاي پستانداران يافت شده است. اصولاً، هر چند اين ويروس براي پرندگان وحشي بي ضرر است- خصوصاً پرندگان آبزي كه بي هيچ شكي مخزن ويروس هستند- باعث مرگ ماكيان به تعداد زياد مي شود و مي تواند انسانهايي را كه در تماس مستقيم با پرندگان درگير هستند نيز مبتلا نمايد. تا به امروز در موارد معدودي، منجر به علائم وخيم آنفلوآنزا با ميزان بالاي مرگ و مير و تلفات شده است.
مسئله اي كه بيشتر باعث نگراني است، احتمال جهش و يا نوتركيبي ويروسي است كه در حال حاضر در آسيا در حال انتشار است. اگر دو ويروس آنفلوآنزاي نوع A يك ميزبان را مبتلا نمايند مي توانند با تبادل اجزاي خود باعث به وجود آمدن يك ويروس نوتركيب تازه شوند كه حتي مي تواند بيماري زايي بيشتري داشته باشد. اين نوتركيبي در خوك ها هم كه نسبت به هر دو نوع ويروس آنفلوآنزاي انساني و پرندگان حساس هستند، مي تواند اتفاق بيفتد و در نتيجه منجر به تظاهر يك ويروس جديد بشود كه باعث ابتلاي انسان شده، مي تواند مستقيماً بين انسانها منتقل گردد.
تهديدي
براي انسان
اگرچه در سال 1997، ثابت شد كه H5N1 توانايي عفونت زايي در انسان را دارد ولي تا امروز بيش از موارد منفرد و مجزاي بيماري كه در تمام موارد به علت تماس نزديك با پرندگان بيمار بوده مشاهده نشده است. فقط كاركنان مرغداريها، كارگران كشتارگاه و دامپزشكان كه امكان استنشاق ويروس موجود در مدفوع و يا اخلاط پرندگان بيمار و يا مرده براي آنها وجود دارد، به طور بالقوه در معرض خطر هستند. احتمالاً ويروس H5N1 منحصراً از راه استنشاق منتقل مي شود و پختن گوشت پرندگان آن را از بين مي برد.
از ابتداي اپيدمي آنفلوآنزاي پرندگان، حدود 120 نفر در آسياي جنوب شرقي با اين ويروس آلوده شده اند و حدود 60 نفر از آنها از دنيا رفته اند. بنابراين، درست است كه H5N1 يك خطر واقعي براي كسي كه هيچ دفاع ايمني در مقابل آن ندارد محسوب مي شود ولي قدرت عفوني آن با توجه به تعداد نسبتاً پايين موارد ابتلا به نسبت تراكم جمعيت در اين نواحي و نيز ارتباط نزديك موجود بين انسان و حيوان در اين مناطق، بسيار پايين است.
اين مسئله به اين معنا است كه اپيدمي رخ نخواهد داد مگر اينكه اين ويروس آنفلوآنزاي پرندگان، يا از راه جهش و يا از راه نوتركيبي، با نوع بشر سازگاري پيدا كند. تا به امروز، آزمايشگاه هاي بين المللي كه در حال تجزيه و تحليل ويروسهاي به دست آمده از پرندگان و يا افراد بيمار هستند هيچ سويه انساني شده اي را تشخيص نداده اند. در نتيجه، ويروسي كه بتواند آغازگر يك اپيدمي باشد، هنوز وجود ندارد.
خطوط مقدم دفاعي
اولين مرحله دفاعي تلاش براي ريشه كن كردن اپيدمي در بين پرندگان است. اين تلاش دربرگيرنده دو اولويت است. اول از همه، نياز به قوي تر ساختن سيستم هاي علمي براي پايش ويروس و گزارش فوري به تمام مقامات بهداشتي رسمي منطقه اي، ملي و بين المللي است، به دنبال آن، به محض گزارش داده شدن يك همه گيري آنفلوآنزاي مرغي، تمام حيوانات مربوطه بايد به طور عمومي نابود شده، آغل ها ضد عفوني و مزارع موجود در مناطق درگير، قرنطينه شوند.
واكسن هاي مرسوم
واكسن هاي آنفلوآنزا براي اولين بار چندين دهه پيش ساخته شدند. روش به كار گرفته شده اين است كه ويروسي از آنفلوآنزا را كه قرار است واكسن بر ضد آن ساخته شود و سويه ويروس را كه در آزمايشگاه كشت داده شده و بي ضرر است ولي سريعاً تكثير مي يابد در يك تخم بارور مرغ در كنار هم قرار مي دهند. اين دو ويروس با هم تبادل ژن كرده، يك ويروس نوتركيب را به وجود مي آورند كه ظرفيت تكثير سويه خنثي را دارد همراه با ژن هاي H و N كه تعيين كننده بيماري زايي و ويروس مسئول ايجاد بيماري در انسان و حيوان مي باشند.
اين سويه نو تركيب جديد جدا نگهداري شده، براي توليد كنندگان واكسن فرستاده مي شود، كه آنها آن را در ميليون ها تخم بارور ماكيان تكثير مي نمايند. سپس ويروس هاي توليد شده قبل از ورود به تركيب واكسن به طريق شيميايي غيرفعال و پالايش مي شوند. اين روش روشي ايمن و ارزان است، ولي براي توليد مقادير بالاي واكسن به چندين ماه زمان نياز دارد. به همين علت است كه هر سال در فصل بهار سازمان جهاني بهداشت (WHO) سويه هاي ويروسي را كه احتمالاً در بروز اپيدمي هاي زمستان آينده نقش دارند تعيين مي نمايد، بنابراين امكان آماده شدن واكسن انساني تا فصل پاييز وجود خواهد داشت.
سلاح واكسيناسيون براي كمك به مبارزه با گسترش بيماري در پرندگان گسترش يافته و در دسترس است. ولي به هر حال، در يك مدت زمان كوتاه ما فقط قادر به واكسينه كردن بخشي از پرندگان آلوده موجود در مناطق آلوده زيادي كه در آسيا وجود دارند، مي باشيم. از طرف ديگر، از آنجايي كه ويروس انساني كه احتمالاً قرار است به دنبال اپيدمي آنفلوآنزاي پرندگان آسيا تظاهر يابد هنوز شناخته شده نيست. پس در اين مرحله، توليد واكسن براي مبارزه با آن نيز به وضوح امري غيرممكن است.
پي نوشت:
۱ - واژه اپيدمي به بروز موارد زيادي از يك بيماري مسري و قابل انتقال در انسان ها در يك منطقه نسبتاً محدود اطلاق مي شود در حالي كه در پاندمي شيوع بيماري به يك منطقه جغرافيايي خيلي وسيع اشاره دارد.2- بيماري اپي زوتيك به همه گيري يك بيماري در جانوران اطلاق مي شود.

ريشه يابي يك اسم
آنفلوآنزا يك كلمه ايتاليايي است كه به قرن پانزدهم برمي گردد و معناي آن جريان مايع يا تحت نفوذ قرار دادن مي باشد و اين علت كاربرد آن براي بيان اعتقاد به تأثير ستارگان بر ظهور اپيدمي ها است. بعدها اين كلمه در تمام زبان ها براي توصيف عفونت هاي ريوي انسان ها و حيوانات كه در نتيجه حملات اپيدميك و يا پاندميك ويروسي حاصل مي شوند، به كار رفت. گريپ كلمه اي مترادف است كه در زبانهاي آلماني، اسپانيايي و فرانسوي به كار مي رود. در زبان انگليسي آن را به اختصار Flu مي نامند.

ميوه آقطي ضد ويروس  آنفلوآنزاي مرغي
رويترز- عصاره ميوه آقطي سياه مي تواند براي پيشگيري از آنفلوآنزاي مرغي كارآمد باشد. بر اساس يك مطالعه جديد نوعي مكمل غذايي به نام Sambucol كه حاوي عصاره آقطي است، پس از اضافه شدن به محيط كشت سلول هاي سگ آلوده شده به ويروس كشنده آنفلوآنزاي مرغي از نوع H5N1 قادر به جلوگيري از رشد ويروس هاست. يك تيم تحقيقاتي از پژوهشگران ويروس شناس، دريافتند كه محصولاتي كه در تركيب آنها عصاره ميوه آقطي وجود دارد رشد ويروس ها را متوقف مي كرد. اما متخصصان هشدار داده اند كه مطالعات بيشتري نياز است كه، دريابند آيا اين تركيب بر ويروس كشنده H5N1 در انسان كارآمد است.
آزمايش واكسن  آنفلوآنزاي مرغي
آســـــوشيتدپرس-آزمايش هاي باليني براي آزمايش واكسن انساني ويروس كشنده H5N1 آنفلوآنزاي مرغي از فروردين ماه شروع مي شود.اين واكسن با دو واكسن يادآوري مختلف (تقويت كننده) آزمايش مي شود و نتيجه ابتدايي آن بايد تا سه ماه بعد آماده شود.هدف آزمايش هاي باليني، آزمايش ايمني اين واكسن، تعيين مقدار مصرف آن و زمان بندي كردن تركيب اصلي دو واكسن يادآوري است. توليد اين واكسن تا پايان سال شروع مي شود.
علائم آنفلوآنزاي مرغي در انسان
چهار نوع داروي ضد ويروس (آمانتادين، ريمانتادين اوسلتاميوير و زاناميوير) براي درمان و پيشگيري توصيه شده است. هر چهار دارو روي ويروس آنفلوآنزاي A موثر است. هر چند بسياري از گونه هاي ويروس  آنفلوآنزا به برخي از اين داروها مقاوم شده و بنابراين هميشه اين تركيبات موثر نيستند. براي مثال بررسي بعضي ويروسهاي H5N1 سال 2004 كه از انسان و طيور در منطقه آسيا گرفته شده بود، نشان مي دهد كه ويروس نسبت به دو داروي آمانتادين و ريمانتادين مقاوم است.
همچنين توصيه مي شود كه هيچكدام از اين دو دارو براي پيشگيري و درمان آنفلوآنزاي A استفاده نشود.ارزيابي ويروس هاي آنفلوآنزا از نظر مقاومت نسبت به داروها ادامه دارد.