Hamshahri Newspaper

مريم صالحي طالقاني
سال هايي كه كودك در مدرسه ابتدايي مي گذارند، از نظر تغذيه دوره قابل توجهي است، زير هنوز كودك در مرحله رشد قرار دارد، تغييرات رشد قدي كودك در اين سنين تقريباً ثابت و به طور متوسط سالانه حدود 6 سانتي متر است و ميزان افزايش وزن او حدود 5/3كيلوگرم در سال است.
مهم ترين اختلالات ناشي از كمبودهاي تغذيه اي كودكان در اين دوره، كم خوني ناشي از فقر آهن و گواتر است. كم خوني ناشي از فقر آهن در كودكان، با تغييرات رفتاري و كاهش قدرت يادگيري همراه است. كودكان كم خون، بي تفاوت، خسته و تنبل هستند و در امور تحصيلي نسبت به كودكان سالم موفقيت كمتري كسب مي كنند و پس از درمان فعال تر و موفق تر مي شوند. كودكاني كه كمبود يد دارند، مبتلا به گواتر مي شوند. اين كودكان در يادگيري دروس مشكل دارند و در نهايت دچار افت تحصيلي مي شوند، از اين رو توجه به تغذيه كودكان در سنين دبستان، به منظور حفظ و ارتقاي سلامت، تأمين مواد مغذي براي رشد، تأمين انرژي مورد نياز براي انجام فعاليت هاي جسمي و فكري، كمك به حفظ مقاومت در برابر عفونت ها، ذخيره سازي مواد غذايي لازم در جهت آمادگي براي رشد سريع در دوران بلوغ، افزايش ميزان يادگيري و بهبود وضعيت تحصيلي آنان ضروري است.
يكي از مشكلات تغذيه اي موجود در كشور سوءتغذيه ناشي از كمي دريافت پروتئين و انرژي (PEM)، كمبود يد، كمبود آهن و كم خوني ناشي از آن مي باشد. ساير كمبودها شامل كمبود ويتامين هاي گروه B مثل ويتامين B2 و كمبود ويتامين B1 و كمبود ويتامينD نيز در كودكان گزارش شده است. بعضي از اين كمبودها به دليل فقر مواد مغذي در غذاهاي منطقه، همه گروه هاي سني را درگير مي كند ولي كودكان به دليل افزايش نياز در دوران رشد بيشتر در معرض خطر قرار مي گيرند. افزايش نياز در اين دوران قابل توجه است و خصوصاُ كودكان در جهش هاي رشد نياز بيشتري به مواد مغذي و زير مغذيها مانند يد و آهن دارند.
گروههاي غذايي
يكي از بهترين راهها براي اطمينان از تأمين نيازهاي تغذيه اي استفاده از چهار گروه اصلي غذايي است. توصيه مي شود در برنامه غذايي روزانه از اين پنج گروه استفاده شود. گروههاي اصلي غذايي عبارت است از: گروه نان و غلات، گروه ميوه ها و سبزي ها، گروه گوشت و تخم مرغ، حبوبات و مغزها، گروه شير و لبنيات،
گروه چربي ها.
۱. گروه نان و غلات: مواد غذايي مثل انواع نان، ماكاروني، گندم، جو و ذرت در اين گروه قرار مي گيرند. مواد غذايي اين گروه بيشتر نقش تأمين انرژي بدن را به عهده دارند. علاوه بر آن حاوي ويتامين هاي گروه B و پروتئين نيز هستند.
كودكان نبايد نان سفيد يعني ناني كه آرد تصفيه شده دارد مصرف كنند. چون املاح معدني و خصوصاً منيزيم با تصفيه آرد از بين مي روند. همچنين از ناني كه با جوش شيرين تهيه مي شود نبايد استفاده شود، چون ناني كه با جوش شيرين تهيه مي شود داراي ماده اي به نام اسيد فيتيك است كه مانع جذب آهن و ساير املاح دو ظرفيتي مثل روي و كلسيم مي شود در نتيجه، كمبود آهن و كم خوني ناشي از آن، كمبود روي و كمبود كلسيم ايجاد مي شود.
۲ گروه گوشت و تخم مرغ، حبوبات: انواع گوشت هاي قرمز و سفيد و تخم مرغ و حبوبات در اين گروه قرار دارند. مواد غذايي كه در اين گروه قرار دارند، نقش مهمي در تأمين پروتئين بدن دارند. مواد غذايي اين گروه علاوه بر پروتئين، آهن، روي و B12 هم دارند. لذا مصرف غذاهاي گوشتي تخم مرغ و حبوباتي نظير عدس مي تواند كفايت پروتئيني مطلوبي را به ارمغان بياورد.
۳ گروه شير و لبنيات: اين گروه مهمترين منبع تأمين كلسيم مورد نياز بدن به شمار مي روند. كلسيم در تشكيل استخوان و دندان و استحكام آنها نقش ضروري دارد. مواد غذايي اين گروه علاوه بر كلسيم و فسفر داراي پروتئين و انواع ويتامين هاي گروه A،D و B نيز هستند. شير و فراورده هاي آن نيز در اين گروه قرار دارند كه به هيچ وجه مصرف لبنيات بدون چربي يا كم چربي در اين سنين توصيه نمي شود.
۴ گروه ميوه و سبزي ها: انواع ميوه و سبزي در اين گروه جاي مي گيرند. ميوه ها و سبزي ها داراي مقدار قابل توجهي فيبر، ويتامين و مواد معدني هستند و براي مقاومت بدن در برابر بيماري ها، ترميم يا بهبود زخم ها و سلامت پوست بدن ضروري مي باشند.
۵ - گروه چربي ها: بدن براي حفظ سلامتي و رشد بافتها نياز به اسيدهاي چرب گوناگون دارد كه انواعي از آنها قابل ساخته شدن در محيط داخلي بدن نيستند و بايد همراه با منابع مواد غذايي به بدن برسند.
همچنين ويتامين هاي محلول در چربي مثل ويتامين هاي A،D،E در منابع غذايي حاوي چربي ها وجود دارند.
بنابراين لزوم استفاده از منابع مفيد اسيدهاي چرب به خصوص در سنين رشد واجب به نظر مي رسد.
از اين رو اكيدا توصيه مي شود تا در برنامه غذايي دانش آموزان از روغن هاي مايع گياهي (روغن سويا، روغن زيتون، روغن آفتابگردان، كلزا و ...) استفاده شود. همچنين دانه هاي گياهي چرب نظير پسته، گردو، فندق و ... در تامين اسيدهاي چرب مورد نياز براي بدن بسيار كارآمدند.
اهميت وعده هاي غذايي
صبحانه: مطالعات چند دهه اخير نشان داده است كه تغذيه صحيح در قدرت يادگيري كودكان مؤثر است و نخوردن صبحانه مي تواند اثرات منفي بر يادگيري آنها داشته باشد.
ميان وعده ها: كودكان سنين مدرسه علاوه بر سه وعده غذاي اصلي به ميان وعده نياز دارند. دانش آموزان در سنين مدرسه بايد از ميان وعده هاي غذايي بيشتر استفاده كنند و بايد بين صبح تا ظهر و ظهر تا شب ميان وعده مصرف كنند.
واقعيت اين است كه به رغم گسترش وسايل ارتباط جمعي و افزايش روند آگاهي هاي عمومي در سطوح مختلف و نيز ارتقاي سطح زندگي و متنوع شدن تغذيه مردم در چند دهه اخير، هنوز در بسياري از خانواده ها به اين مسئله مهم توجه نمي شود. به نظر مي رسد براي اصلاح اين روند لازم است:
اولياء دانش آموزان با چگونگي استفاده از مواد غذايي ( 5 گروه اصلي) بيشتر آشنا شوند و بدانند كه هر يك از اين مواد غذايي در جاي خود داراي اهميت هستند و بايد روزانه مصرف شوند و به دانش آموزان نيز آگاهي هاي لازم را بدهند.
- درمصرف گروه ميوه و سبزي ها سعي كنند كه سبزي ها بيشتر به صورت خام مصرف شوند تا ويتامين هاي آن حفظ شود. و روزانه حتماً از انواع ميوه ها استفاده شود، مصرف ميوه كامل بيشتر از آب ميوه ها و آب ميوه هاي طبيعي بيش از انواع كارخانه اي توصيه مي شود.
ميان وعده هاي دانش آموزان را از مواد مغذي مانند ميوه ها، انواع ساندويچ هاي خانگي انواع مغزها مانند گردو، بادام، پسته ، فندق، كشمش و... در نظر بگيرند.
از استفاده تنقلاتي مانند چيپس و پفك در حد امكان خودداري كنند و مصرف غذاهاي فراوري شده نظير سوسيس و كالباس و انواع كنسرو را به حداقل برسانند.
بچه ها به خوردن صبحانه مناسبي چون نان و پنير و گردو، نان و تخم مرغ، نان و كره و مربا، نان و كره و خرما و... عادت كنند.
خرما از ميوه هاي بسيار مغذي و مفيد به شمار مي آيد كه حاوي ويتامين ها و مواد معدني مورد نياز براي بدن مي باشد، لذا استفاده از آن همراه با مغزها نظير گردو، بادام و يا دانه هاي روغني نظير كنجد و يا همراه با شير در وعده قبل از خواب بسيار توصيه مي شود.
بهتر است مصرف قند و شكر را به حداقل برسانند و به جاي آن از شيرين كننده هاي مفيد نظير عسل كه علاوه بر طعم شيرين سرشار از مواد مغذي مورد نياز براي بدن است، استفاده گردد.