كريم عليزاده عضو هيات علمي پژوهشكده باستان شناسي

دشت مغان كه تا كنون از نظر محصولات كشاورزي و دامي زبانزد و شهره عام و خاص بوده است، در شمالي ترين بخش كشور، در غرب درياي خزر و شمال استان اردبيل واقع است. اين منطقه از شمال به رود ارس و مرزهاي جنوبي جمهوري آذربايجان و از شرق نيز به مرزهاي خاكي آن جمهوري، از جنوب به شهرستان گرمي و از غرب به رودخانه قره سو و شهرستان اهر در استان آذربايجان شرقي محدود است. قسمت عمده دشت مغان در جمهوري آذربايجان است و يك سوم آن (حدود يكصدهزار هكتار) در خاك ايران قرار دارد.
به طور كلي از نظر جغرافياي طبيعي، اين دشت قسمتي از مناطق جلگه اي و پست حوضه غربي درياي خزر (شرق قفقاز) محسوب مي شود. آب و هواي آن در تابستان ها گرم و خشك است و زمستان هاي ملايم، معتدل و مرطوبي دارد. بارش سالانه بين ۲۰۰ تا ۳۰۰ ميلي متر است كه غالباً در بهار و پاييز صورت مي گيرد. خاك قهوه اي رنگ دشت، مناسب براي كشاورزي است و تابستان هاي گرم و خشك آن براي توليد محصولات با كيفيت بالا همچون پنبه بسيار مناسب است. ارتفاع اين دشت غالباً كمتر از ۱۵۰ متر از سطح آب هاي آزاد است. كشاورزي در اين دشت به مدد سد ميل- مغان و كانال هاي آبرساني آن غالباً به صورت آبي انجام مي شود. قابليت هاي بالاي كشاورزي با آبياري در دشت مغان در دوره هاي گذشته نيز تشخيص داده شده، به طور مثال در متون تاريخي دوره اسلامي از ساخت و سازهاي عمراني همچون كانال هاي آبرساني در دوره تيمور گزارش شده است.
در عصر حاضر براي نخستين بار در زمان رضاخان، دولت وقت بر آن شد كه با احداث سد بر روي رود ارس و كانال هاي آبرساني، بتواند از قابليت هاي بالاي دشت مغان در كشاورزي استفاده كند. از آنجا كه استفاده از آب رود ارس نياز به كسب رضايت دولت اتحاد جماهير شوروي نيز داشت، اولين رايزني ها بين دو دولت در سال ۱۳۱۴ خورشيدي انجام گرفت. ولي به خاطر وقوع جنگ جهاني دوم و پيامدهاي ناشي از آن كه براي مناطق مرزي آذربايجان، شرايط دشوار و جدي ايجاد كرد، اين مسأله مسكوت ماند. تا اينكه از سال ۱۳۲۸ خورشيدي دوباره برنامه توسعه دشت مغان از سر گرفته شد. البته يكي از اهداف اصلي اين برنامه، اسكان دائم ايل شاهسون (ايل سئون) بود كه شش ماه از سال را در دشت مغان با گله هاي بزرگ گوسفند، بز و شتر زندگي مي كردند.
نخستين پروژه آبياري در سال ۱۳۳۰ خورشيدي اجرا شد و بين سال هاي ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۳ بخش كوچكي از سيستم آبياري حاضر به طور آزمايشي به بهره برداري رسيد. سپس قرارداد احداث سد ارس و ميل- مغان بين ايران و شوروي در سال ۱۳۴۲ منعقد شد و در سال هاي ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ سد ميل- مغان تكميل و كانال هاي آب منشعب از آن به بهره برداري رسيد.
همان زمان بود كه به خاطر ساخت و سازها و تسطيح گسترده اراضي كه در دشت صورت مي گرفت، تشكيلات باستان شناسي وقت، هيأت بررسي و شناسايي به منطقه اعزام كرد و در نتيجه شماري از محوطه هاي باستاني دشت از جمله اولتان قالاسي (قلعه اولتان) در حين سال هاي ۱۳۵۱- ۱۳۵۰ شناسايي شد. تسطيح اراضي از زمان فعاليت هاي سازمان كشت و صنعت مغان روند سريع تري به خود گرفت، به طوري كه اكنون كمتر جايي باقي مانده كه جهت كشت و زرع يا ساخت و ساز تسطيح نشده باشد.
به گفته كارشناسان اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان اردبيل، به ويژه كارشناسان پيشكسوت در چند دهه اخير، ده ها يا شايد صدها محوطه باستاني به وسيله بولدوزرهاي ادارات مختلف وابسته به سازمان كشت و صنعت مغان، ادارات وابسته به ديگر سازمان ها و نهادها و كشاورزان تسطيح و از بين رفته اند و محوطه هايي كه هنوز قابل شناسايي و مطالعه هستند نيز در معرض تهديد و تخريب قرار دارند.
اولتان قالاسي، بزرگترين محوطه باستاني دشت مغان، در چند صدمتري غرب روستاي اولتان و در ۱۵ كيلومتري جنوب غربي شهر پارس آباد از معدود محوطه هايي است كه نسبتاً از گزند تسطيح گسترده اراضي تا كنون در امان مانده است. با اين حال عوامل چندي از جمله كارخانه ها و كارگاه هاي شن سازي اين محوطه باستاني بسيار مهم را در معرض تهديد و تخريب قرار داده اند. محوطه اولتان قالاسي با شماره ۲۶۵۴ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده، ولي محصور در ميان كارخانه ها، كارگاه ها، انبارها و مجاري فاضلاب قرار گرفته است. انگار ميراث فرهنگي دشت، تنها مقوله اي بوده كه به هيچ وجه در برنامه ريزي ها و پيش بيني هاي مسئولان وقت هيچ جايگاهي نداشته است.
با توجه به تسطيح گسترده اراضي در دشت مغان و شنيده ها از تخريب وسيع محوطه هاي باستاني دشت، به نظر مي رسد بازسازي الگوي استقراري و چشم انداز باستاني دشت اكنون امري دشوار و حتي گاهي غيرممكن باشد. با اين حال هنوز افق هايي پيش روست كه مي تواند باستان شناسان را در اين امر ياري رسان باشد. استفاده از عكس هاي هوايي و ماهواره اي از جمله راههايي است كه باستان شناسان را در چنين شرايطي ياري مي كنند.
استفاده از عكس هاي هوايي و ماهواره اي، امروزه بخشي لاينفك در پژوهشهاي باستان شناختي، به ويژه در بررسي ها، محسوب مي شود. متأسفانه قديمي ترين عكس هاي هوايي كه از دشت مغان به دست آورديم، متعلق به دهه  ۴۰ خورشيدي است و آن، زماني است كه تسطيح اراضي در دشت كمي پيش تر آغاز شده بود. همچنين، قديمي ترين عكس هاي ماهواره اي موجود نيز مربوط به نيمه دوم دهه۶۰ ميلادي است. با اين كه اين عكس ها (هوايي و ماهواره اي) مربوط به زماني است كه فعاليتهاي سازمان كشت و صنعت مغان شروع شده بود، ولي با مطالعه آنها متوجه شديم كه بسياري از عوارض سطح الارضي، از جمله برخي از تپه هاي باستاني، هنوز قابل تشخيص و پيگيري هستند.
طي يك بررسي تقريباً بيست روزه، كه هيأتي از پژوهشكده باستان شناسي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري انجام داد ۶۵ محوطه باستاني كشف شد، اين در حالي است كه تنها يك دهم از اين دشت، مورد بررسي فشرده واقع شده است.
نتايج اين بررسي نشان داد كه دشت مغان از نظر مطالعات باستان شناختي بسيار غني است و در دوره هاي مختلفي استفاده از قابليت هاي كشاورزي آن مورد توجه بوده است؛ به طوري  كه اكنون مي دانيم كه پيشينه شبكه آبرساني و كشاورزي با سيستم آبياري در دشت مغان به دوره ساساني و شايد پيش از آن مي رسد. كانال هاي باستاني آبرساني بسيار هوشمندانه طراحي و ساخته شده اند. آثار اين كانالها را در تمامي دشت مي توان مشاهده كرد. حتي دهانه كانال هاي باستاني و محل آبگيري آنها با محل آبگيري كانالهاي مدرن و امروزي چندان فاصله اي ندارد. سيستم مجراهاي فرعي تقسيم آب به همان دقت مجاري امروزي ديده مي شوند. در امتداد كانالها استقرارهاي انساني بزرگ و كوچك شكل گرفته است. تعداد اين استقرارها به قدري زياد هستند و برخي از آنها به قدري وسيع اند كه تصور جمعيتي كه در آن زمان در اين دشت اسكان داشته، از زمين هاي آن بهره برداري مي كرده اند و در تلاش و فعاليت بوده اند، انسان را به  وجد مي آورد. اما اين اول راه است، آگاهي هاي اندكي كه از شرايط و چشم انداز باستاني دشت به دست آمده، ما را در برابر پرسشهاي اساسي چندي نيز قرار داده است.
هنوز نمي دانيم كه استقرارهاي پيش از تاريخي دشت از نظر مكان گزيني از چه الگويي پيروي مي كرده است. هرچند كه تعداد اندكي از تپه هاي پيش از تاريخي، به ويژه استقرارهاي عصر مس سنگي و مفرغ در لبه پادگان رود ارس شناسايي شده است. هنوز تصوير روشني از استقرارهاي پارينه سنگي در اين منطقه نداريم، هرچند كه دست كم يك محوطه پارينه سنگي در مناطق مرتفع تر و در دامنه هاي كم ارتفاع يك دشت ميانكوهي شناسايي شد. هنوز نمي دانيم كه آيا جوامع دوره پيش از تاريخ دشت نيز از سيستم آبياري استفاده مي كرده اند يا نه؟
چه شد كه مردمان دشت مغان پس از آن توسعه و شكوفايي به يكباره به زندگي كوچرويي و دامداري روي آوردند. بر سر آن كانالهاي آبرساني عظيم و پر آب چه آمد كه خشك و بي آب شدند. اكنون زندگي يكجانشيني و كشاورزي آبي پس از يك هزار سال به اين دشت روي آورده است. چرا پس از يك هزار سال؟ در اين هزار سال چه بر سر اين دشت گذشت؟ آخرين استفاده ها از كانالهاي آبرساني و كشاورزي آبي در چه زماني بوده است؟
يافتن پاسخي مناسب براي مسائل و پرسشهاي ياد شده و مسائل چندي ديگر از جمله مهم ترين انگيزه هاي باستان شناسان در مطالعات دشت مغان است. امروزه باستان شناسان به غناي فوق العاده اين دشت اذعان دارند. اما آنچه كه ضروري به نظر مي رسد حفظ آثار و ميراث فرهنگي است كه به باستان شناسان اجازه و فرصت مطالعه و تحقيق را مي دهد. با وجود تسطيح و تخريب بسياري از محوطه هاي باستاني دشت مغان در دهه هاي گذشته، بر تك تك اهالي ضرورت دارد كه از اندك ميراثي كه براي آنها باقي مانده، به خوبي مراقبت و محافظت كنند. خوشبختانه مردم فهيم، مديران و مسئولين متعهد مغان، همه به لزوم حفاظت از ميراث فرهنگي پي برده و بر اين مسئله تأكيد دارند.
اولتان قالاسي، بزرگترين محوطه باستاني دشت، از اين حيث توجهي دوچندان مي طلبد. اولتان قالاسي در ساحل جنوبي رود زيباي ارس از چندين جهت محوطه اي كم نظير در كشور محسوب مي شود. هر باستان شناسي با حضور در اين محوطه و با ديدن وسعت زياد، موقعيت، ارگ با حصار خشتي آن، شكل هندسي ارگ، خندق گردگرد آن و پراكندگي آثار سطحي، در ارزش زياد، اهميت فوق العاده و ضرورت حفاظت از آن با ما هم عقيده مي شود.
بي شك با تداوم كاوشها و تحقيقات باستان شناسان و همزمان اقدامات جدي حفاظتي و مرمتي، اين محوطه تاريخي- فرهنگي مي تواند در آينده نزديك به يكي از مراكز مهم جذب گردشگران داخلي و خارجي در دشت مغان و شمال غرب كشور تبديل شود.
(منابع در دفتر روزنامه موجود است)

حميد دهقان: نخستين موزه عشاير ايران همزمان با بزرگداشت هفته ميراث فرهنگي در شهرستان سراب استان آذربايجان شرقي گشايش يافت.
اين موزه در محل يك حمام قديمي به جاي مانده از دوره قاجار به نام «حمام جلال» كه با داشتن معماري ارزشمند در فهرست آثار ملي ثبت شده تأسيس يافته است.
موزه عشاير آذربايجان در سراب به منظور فعاليت در قلمرو موزه هاي مردم شناسي، نشانه هاي فرهنگي، سنتي و قومي منطقه به نمايش گذاشته و ارزش هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي زندگي كوچ نشيني و نيز اعتقادات و آداب و رسوم، معيشت، مسكن، فنون و هنرها، خوراك و پوشاك و صنايع دستي گروه كثيري از مردم دوست داشتني كشورمان به هر بيننده اي نمايان مي سازد.
فضايي به مساحت ۶۵۰ مترمربع بخش اطلاع رساني، كتابخانه تخصصي عشاير، مرتع و چوپان، فرآوري سنتي و بومي، لبنيات و پشم و دست بافت هاي زيباي عشايري، موسيقي، پوشاك، زيورآلات، مسكن و پختن نان موزه عشايري را تشكيل داده است.
تصاوير زيبايي از زندگي عشاير از هنرمند عكاس خانعلي صيامي و مجسمه هاي ديدني كار هنرمند جوان محمدرضا نظري زينت بخش موزه عشاير سراب است كه هر تماشاگري را ساعت ها سرگرم و شاداب مي كند.
شهرستان سراب كه بر سر راه تبريز، اردبيل و استان گيلان قرار دارد و هزاران مسافري كه هر سال براي استفاده از آبهاي گرم سرعين و لذت بردن از طبيعت زيباي شمال كشور از اين مسير عبور مي كنند با ديدار از موزه عشاير و آثار تاريخي ارزشمند اين شهرستان مانند مسجد جامع سراب، تيمچه حاج ملك، امامزاده بزرگ، «سنگ نوشته رازليق» مقبره مغولي اسفستان، تپه هاي باستاني قلعه جوق، امام چاي و تيكلي داش خاطرات به ياد ماندني فراواني از اين سفر خواهند داشت.
گفتني است كوه افسانه اي سبلان در ۳۰ كيلومتري و كوه بزقوش با ارتفاع ۳ هزار و ۳۰۲ متر در ۲۰ كيلومتري و دامنه هاي زيبايي با گلهاي رنگارنگ و گياهاني با خواص دارويي مانند پونه، كاكوتي، گزنه، بولاغ اوتي، گل گاوزبان، بالديدرگان، شيرين بيان و مرزه كوهي طبيعت بهشت گونه اي را به نظاره گذاشته است.
شهرستان سراب از شمال با مشكين شهر، از شمال غرب با هريس و از شرق با شهرستان نير و از جنوب با شهرستان ميانه همسايه است. فرش دست بافت عشاير سراب شهرت جهاني دارد، لبنيات، خشكبار و عسل شفابخش سراب سوغاتي ارزشمندي به شمار مي آيد.

در شرايطي كه لابي هاي صهيونيستي تلاش دارند افكار عمومي را عليه نظام جمهوري اسلامي ايران تحريك كنند و ملت بزرگ و صلح جوي ايران را جنگ طلب جلوه داده و منزوي سازند، رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران با برگزاري هفته فرهنگي ايران در شهر مهم و بين المللي استراسبورگ، پاسخ مناسبي به اين تبليغات دروغين داد.
اين هفته فرهنگي كه در قصر دانشگاه مارك بلوخ استراسبورگ و با همكاري آن دانشگاه و دپارتمان زبان و ادبيات فارسي و سازمان فرهنگي- هنري شهرداري تهران برگزار شد، از روز دوشنبه اول خرداد با همايش «نوع دوستي در ادبيات فارسي» آغاز شد و حدود سي نفر از متخصصان زبان و ادبيات فارسي از كشورهاي مختلف جهان از جمله فرانسه، آلمان، كانادا، بلغارستان، تركيه، لبنان و گرجستان در اين باره به ارائه مقاله پرداختند.برگزاري نمايشگاه عكس آسمان ايران و بناهاي تاريخي تهران، بخش ديگري از اين برنامه بود كه با استقبال فراوان شركت كنندگان و مردم شهر استراسبورگ روبه رو شد.
در اين نمايشگاه ۳۸ قطعه عكس با ابعاد۸۰ در۱۲۰ سانتي متر كه مربوط به آسمان ايران، ابنيه  تاريخي و باستاني ايران و تهران است و هنگام شب عكسبرداري شده اند، به نمايش گذاشته شد. تصاوير اين نمايشگاه، كار مشترك سه عكاس ايراني به نام هاي سياوش صفاريان پور، اوشين دانيالي ذكريان و بابك امين تفرشي است.
از ديگر بخش هاي جذاب اين برنامه، برگزاري كنسرت موسيقي سنتي گروه «رازونياز» به رهبري سالار عقيلي بود كه با استقبال بسيار ايراني هاي مقيم فرانسه و آلمان روبه رو شد و در هر دو شب برگزاري مراسم، سالن برگزاري كنسرت، مملو از جمعيت مشتاقي بود كه از آواز دلنشين سالار عقيلي و اجراي زيباي گروه به وجد آمده بودند.
حجت الله ايوبي- رايزن فرهنگي جمهوري اسلامي ايران- در آغاز برنامه كنسرت در سخنان كوتاهي، هدف از برگزاري اين برنامه را رساندن پيام صلح و نوع دوستي مردم و نظام جمهوري اسلامي ايران به جهان اعلام كرد. همچنين در حاشيه اين برنامه تقويم هاي سال جديد و ديگر محصولات فرهنگي در بين ايرانيان مقيم به صورت رايگان توزيع شد. از ديگر موارد قابل ذكر مي توان به فروش كتاب «زير آسمان ايران» كه توسط كاخ اكتشاف پاريس و با همكاري رايزني فرهنگي به صورت نفيسي به چاپ رسيده است، اشاره كرد. كاخ اكتشاف همچنين ويژه نامه اي را در خصوص تاريخ علم نجوم در ايران منتشر كرده است كه اثري ماندگار و در خور ستايش است.
جالب توجه است كه تعداد كثيري از هموطنان ايراني مقيم پاريس و عده اي از شهروندان فرانسوي، با شنيدن خبر برگزاري هفته فرهنگي ايران در استراسبورگ با تماس با رايزن فرهنگي ايران علاقه مندي خود را براي سفر به شهر استراسبورگ و شركت در برنامه هاي هفته فرهنگي ايران در استراسبورگ اعلام كردند كه اين امر نشانگر عشق و علاقه به فرهنگ و هنر ايراني است.

به راستي مصداق كلام الهي بود كه درباره اش فرموده است: و ما ارسلناك الارحمه عالمين. رسول اكرم(ص) بدرفتاري و بي حرمتي را نسبت به شخص خود با نظر اغماض نگريست و كينه كسي را در دل نگاه نمي داشت و درصدد انتقام برنمي آمد. بلكه عفو را بر انتقام ترجيح مي داد. تأثرش در مقابل ناملايمات از حد حزن و اندوه تجاوز نمي كرد. در جنگ احد با همه وحشي گري و اهانتي كه به جنازه عموي ارجمندش حمزه بن عبدالمطلب روا داشته بودند و از مشاهده آن به شدت متألم بود، دست به عمل متقابل با كشتگان قريش نزد و بعدها كه به مرتكبين آن و از آن جمله هند، زن ابي سفيان، دست يافت در مقام انتقام برنيامد و حتي ابوقتان انصاري را كه مي خواست زبان به دشنام آنها بگشايد منع فرمود.
در مراجعت از غزوه تبوك كه جمعي از منافقان به قصد جانش توطئه اي چيده بودند و مي خواستند هنگام عبور از گردنه، مركبش را رم بدهند تا در پرتگاه سقوط كند. با اينكه همگي صورت خود را پوشانده بودند آنها را شناخت و با اينكه يارانش اصرار داشتند اسم آنها را فاش نساخت و از مجازاتشان صرف نظر كرد.
رفتارش با عبدالله بن ابي، سردسته منافقين كه توطئه چين و كارشكن بود به حق، ماوراي تحمل انسان عادي است، كسي كه از آزار و اذيت آنچه از دستش برمي آيد درباره حضرت و يارانش دريغ نمي كرد. ولي در مقابل رسول اكرم(ص) با او به گونه اي رفتار مي كرد كه قسي القلب ترين انسانها نيز منقلب مي شدند.
ياران حضرت مكرر اجازه خواسته بودند او را به سزاي اعمالش برسانند تا آنجا كه پسرش با ايمان بود، نزد رسول اكرم(ص) آمده، عرض كرد اگر اراده داري تا قتل عبدالله ابن ابي را صادر كني مرا مأمور ساز تا هم اكنون سرش را نزد تو آرم. پيغمبر(ص) فرمود: ما اراده صدور چنين دستوري را نداريم، بلكه تا زنده است مانند يك دوست و رفيق با او به نيكي رفتار خواهيم كرد.
بالاخره نه تنها اجازه نمي داد او را به سزاي اعمالش برسانند، بلكه با كمال مدارا با او رفتار مي كرد و در حال بيماري به عيادتش مي رفت.
اما ناگفته نماند كه آنچه از اغماض و گذشت گفتيم، همه مربوط به مواردي بود كه جنبه شخصي داشت. اگر تعدي و اهانتي نسبت به شخص پيامبر(ص) صورت مي گرفت، عكس العمل آن حضرت، گذشت و ملايمت بود .
لكن وقتي كسي قانون اسلام را نقض مي كرد و پا را از حدود شرع بيرون مي گذاشت، در آنجا پيامبر(ص) در نهايت درجه، صلابت و خشم نشان مي داد و تا احقاق حق نمي كرد، آرام نمي گرفت.

عمارت خورشيد يك اثر تاريخي زيبا در «كلات نادر» ، در شمالي ترين بخش شهرستان مشهد و در فاصله ۱۴۵ كيلومتري اين شهر و در دامنه رشته كوههاي مرتفع هزارمسجد واقع شده، از شرق به سرخس، از غرب به درگز و از شمال به تركمنستان محدود است.
اين بناي باشكوه در ميان باغي مصفا با حوض آب و جوي هاي متعدد و فواره هاي آب، منظره بديع و بي نظيري دارد كه مقبره نادرشاه افشار در دل آن جاي گرفته است.
براساس مطالعات باستان شناسي بناي عمارت خورشيد از گور «تيمور» در سمرقند اقتباس شده است، تزيينات سنگي نماي خارجي آن توسط هنرمندان هنري انجام يافته و ايوان ها به شكل هنرمندانه اي از سنگ هاي تراشيده با نقش هاي گل، برگ و بوته، پرندگان و ميوه هاي گرمسيري مانند موز و آناناس با طلاكاري زينت يافته است.پس از كشته شدن نادرشاه، بناي اين عمارت ناتمام ماند و در دوره قاجار «حاكم نشيني» شد.
در يك ترانه با احساس محلي قديمي به لهجه كرمانج هاي منطقه كلات از عمارت خورشيد با عنوان مقبره ياد شده است!
كلات خراو _ و مقبر _ من ژث را _ شاندخور _ سال و مه چوون _ جارور (يعني كلات داراي مقبره خراب شده، من اين خبر را براي تو فرستادم كه لااقل در سال و ماه يك بار به ديدارم بيايي).
كلات علاوه بر عمارت خورشيد آثار تاريخي ارزشمند فراواني دارد كه «مسجد كبود گنبد» در فاصله ۲۰۰ متري شرق عمارت، بند نادري، كتيبه نادري، باروي كلات، دروازه ارغون شاه، ارگ فرود، از جمله آنان به شمار مي آيد.
رودخانه ها، آبشارهاي شگفت انگيز قره سو، بابا رمضان و خانه زو و نيز جنگل هاي پسته خواجه و ارس و سبزه زارهاي پرگل و رنگارنگ، طبيعت زيبا و فرح بخشي در اين شهر مرزي بوجود آورده است.
كالاهاي توليد شده از ابريشم، قالي و قاليچه، چرم و گرو، گليم، جاجيم و جوراب صنايع دستي محلي زيباي اين منطقه شهرت فراواني دارد.
درخواست اهالي كلات احداث اقامتگاه براي مسافران و گردشگران است كه در ايام تعطيل به اين شهر سفر مي كنند و جوانان نيز در گفت وگوهاي خود آرزوي اشتغال و رفع بيكاري و نيز فراهم ساختن مكان هاي تفريحي ورزشي و فرهنگي را داشتند.

مؤسسه فرهنگي هنري قرآن پژوهان دوره هاي تخصصي ترجمه، تفسير و حفظ كل قرآن كريم برگزار مي كند.
اين دوره ها در قالب ها و شيوه هاي اجرايي مختلف ارائه مي شود. حفظ قرآن كريم، فراگيري ترجمه آيات، آشنايي با تفسير نسبي و فراگيري علوم مرتبط قرآني نظير تجويد، صوت و لحن و... در حد نسبي و انس با قرآن كريم، از مهمترين ويژگي هاي اين دوره ها است.
ويژگي  ديگر اين دوره ها توجه به حوزه بانوان است كه بخش عمده طرح با نگاهي ويژه به بانوان طراحي شده است و عوامل اجرايي آن نيز متناسب با مخاطبان، از ميان بانوان انتخاب شده اند.
سرفصل هاي دوره ها
با نگاهي كلي به عناوين و ويژگي هاي دوره هاي تخصصي مي توان اين دوره ها را در پنج سر فصل كلي دوره هاي حفظ فشرده، پاره وقت، غيرحضوري، تحصيلات تكميلي و ويژه خردسالان بيان كرد.
دوره هاي حفظ فشرده: اين دوره ها به صورت يك و دو ساله برگزار مي شود و شركت كنندگان با استفاده از مرخصي و به صورت تمام وقت، به فراگيري حفظ، ترجمه و تفسير نسبي مي پردازند.
دوره هاي پاره وقت: همان طور كه از نام موزه برمي آيد، ويژه افرادي است كه به دلايل مختلف نمي توانند بخش زيادي از وقت خود را به حضور در دوره هاي فشرده اختصاص دهند. داوطلبان يك يا دو روز در طول هفته در كلاس هاي مربوطه شركت مي كنند و بدين ترتيب طي مدت ۳ تا ۶ سال حافظ كل قرآن كريم مي شوند.
دوره هاي غيرحضوري: اين دوره ويژه علاقه منداني است كه نمي توانند در كلاس درس حضور داشته باشند. داوطلبان با ثبت نام در اين دوره جزوات راهنماي حفظ قرآن، كتب تفسير و نوارهاي آموزشي را دريافت كرده و پس از مطالعه، اشكالات و سؤالات به صورت تلفني با استادان مربوطه مطرح مي كنند. در پايان هر ماه نيز داوطلبان به صورت حضوري در آزمون شركت مي كنند.
دوره هاي تحصيلات تكميلي: براساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي، حافظان كل قرآن كريم پس از موفقيت در آزمون جامع علوم قرآني و حفظ، مدرك كارشناسي علوم قرآني و حديث دريافت خواهند كرد. مؤسسه فرهنگي هنري قرآن پژوهان نيز به منظور ايجاد و امكان بهره مندي حافظان از اين قانون، دوره هاي ويژه اي تحت عنوان دوره اي تحصيلات تكميل طراحي كرده است.
دوره هاي ويژه خردسالان: اين دوره در قالب دو گروه سني ۴ تا۷ سال و ۸ تا۱۲ سال اجرا مي شود. نبود برنامه اي متناسب با شرايط و ويژگي هاي سني، مهمترين علت طراحي اين دوره است. شركت كنندگان در اين دوره علاوه بر حفظ جزء سي ام قرآن كريم، به صورت موضوعي با داستان هاي زندگي انبيا(ع) و داستان هاي قرآن آشنا مي شوند.
امسال همچون دوره هاي پيشين، دوره فشرده به صورت رايگان برگزار مي شود.
علاقه مندان مي توانند براي كسب اطلاعات بيشتر و ثبت نام با شماره تلفن ۲۰-۸۸۲۴۲۰۱۱ تماس بگيرند.