ليلا خاكسار
طرح:داود كاظمي
اعتياد هر روز قربانيان بيشتري از خيل جوانان اين مرز و بوم مي گيرد، اما هنوز برنامه جامع پيشگيري و درماني در كش و قوس تغيير و تحولات سياسي و اداري بلاتكليف مانده است. در اين ميان تغيير و جابه جايي مسئولان مبارزه با مواد مخدر و به تبع آن تفاوت ديدگاه ها و سياست ها نيز مزيد بر علت شده است و به ناپيگيري، برنامه ها و در نهايت بلااثر شدن آنها دامن زده است.
با چنين تصوير و چشم اندازي سياست ها و برنامه هاي درماني جديد ستاد مبارزه با مواد مخدر را در گفت و شنودي با دكتر سعيد صفاتيان، مدير كل درمان ستاد بررسي كرده ايم.
او معتقد است اعتياد بيماري است و بايد مثل ديگر بيماري ها تحت كنترل باشد.
* اجازه بدهيد بدون پرداختن به اين موضوع كه چه تعدادي معتاد در ايران داريم، به سراغ بحث درمان برويم و اين كه در سياست هاي جديد ستاد مبارزه با مواد مخدر چه راهكار هايي براي درمان معتادان در نظر گرفته شده است؟
- درمان تعريف خاصي دارد، چنانچه كه اعتياد تعريفي خاص دارد، اعتياد بيماري مزمن، پيش رونده و عودكننده اي است، بر اساس اين تعريف معتاد مانند شخصي كه مشكل ديابت يا فشار خون دارد و بايد پيوسته به سيستم درمان متصل باشد. در مورد اعتياد نيز وضع به همين شكل است، پزشك هيچ گاه نمي گويد كه من اعتياد را درمان مي كنم بلكه به بحث كنترل مي پردازد.
اعتياد نيز همانند بيماري هاي ديگر بايد تحت كنترل باشد و تا آخر عمر با سيستم درماني ارتباط نزديك داشته باشد.بسياري از خانواده ها و افراد كه با نارضايتي روبه رو مي شوند، به اين دليل است كه از درمان كوتاه مدت و سم زدايي استفاده مي كنند و پس از آن از ادامه درمان، كه همان بخش نگهدارنده است، صرف نظر مي كنند. در پروتكل درماني كه توسط وزارت بهداشت در نظر گرفته شده فرد معتاد حداقل يك تا دو سال بايد دارو مصرف كند و پس از آن هم تحت برنامه هاي روان درماني، شناخت درماني و رفتار درماني قرار بگيرد، يعني اين كه ما در بيمار شناخت و نگرشي را به وجود بياوريم كه بتواند باورهاي گذشته خود را تغيير بدهد و بر اعتياد خود غلبه پيدا كند.
واقعيت اين است كه اين تغيير رفتار، سخت است و خانواده و فرد را با مشكل مواجه مي كند، زيرا طي دوره گذشته زندگي وي با رفتارهاي خاصي مانند دير بيدار شدن، به مهماني نرفتن، مسافرت نرفتن و همراه خانواده نبودن آميخته شده كه تغيير اينها براي او بسيار دشوار است و باعث مي شود كه سيستم هاي درماني در كشور ضعيف عمل كنند.
* چه تعداد از معتادان آمادگي براي قرار گرفتن در چنين سيستم درماني را دارند؟
- بر اساس شواهد و پژوهش هايي كه در كشورهاي مختلف صورت گرفته، حداكثر ۱۰ درصد آماده براي وارد شدن به سيستم درمان هستند و با توجه به تغييراتي كه در زمان هاي مختلف در كشور ما وجود داشته اگر اين درصد را بخواهيم در كشور خودمان در نظر بگيريم بيشتر از ۱۵ درصد نخواهد بود و همين موضوع باعث مي شود كه ما نتوانيم برنامه دقيقي براي درمان معتادان داشته باشيم.
واقعيت اين است كه ۸۵ درصد معتادان آمادگي براي درمان ندارند و به اين تفكر و باور هنوز نرسيده اند، جالب تر اين كه بسياري از اين افراد با وجود شايد ۵ سال مصرف مواد مخدر هنوز خود را معتاد نمي دانند.
نكته ديگر بحث آمارگيري است كه به دليل همين مشكلات نمي توان آمار دقيقي از اين افراد به دست آورد.
* آيا ستاد مبارزه با مواد مخدر سياست ها و راهكارهاي جديدي براي درمان در نظر گرفته است؟
- از سال ۸۴ در بحث بودجه نگرش جديدي به وجود آمده است و طي دو جلسه ستاد مبارزه با مواد مخدر در دولت جديد، يكي از موضوعات مهم بحث درمان معتادان است، رئيس ستاد، دكتر احمدي نژاد و ديگر اعضا به اين موضوع توجه خاص داشته اند. يكي از موارد قابل توجه در اين جلسات ارائه و معرفي الگوي جامع درماني است كه به وسيله اين الگو كه در سال گذشته تدوين و تصويب شد، گروه هاي تحت درمان و مراحل درماني آنها مشخص شده است و اين موضوع براي اولين بار در كشور بدين شكل اتفاق افتاده است.
در اين برنامه چهار اولويت در نظر گرفته شده، اولويت اول معتادان تزريقي، اولويت دوم روان درماني، اولويت سوم درمان نگهدارنده و اولويت چهارم هم حرفه آموزي معتادان است. در راستاي اين چهار اولويت سياست كلان در بحث مواد مخدر تغيير مي كند و در كميسيون خاص مجمع تشخيص مصلحت نيز برخي سياست هاي كلان مطرح و به صحن اصلي مجمع فرستاده مي شود.در سياست هاي كلان، بند خاصي مختص درمان در نظر گرفته شده و برنامه هاي كارشناسي در آن لحاظ مي شود. به عنوان مثال شايد تا يكي دو سال پيش در برنامه هاي كارشناسي مشكل داشتيم، اما در حال حاضر با هماهنگي دادستان كل كشور و رياست قوه قضاييه و هماهنگي قوه مجريه لوازم بهداشتي از قبيل سرنگ در زندان ها و مراكز درماني مجاز اعلام شده و در اختيار معتادان قرار مي گيرد. به دنبال اين سياست ها اميدواريم كه بتوانيم به زودي بحث اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر را در مجلس پيگيري كنيم و به جمع بندي نهايي برسيم.
* در اين طرح اصلاح قانوني خاصي در حيطه درمان در نظر گرفته شده است؟
- پيشنهادي كه براي سيستم بهداشتي، وزارت بهداشت و بهزيستي و سازمان زندان ها وجود دارد، موضوع مجرم يا بيمار بودن معتاد است.
* آيا هنوز مسئولين به يك اجماع نظر در اين مورد نرسيده اند، به رغم اينكه سالهاست، بحث آن وجود دارد؟
- اين موضوعي است كه در بسياري از كشورها هنوز جاي بحث دارد و در هيچ كشوري در كوتاه مدت اتفاق نيفتاده و كمتر از ۵ سال شكل نگرفته است.اما اگر بخواهيم از ديدگاه تخصصي به اين موضوع نگاه كنيم، بايد ببينيم اگر اعتياد از جرم به «بيماري» تبديل شود چه عواقبي در جامعه دارد. اگر اين موضوع به تصويب برسد، يكسري نكات مثبت به همراه دارد، كه مهمترين آن تمايل پزشكان و عوامل كادر درمان براي وارد شدن به اين قضيه است و اين نكته اي مسلم است كه يك پزشك، تكليفش مشخص مي شود كه با يك مجرم سروكار دارد يا يك بيمار و اين موضوع در چگونگي روند درمان تأثيري قابل توجه دارد.
* آقاي دكتر بفرماييد، در ارتباط با مواد روانگردان و نحوه درمان آن برنامه اي در نظر گرفته ايد يا خير؟ با توجه به اين كه مواد صناعي اين روزها جوانان ما را به شدت در معرض تهديد قرار داده است؟
- خوشبختانه در حال حاضر ديدگاه مسئولين نسبت به اين قرص ها و داروها تغيير كرده و جايگاه خاصي در سياست هاي كلان و قانون پيدا كرده است. كلاس هاي آموزشي براي پزشكان در نظر گرفته شده كه به وسيله آن دوره هاي خاص عملي و تئوري را مي گذرانند و نحوه مقابله با مصرف كنندگان و عوارض آن را آموزش مي بينند.
* فكر مي كنيد تنها آموزش پزشكان كافي باشد؟
- آنچه كه در اينجا بايد در مورد اين مواد بدانيم اين است كه متأسفانه براي اين مواد درمان جايگزيني وجود ندارد و بايد به جوان ها توصيه كرد كه مواد روانگردان تأثيرات رواني بسيار بالاتري از مخدرها دارند و بالطبع اين تأثيرات عوارض بيشتري هم براي فرد به همراه دارد، ضمن اين كه براي مواد صناعي درمان جايگزين وجود ندارد.
* به طور دقيق مي توان گفت كه فرد پس از چند بار مصرف وابستگي رواني پيدا مي كند؟
- با توجه به تحقيقاتي كه وجود دارد شايد پس از يك يا دو بار مصرف، مشكل اعتياد به وجود آمده و وابستگي رواني بسيار زيادي ايجاد شود. آنچه كه در درمان اعتياد شكست به وجود مي آورد، وابستگي رواني و افسردگي مقاوم به درمان است.
علت علمي اين قضيه هم اين است كه با مصرف يك يا دو بار اين مواد،ميزان (هورمون دوپامين) كه همان هورمون پاداش است در بدن فرد بالا مي رود و احساس لذتي كاذب در ساعاتي از زندگي فرد به سطح بسيار بالايي مي رسد و حالت هاي توهم زايي براي فرد به وجود مي آيد كه در اين حالت ها بسيار پيش مي آيد كه اتفاقات ناگواري مانند سقوط از ارتفاع براي شخص رخ دهد.
* آيا آماري از مصرف كنندگان اين مواد وجود دارد و اين كه برخورد مردم و خانواده ها در مواجهه با چنين مواردي بايد چگونه باشد؟
- آمار دقيقي وجود ندارد به دليل اين كه اين موضوع يك تابوي اجتماعي است و بيشتر مردم از اعتراف به آن طفره مي روند. اما در مورد برخورد خانواده ها با اين موضوع بايد گفت كه نبايد فرزندان خود را به هيچ وجه از خانواده طرد كنند، پس از آن سريع وي را به سيستم مجاز پزشكي معرفي كنند و نكته ديگر اين كه با همكاري و همياري براي گذران دوره درمان واكنش هاي حاد اين موضوع را كنترل كنند.
ديگر اين كه مردم بايد بدانند وابستگي رواني مصرف كننده اين مواد بسيار زياد است و بيشتر آنها جواناني هستند كه به دنبال تحرك، لذت و شادي هاي كاذب هستند، پس نوع برخورد با آنها از اهميت ويژه اي برخوردار است.وي همچنين مي افزايد: بايد اين تصور وجود داشته باشد كه اين مصرف كنندگان را نمي توان با يك درمان ۱۰روزه و سم زدايي درمان كرد، بلكه بايد بدانند كه اين افراد نيازمند يك دوره بلندمدت درمان رواني هستند.